Początki polskiego pieniądza - denar Mieszka I

Państwo polskie nie powstało z dnia na dzień. Pierwszy historyczny władca Polski - Mieszko I dokończył to co dużo wcześniej rozpoczęli jego poprzednicy. Wraz z rozwojem państwowości rozrastał się handel a razem z nim ewoluował system pieniężny - wtedy to właśnie rozpoczęła się pasjonująca historia mennictwa polskiego, które trwa do dziś.

Podwaliny dla polskiego pieniądza
W pierwszych latach panowania Mieszka I, wraz powstawaniem nowych ośrodków miejskich, doszło do bardzo dynamicznego rozwoju handlu. Dzięki licznym kupcom wędrowcom, w obiegu znajdowała się duża ilość obcej waluty, wśród której przeważały monety arabskie. Równocześnie bardzo głęboko zakorzenione było używanie pieniądza towarowego. Było to nic innego jak typowy handel wymienny, lub stosowanie tzw. "płacidła", czyli środka płatniczego w postaci wyrobów takich jak płótno, bursztyn, futro i inne. Każdemu płacidłu przypisany był określony odpowiednik pieniężny (odpowiednia ilość srebra). Z czasem rola pieniądza towarowego stopniowa malała. Kolejnym ważnym środkiem płatniczym było srebro w postaci prętów, sztabek i bryłek.

Każdy szanujący się władca z czasem musiał pokazać swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Jednym z takich sposobów mogło być wybicie własnej monety. Poprzez bicie rodzimej waluty władca mógł zaznaczyć swoją suwerenność, dać dowód istnienia władzy książęcej zarówno swoim poddanym jak i najbliższym sąsiadom.  Mieszko I stanął przed bardzo trudnym zadaniem. Brak złóż srebra na terenie Polski spowodował, że książę musiał wybijać rodzimą monetę z własnych rezerw książęcego skarbca, lub ze ściągniętego z rynku pieniądza obcego. "Przewalutowanie" takie było z reguły deficytowe, ale w tym momencie dla Mieszka najważniejsze było pokazanie, że Polska stała się stabilnym i w zupełności niezależnym krajem.

O pierwszej polskiej monecie - denarze Mieszka I, wiadomo niewiele. Dużo wiadomości to spekulacje i domysły badaczy, niepotwierdzone twardymi dowodami. Nie jest wiadome gdzie i kiedy została założona mennica. Przyjmuje się, że był to Poznań. Prawdopodobnym pierwszym mincerzem był rzemieślnik z Czech, gdzie mennictwo rozwinęło się kilkadziesiąt lat wcześniej. Najbardziej prawdopodobnym okresem, w którym wybito polską monetę były lata 982 - 984. Kałkowski w książce "Tysiąc lat monety polskiej" o mincerzu księcia Mieszka I pisze tak: "Mincerz ten był biegły w swoim zawodzie i dokładny w pracy. Stwierdzamy to na podstawie drobnego szczegółu produkcyjnego, widocznego powyżej na rewersie monety. Przy krawędzi monety jest rysa idealnie kołowa, wykonana ostrzem cyrkla, którego nóżka pozostawiła wgłębienie tuż poniżej prawej górnej kropki między ramionami krzyża. To dowód, że przy wycinaniu monet z blachy, mincerz starał się uzyskać dokładny kształt kołowy".

 

Na awersie przedstawiony jest prymitywny wizerunek kapliczki z krzyżem. W otoku znajduje się napis MISICO (w innych typach MTLZCO). Na rewersie znajduje się prosty krzyż z kropkami w kątach, będący symbolem niedawno otrzymanego chrztu. W otoku znajdują się znaki E E + +. Przeciętny ciężar tej monety wynosił około 1,5 grama.

 

Do ciekawych wniosków doszedł R. Kiersnowski w swojej książce pt: "Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej" (1960), gdzie na podstawie 7 zachowanych typów monety Mieszka I oszacował wielkość emisji pierwszej polskiej monety. Wg. Kiersnowskiego jedną parą stempli można było wybić od 3 - 5 tys. monet. Cała produkcja denarów wyniosła więc między 21 - 35 tys. sztuk, ogólnej wagi 30 - 50 kg srebra. Przyjmując, że mennica była czynna przez 10 lat w okresie od 980 do 990, to roczne zapotrzebowanie na srebro wynosiło zaledwie 1,5 - 2,5 kg. Jest to zatem emisja niewielka, ale jak sugerują niektórzy historycy, Mieszko I wybitych przez siebie monet mógł w ogóle nie wprowadzić do obiegu, a jeśli już to w bardzo ograniczonym zakresie wśród swojego dworu.

 

Ile monet Mieszka I zachowało się do dziś? Tego również nie jesteśmy w stanie dokładnie sprawdzić. Najczęściej pada liczba 50 sztuk, która powstała na podstawie szacunków z ilości monet oferowanych na aukcjach i będących w muzeach. Na aukcjach numizmatycznych moneta ta pojawia się ekstremalnie rzadko. Nam udało się znaleźć 2 notowania z tą monetą: aukcja WCN rok 1994, st. III, cena 87740000 zł (przed denominacją) oraz aukcja WCN z 2000 roku, st. II/III cena 17 013 zł (ze skarbu ze Stryjewa Wielkiego). Być może ktoś z Was ma wiedzę na ten temat i zna ceny monet Mieszka I na światowych i krajowych aukcjach - jeśli tak proszę o kontakt.

 

Monety Mieszka I znajdowane były najczęściej w skarbcach monet XI wiecznych, gdzie nadal w większości dominowały w znaleziskach monety obce. Ze względu na to, iż wiele odkryć zapewne nie zostało zgłoszonych, przypuszcza się, że pewna liczba monet Mieszka znajduje się w prywatnych kolekcjach. Są to monety niezewidencjonowane. Wyżej opisane notowanie z 2000 roku to moneta prawdopodobnie ze skarbu monet, jak zatem dostała się na rynek wtórny do handlu? Za każdym razem kiedy poruszamy temat monet z początków państwa polskiego zastanawiamy się jak osoby nimi dysponujące weszły w ich posiadanie? Spadek, nielegalne wykopki? To chyba pozostanie bez odpowiedzi.

 

Pierwszy historyczny władca Polski rozpoczął jednocześnie historię polskiego pieniądza. Okres denarowy zapoczątkowany przez monetę z wizerunkiem kapliczki będzie trwał w Polsce kolejne 3 stulecia.

Jest to pierwszy artykuł z cyklu pt: "Historia mennictwa z czasów królów i książąt polskich". W kolejnym artykule zaprezentujemy monety czasów Bolesława Chrobrego.