Zygmunt II August wg obrazu Jana Matejki (1891)

Zygmunt II August (ur. 1 sierpnia 1520, zm. 7 lipca 1572 w Knyszynie) - od 1529 r. wielki książę litewski, od 1548 r. król Polski. W 1569 r. został władcą zjednoczonego państwa - Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Życie i działalność
Zygmunt II August, jedyny żyjący syn króla Zygmunta I Starego był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Przebywał on od 1528 r. w Wilnie, jako wielki książę Litwy i już w 1529 r. został koronowany na króla, choć władzę tę sprawował jego ojciec jeszcze przez 19 lat.

Zygmunt II August, podobnie jak ojciec, oparł swe rządy na współdziałaniu z Senatem i magnaterią. Po śmierci w 1545 r. swej pierwszej żony Elżbiety Austriaczki z Habsburgów, zawarł w 1547 r. potajemnie małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną, przymuszony do niego przez jej braci, a wbrew woli swej matki Bony. Gdy małżeństwo to zostało ujawnione, zostało uznane przez magnaterię za mezalians, godzący w powagę korony polskiej. Mimo to Barbara została koronowana na królową Polski w 1550 r., ale już w następnym roku zmarła, pochowana została w katedrze wileńskiej. Zygmunt ożenił się jeszcze trzeci raz, z księżniczką austriacką, młodszą siostrą swej pierwszej żony – Katarzyną. Natomiast Bona, skłócona z synem i dworem królewskim, wyjechała do Bari we Włoszech, skąd pochodziła, i tam w 1557 r. zmarła, otruta przez zausznika hiszpańskich Habsburgów.

Polityka
W 1561 do Polski przyłączone zostały jako lenno Inflanty, od XIII w. opanowane przez Krzyżaków z Zakonu Kawalerów Mieczowych. Ostatni wielki mistrz tego zakonu Gotthard Kettler został lennikiem Polski z utworzonego świeckiego Księstwa Kurlandii i Semigalii. Rozpoczęła się wtedy pierwsza wojna północna o panowanie nad Bałtykiem (1563-1570). Między innymi z uwagi na problemy, związane z ciężką wojną o Inflanty, prowadzoną z carem Rosji Iwanem IV, król Zygmunt II August, szukając szerszego wsparcia wśród szlachty, zdecydował się na wprowadzenie postulowanych przez nią reform, m.in. podatkowych, gospodarczych i utworzenia stałego wojska. Skarb państwa zasiliła zwłaszcza tzw. "egzekucja dóbr", tj. zwrot części majątków rozdanych magnatom.

Korona i Litwa
Zygmuntowi II nie udało się zrealizować wszystkich zamierzonych reform, w tym zwiększenia stanu wojska, wobec braku zgody szlachty na podwyższenie podatków. Pozytywnie natomiast przebiegła unifikacja państwa. Objęła część ziem Śląska, Mazowsza i Prus Królewskich, zaś przede wszystkim 28 czerwca 1569 r. w Lublinie zawarta została unia, która połączyła ostatecznie Koronę i Litwę w jedno państwo Rzeczpospolitę Obojga Narodów ze wspólnym królem, sejmem, pieniądzem i polityką zagraniczną. Odrębne pozostały prawa, wojsko, skarb i urzędy. Podlasie, Wołyń, Kijowszczyzna znalazły się w Koronie. Unia przyspieszyła rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny Wielkiego Księstwa Litewskiego, prowadziła do polonizacji szlachty litewskiej i ruskiej oraz rozszerzała wpływy kultury polskiej aż na państwo rosyjskie.

Pierwsza wojna północna zakończyła się pokojem w Szczecinie, w którym dokonano podziału państwa inflanckiego Zakonu Kawalerów Mieczowych pomiędzy Szwecję, Danię, Rosję i Rzeczpospolitę. Polsce i Litwie przypadły Kurlandia i znaczna część Inflant.

Za panowania Zygmunta II miał miejsce rozkwit literatury i sztuki renesansowej.
Od jego imienia pochodzi nazwa miasta Augustów.

Zygmunt II August zmarł bezpotomnie w 1572 r. w Knyszynie, jako ostatni polski monarcha z dynastii jagiellońskiej. Kolejnym królem polskim, wybranym przez sejm elekcyjny był Henryk Walezy (1573-1574).