Portrety twórców Konstytucji 3 Maja ilustrowane numizmatami
3 maja 1791 roku UCHWALONO PIERWSZĄ KONSTYTUCJĘ w nowożytnej Europie, a drugą po amerykańskiej na świecie. Konstytucja ta została uchwalona przez Sejm Wielki, który został zwołany w październiku 1788 roku. Uchwalenie Konstytucji 3 Maja zostało uznane za święto już 5 maja 1791 roku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Święto Narodowe Trzeciego Maja zostało ustanowione jako polskie święto narodowe (1919). W okresie PRL-u święto utraciło tą rangę. Jednak w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja Rzeczypospolitej Obojga Narodów w roku 1990 zostało ponownie nim ustanowione. Począwszy od 2007 roku 3 Maja jest również świętem narodowym Litwy. W czasie gdy powstawała Konstytucja 3 Maja Polska i Litwa były połączone Unią, która tak na prawdę nigdy nie została zerwana.
„Konstytucja 3 Maja 1791 roku” – obraz Jana Matejki powstawał od stycznia do października 1891 roku. W maju prace nad nim były jednak tak zaawansowane, iż możliwe było pokazanie płótna na jubileuszowej wystawie w Sukiennicach z okazji 100 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Obraz posiada wymiary 247 x 446 cm, obecnie znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie.
"Uchwalenie Konstytucji 3 maja" – obraz Jana Matejki, 1891 – ilustracja: WIKIPEDIA
Zestawienie postaci historycznych na obrazie Jana Matejki:
Zestawienie postaci historycznych na obrazie Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”
– ilustracja: WIKIPEDIA + miniatury numizmatów postaci występujących na obrazie
1 - Stanisław Małachowski (1736–1809), marszałek Sejmu Wielkiego;
Marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski jest centralną postacią obrazu, w lewej ręce trzyma symbol swojej władzy laskę marszałkowską, a w prawej w triumfalnym geście unosi tekst Konstytucji 3 Maja. Marszałka niosą posłowie: ziemi krakowskiej Aleksander Linowski i ziemi poznańskiej Ignacy Zakrzewski. Wybór nie był przypadkowy, obaj panowie reprezentują dwie najważniejsze ziemie Korony: Małopolskę i Wielkopolskę.
2 - Aleksander Linowski (ok. 1759–1820), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji;
3 - Ignacy Wyssogota Zakrzewski (1745–1802), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji;
4 - Tadeusz Kościuszko (1746–1817), generał wojsk koronnych;
Postać trzymająca sztandar z rysów twarzy przypominająca Tadeusza Kościuszkę z bandażem na głowie, może to sugerować późniejsze odniesienie ran głowy w bitwie pod Maciejowicami w 1794 roku.
5 - Kazimierz Nestor Sapieha (1757–1798), marszałek Sejmu Wielkiego;
Kazimierz Nestor Sapieha marszałek konfederacji litewskiej, drugi marszałek Sejmu Wielkiego jest drugą postacią niesioną na ramionach przez posłów. Za Sapiehą Matejko namalował Andrzeja Zamoyskiego, autora kodyfikacji prawa Rzeczypospolitej, obejmującego wychowawcę swoich dzieci oraz obrońcę sprawy chłopskiej Stanisława Staszica.
6 - Julian Ursyn Niemcewicz (1757–1841), poseł na Sejm Wielki, współautor konstytucji;
7 - Michał Zabiełło (1760–1815), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji;
8 - Jan Suchorzewski (zm. 1804 lub 1809), poseł na Sejm Wielki, przeciwnik konstytucji;
Pośrodku obrazu przedstawiona jest scena, która w rzeczywistości rozegrała się na Zamku Królewskim, poseł ziemi kaliskiej Jan Suchorzewski przeciwny konstytucji i reformom próbuje zabić nożem swojego synka, chłopczyk wyrywa się ojcu, a za rękę z nożem łapie Stanisław Kublicki, poseł inflancki, jeden z najaktywniejszych działaczy stronnictwa proreformatorskiego w Sejmie. Z kieszeni Suchorzewskiego wysypała się talia kart – aluzja do sposobu przekupienia go przez rosyjskiego ambasadora Stackelberga i przez Branickiego. Poseł kaliski, chociaż nie był dobrym graczem, nieoczekiwanie zaczął wygrywać wielkie sumy, przy jednoczesnej energicznej akcji werbunkowej partnerów od stolika.
9 - Stanisław Kublicki (1750–1809), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji
10 - Franciszek Ksawery Branicki (ok. 1730–1819), hetman wielki koronny, przeciwnik konstytucji
11 - Hugo Kołłątaj (1750–1812), podkanclerzy koronny, współautor konstytucji;
Hugo Kołłątaj – jego wizerunek w stroju kapłana umieszczony jest centralnie obok marszałka wielkiego litewskiego Ignacego Potockiego.
12 – Feliks Turski (1720–1800), biskup krakowski (lub Tymoteusz Gorzeński);
13 – Ignacy Potocki (1750–1809), marszałek wielki litewski, współautor konstytucji;
14 – Adam Kazimierz Czartoryski (1734–1823), starosta generalny ziem podolskich, zwolennik konstytucji;
15 – Scipione Piattoli (1749–1809), sekretarz prywatny królewski, współautor konstytucji;
16 – Tadeusz Matuszewicz (1765–1819), poseł na Sejm Wielki, współautor konstytucji;
17 – Stanisław August Poniatowski (1732–1798), król polski;
Król Stanisław August Poniatowski wchodzi po schodach do kolegiaty, na ramionach ma założony płaszcz koronacyjny, w którym jednak wówczas nie występował.
18 – Anna Charlotta Dorota von Medem (1761–1821), księżna kurlandzka (lub Róża z Martynkowskich Dekertowa);
Z wieńcem laurowym pod baldachimem Matejko namalował księżnę kurlandzką Dorotę Biron, tuż za nią stoi Elżbieta z Szydłowieckich Grabowska –przyjaciółka króla, matka jego dzieci.
19 – Elżbieta z Szydłowskich Grabowska (1748/9–1810), metresa królewska;
20 – Jan Dekert (1738–1790), prezydent miasta Warszawy;
Kłaniając się przy drzwiach kościoła wita króla prezydent Warszawy Jan Dekert z córką Marianną (w żółtej sukni tyłem do widza). Dekert już wtedy nie żył, ale Matejko namalował go w tej scenie celowo, aby ukazać rolę mieszczaństwa oraz przyjęcie przez Sejm Wielki w kwietniu 1791 Prawa o miastach.
21 – Antoni Stanisław Czetwertyński-Światopełk (1748–1794), zwolennik konstytucji;
22 – Antoni Polikarp Złotnicki (ok. 1750–1830), poseł na Sejm Wielki, przeciwnik konstytucji;
23 – Francuski rojalista;
24 – Jan Kiliński (1760–1819), mistrz szewski;
25 – Klemens Maria Hofbauer (1751–1820), ksiądz redemptorysta;
26 – Stanisław Staszic (1755–1826), ksiądz, działacz oświeceniowy;
Stanisław Staszic - obrońca sprawy chłopskiej na obrazie obejmowany jest przez Andrzeja Zamoyskiego.
27 – Andrzej Hieronim Zamoyski (1716–1792), b. wojewoda inowrocławski, autor Kodeksu Zamojskiego;
28 – Tymoteusz Gorzeński (1743–1825), biskup smoleński;
29 – Kazimierz Konopka (1769–1805), sekretarz Hugona Kołłątaja;
30 – Ksiądz prawosławny;
31 – Paweł Ksawery Brzostowski (1739–1827), ksiądz (lub Józef Stępkowski);
32 – Antoni Tyzenhauz (1733–1785), b. zarządca litewskich ekonomii królewskich;
33 – Chłop;
34 – Józef Poniatowski (1763–1813), generał wojsk koronnych;
Na koniu w mundurze szwoleżera, żołnierza lekkiej kawalerii w Księstwie Warszawskim, namalowany został królewski bratanek książę Józef Poniatowski. W 1791 książę był dowódcą stołecznego garnizonu.
35 – Stanisław Mokronowski (1761–1821), poseł na Sejm Wielki;
36 – Młody Żyd;
37 – Stary Żyd.
Zestawienie przykładowych numizmatów ilustrujących postacie historyczne z obrazu Jana Matejki:
1 – Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Czteroletniego, medal autorstwa J. F. Holzhaeussera 1790 r., Polska
Awers: popiersie w lewo i napis w otoku STANISL MALACHOWSKI REFFEREND REG MARESCHAL COMIT ET CONFOEDER POLON, rewers: napis poziomy w 13 wierszach w formie dedykacji od króla, srebro, 38.93 g, 44 mm, (R2)
4 – Tadeusz Kościuszko – 10 ZŁOTYCH bite w latach 1959, 1960 i 1966 – średnica 31 mm oraz 1969-1973 – średnica 28 mm
10 ZŁOTYCH (Tadeusz Kościuszko) / emitent: Narodowy Bank Polski; producent:
Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1959 r.; materiał: miedzionikiel (CuNi);
stempel: zwykły; bok: ząbkowany, średnica: 31 mm; masa: 12,9 g; nakład: 13 107 000 szt.
6 – Julian Ursyn Niemcewicz 1758 – 1841
Medal srebrzony, średnica – 70 mm.
11 – Hugo Kołłątaj – medal autorstwa St. Popławskiego 1912 r., Polska
Awers: popiersie na wprost i napis w otoku, rewers: skrzydlaty geniusz przed płonącym kagankiem, napis u góry NIL DESPERANDUM, brąz, 50 mm
17 – Stanisław August Poniatowski - 2 ZŁOTE (2005)
Emitent: Narodowy Bank Polski; Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 2005-11-18 r.;
materiał: GOLDEN NORDIC (CuAl5Zn5Sn1); średnica: 27 mm; masa: 8,15 g; nakład: 990 000 szt.,
projekt: Ewa Tyc-Karpińska
20 – Jan Dekert - medal autorstwa L. Ch. Lauera z Norymbergi wybity z okazji setnej rocznicy nadania praw miastom 1891 r., Polska
Awers: Popiersie Jan Dekerta na wprost i napis w otoku, rewers: pod koroną czteropolowa tarcza polsko-litewska i napis w otoku, brąz, 50 mm
24 – Jan Kiliński (1916), medal autorstwa W. Przedwojewskiego, Polska pod zaborami 1900-1918
Awers: popiersie en face na tle panoramy Warszawy, boków tarcze z syreną i Orłem, w otoku na górze napis: JAN KILINSKI, rewers: tablica z napisem w dziewięciu wierszach: KAMIENICĘ TĘ POSIADAŁ W NIEY MIESZKAŁ I UMARŁ JAN KILINSKI BOHATER NARODOWY PUŁKOWNIK W. POLSKICH STARSZY ZGROMADZENIA SZEWCÓW UR. 1760 R. UM. 1819 R., w otoku napis: PAMIĄTKA WMUROWANIA TABLICY, na dole data: 4.IV.1916.
26 – Stanisław Staszic – 200000 ZŁOTYCH (1992)
Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1992 r.;
materiał: srebro (Ag.750); stempel: lustrzany,średnica: 32 mm; masa: 16,5 g; nakład: 20 000 szt.
34 – Józef Poniatowski - 2 ZŁOTE (2013)
Emitent: Narodowy Bank Polski; Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 2013-10-09 r.;
materiał: GOLDEN NORDIC (CuAl5Zn5Sn1); średnica: 27 mm; masa: 8,15 g; nakład: 800 000 szt.,
projekt: Ewa Tyc-Karpińska (awers), Grzegorz Pfeifer (rewers)
35 – Stanisław Mokronowski, medal 1821 r., Polska
Awers.: głowa generała w prawo, pod szyją nazwisko medaliera BÆREND, w otoku: STANISŁAW MOKRONOSKI JENERAŁ WOYSK POLSKA, rewers: sarkofag, na nim złożone hełm rycerski i miecz, o postument oparta tarcza z herbem Bogoria, na sarkofagu napis: NAR 10 LIST / 1761 / UM 19 PAZDZ / 1821, u dołu w półkolu: MĘŻNY W BOIU PRAWY W ŻYCIU
W imieniu autora bloga Dziennik Numizmatyczny zapraszamy również do lektury interesującego artykułu „Flagi na maszt .... dzisiaj 3 maja!!!”
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://wcn.pl/
- http://monetowo.pl/
- http://aukcjamonet.pl/
- Narodowy Bank Polski
