Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz pseudonim Litwos (urodzony 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej - zmarł 15 listopada 1916 w Vevey w Szwajcarii), polski powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w roku 1905 za "całokształt twórczości"¹. Jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku.

Biografia

Urodził się we wsi Wola Okrzejska w ziemi łukowskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku.

Ojciec Józef Sienkiewicz, matka Stefania Sienkiewicz z rodziny Cieciszowskich. Wola Okrzejska należała do babki pisarza Felicjany Cieciszowskiej. Zostaje ochrzczony w sąsiedniej miejscowości Okrzeja w kościele ufundowanym przez prababkę pisarza. Rodzina z czasem przeprowadza się do Grabowców, a następnie do Wężyczyna po czym ostatecznie od roku 1861 do Warszawy. W 1858 roku Henryk rozpoczyna naukę w gimnazjum w Warszawie. Sienkiewicz nie uzyskuje wysokich not, najlepiej idą mu przedmioty humanistyczne. W wyniku trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podejmuje się posady guwernera, jednocześnie zaocznie kończy ostatnie klasy gimnazjum. W 1866 uzyskuje świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców zdaje na wydział lekarski do Szkole Głównej Warszawskiej. Z czasem rezygnuje i podejmuje studia prawnicze by w ostateczności przenieść się na wydział Filologiczno-Historyczny. Zdobywa tam gruntowną znajomość literatury i języka staropolskiego. W 1867 podejmuje pierwszą próbę literacką, pisze wierszowany utwór Sielanka młodości, który zostaje odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 debiutuje jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy drukuje jego recenzję sztuki teatralnej a Tygodnik Ilustrowany drukuje rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisuje pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej roku stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie.

Pisze powieść Na marne (1871), następnie Humoreski z teki Woroszyłły (1872), Stary sługa (1875), Hania (1876), oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utworzy nazywane są małą trylogią. Bywa na popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łukaszewskiej znanej pod pseudonimem literackim Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.

W 1876 wyjeżdża wraz z Heleną Modrzejewską oraz grupą znajomych do USA . W owym czasie taka podróż nie była czymś powszednim. Pisze o tym w korespondencji do gazety tak: „Człowiek, który wyjeżdża do Ameryki, jest jeszcze u nas rzadkością. Wyobrażam sobie nawet, że po powrocie, w powiecie łukowskim, z którym łącza mnie liczne stosunki, przynajmniej przez miesiąc będą mnie uważać za rodzaj powiatowego Ferdynanda Korteza.” W Ameryce dłużej zatrzymuje się w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży. Listy z podróży drukowane z Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Pisze też Szkice węglem (1877). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883).

Wraca do Europy w 1878 roku. Zatrzymuje się w Londynie, następnie przez rok przebywa w Paryżu. Pobyt we Francji sprawia że Sienkiewicz poznaje nowy prąd w literaturze – naturalizm. W 1879 w artykule Z Paryża przedstawił ten nurt literatury w pozytywnych barwach. Stwierdził w nim: „Dla powieści naturalizm był w zasadzie znakomitym, niezbędnym i może jedynym krokiem naprzód”. Dwa lata później zmienił zdanie na ten temat i wypowiadał się w tonie krytycznym o naturalizmie. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego są wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893).

Pobyt w Ameryce i korespondencje które były publikowane z prasie polskiej zyskały uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą. Powodzenie pisarza świetnie odmalował Bolesław Prus w artykule Co p. Sienkiewicz wyrabia z piękniejszą połową Warszawy na łamach Kuriera Warszawskiego z 1880 roku. ,,Już po powrocie z Ameryki, prawie każda z dam, przechodząc ulicą, posądzała prawie każdego wyższego i przystojnego mężczyznę o to, że jest Sienkiewiczem. (...) Nareszcie spotykając co krok fryzury á la Sienkiewicz, wiedząc, że młodzi panowie jeden po drugim zapuszczają hiszpanki, starają się mieć posągowe rysy i śniadą cerę, postanowiłem poznać jego samego (...) Z mego kąta widzę, że sala prawie wyłącznie zapełniona jest przez płeć piękną. Kilku mężczyzn, którzy tam byli do robienia grzeczności damom albo pisania sprawozdań, tak już w ciżbie kobiet potracili poczucie własnej indywidualności, że mówili: byłam, czytałam, wypiłyśmy we dwie sześć butelek…"

W 1879 wygłasza odczyt we Lwowie pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W 1880 w Poznaniu odczytuje w hotelu Bazar nowelę Za chlebem, następnie w Warszawie wygłasza dwa odczyty o naturalizmie w literaturze. W 1879 wracając z Lwowa w Szczawnicy daje odczyt o swym pobycie w Ameryce. W Szczawnicy po raz pierwszy widzi swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Dowiaduje się, że cała rodzina Szetkiewiczów wybiera się do Wenecji, rusza za nimi i tam poznaje osobiście Marię. 18 sierpnia 1881 roku zawiera związek małżeński z Marią Szetkiewiczówną, ślub odbył się w kościele należącym do Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy palcu Teatralnym (dziś wspomniany kościół nie istnieje). Z tego małżeństwa pochodzą dzieci: Henryk Józef, Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, Maria umiera 18 sierpnia 1885 roku. W 1882 roku wiąże się z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich), którego początkowo jest nawet redaktorem naczelnym. Pisze utwór dramatyczny Na jedną kartę, wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie (w latach 1879-1881).

W 1880 pisze utwór historyczny Niewola tatarska, pracuje na powieścią historyczną Ogniem i mieczem. W liście do redaktora krakowskiej gazety Czas Stanisława Smolki z 1 lutego 1884, pisze tak: „Co do powieści wielkiej, ta będzie nosiła prawdopodobnie tytuł Wilcze gniazdo. Rzecz dzieje się za Jana Kazimierza, w czasie insurekcji kozackiej.” Wspomniana w liście powieść Wilcze gniazdo zaczęła się ostatecznie ukazywać w odcinkach na łamach Słowa od 2 maja 1883 do 1 marca 1884 roku pod tytułem Ogniem i mieczem. Ogniem i mieczem była jednocześnie drukowana w warszawskiej gazecie Słowo oraz krakowskiej Czas.

Powieść Ogniem i mieczem (podobnie zresztą jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielkie uznanie i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza. W 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się na oddanie pod budowę placu kościelnego, twierdząc, że leżą tam szczątki Podbipięty. Wystawiono sztukę teatralną opartą na powieści. Jacek Malczewski wystawił w 1884 roku tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem. Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano, nie bezpodstawnie, przeinaczenia historyczne, wypaczanie niektórych wydarzeń historycznych.

Pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii – Potopem, tytuł miał według autora wskazywać na potop mas ludowych, które wyparły najeźdźcę z ojczyzny. Potop był drukowany w Słowie (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886). W trakcie prac nad powieścią umarła na gruźlicę jego żona, Maria Szetkiewicz, to był trudny okres w życiu pisarza. Powieść szybko podbiła serca czytelników i potwierdziła pozycję pisarza w społeczeństwie. Po śmierci małżonki pisarz udał się na wyprawę do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy, ukazuje się trzecia część Trylogii – Pan Wołodyjowski. Powieść jest drukowana w Słowie od maja 1887 do maja 1888 roku. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego pisarza polskiego. Stefan Żeromski w swych Dziennikach napisał: „Sam widziałem w Sandomierskim, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nic nie czytują, dobijali się o Potop.” Sienkiewicz dostał jako wyraz uznania 15 tysięcy rubli od nieznanego wielbiciela, który się podpisał jako Michał Wołodyjowski. Sienkiewicz wspomniane pieniądze przeznaczył na fundusz imienia Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych chorobą gruźlicy.

W 1888 roku odbywa podróż do Hiszpanii. W 1890 roku włącza się w organizację roku Mickiewiczowskiego. Pod koniec roku 1890 wyruszył w podróż do Afryki. Podróż zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu. Powieść Bez dogmatu była drukowana wcześniej od 1889 do 1890 na łamach Słowa. W 1892 podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich, książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku. Latem 1894 Sienkiewicz odczytywał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków ale prasa już w 1892 doniosła że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich. W 1893 pisarz przystąpił do przygotowań nad powieścią Quo vadis. Koniec lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla pisarz okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami.

W życiu prywatnym pojawia się Maria Romanowska, przybranej córki odeskiego bogacza Wołodkowicza. Sienkiewicz wybrał się do Odessy na zaręczyny. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, w niedługim czasie jednak panna młoda opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał pozwolenie papieskie na unieważnienie małżeństwa.

W lutym 1895 roku Sienkiewicz pisze pierwsze rozdziały Quo vadis, nad którym prace przygotowawcze, zbieranie materiału rozpoczął już w 1893 roku. Powieść zaczęła się ukazywać drukiem w marcu 1895 roku w Gazecie Polskiej (w Warszawie), w Czasie (w Krakowie) oraz Dzienniku Poznańskim (w Wielkopolsce); zakończyła się ukazywać pod koniec lutego 1896 roku. Szybko ukazało się wydanie książkowe Quo vadis. Powieść szybko zyskała uznanie i zrobiła zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, nawet na tak egzotyczne jak arabski czy japoński. O popularności Quo vadis w owym czasie świadczy chociażby fakt że imiona bohaterów nadawano koniom startującym w gonitwie Grand Prix de Paris. Wielokrotnie powieść adaptowano i wystawiano na deskach teatrów. Ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści. W 1913 roku Quo vadis zostało sfilmowane. Potem powieść była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.

W 1900 roku pisarz obchodzi swój jubileusz pracy twórczej, odbywa się on w atmosferze zaangażowania całego społeczeństwa. Pisarz dostał od społeczeństwa majątek w Oblęgorku, pisarz tworzy tam ochronkę (szkołę) dla dzieci. Sienkiewicz angażuje się w sprawy społeczne. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, w 1906 wzywał rodaków ze USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim.

W 1904 roku bierze ślub z cioteczną siostrzenicą Marią Babską.

W 1905 roku dostaje nagrodę Nobla za całokształt pracy artystycznej. W przemówieniu wygłaszanym z tej okazji Sienkiewicz mówił, że zaszczyt ten jest szczególnie ceny dla syna Polski. „Głoszono ją umarłą, a oto jeden z tysięcznych dowodów, że żyje”. Dodał też „Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać”.

Pisze powieść Na polu chwały (1903-1909), która miała być początkiem nowej trylogii. W 1910 ukazuje się w odcinkach w Kurierze Warszawskim jego powieść skierowana dla młodzieży pod tytułem W pustyni i w puszczy.

Po wybuchu wojny Sienkiewicz wyjeżdża do Szwajcarii. Angażuje się w prace w Komitecie Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916, gdzie go pochowano. W 1924 roku, już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście złożono w Warszawie w katedrze św. Jana.

Twórczość

nowele

• 1873 Humoreski z teki Worszyły
• 1880 Hania
• 1877 Szkice węglem
• 1880 Janko muzykant
• 1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
• 1880 Niewola tatarska
• 1882 Bartek Zwycięzca
• 1882 Jamioł

nowele amerykańskie:

• 1880 Za chlebem
• 1880 Orso
• 1882 Latarnik
• 1889 Sachem
• 1889 Wspomnienie z Maripozy

powieści

• Trylogia:
  • Ogniem i mieczem (1884)
  • Potop (1886)
  • Pan Wołodyjowski (1888)
• 1891 Bez dogmatu
• 1894 Rodzina Połanieckich
• 1896 Quo vadis
• 1900 Krzyżacy
• 1906 Na polu chwały
• 1912 W pustyni i w puszczy

Adaptacje filmowe dzieł Henryka Sienkiewicza

• Krwawa dola wg Szkice węglem (1912)
• Obrona Częstochowy (1913) wg Potop
• Na jasnym brzegu (1921)
• Bartek zwycięzca (1923)
• Janko Muzykant (1930)
• Quo Vadis (1951)
• Szkice węglem (1956)
• Krzyżacy (1960)
• Col ferro e col fuoco (1962) francusko-włoska ekranizacja Ogniem i mieczem
• Komedia pomyłek (1967)
• serial telewizyjny Przygody pana Michała (1969) wg filmu Pan Wołodyjowski z tego samego roku
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (1973)
• Potop (1974)
• Latarnik (1976)
• Rodzina Połanieckich (1978)
• Marynia (1983) wg Rodzina Połanieckich
• Hania (1984)
• film fabularny i serial telewizyjny Ogniem i mieczem (1999)
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (2001)
• film fabularny i serial telewizyjny Quo vadis

Źródło: Wikipedia