Artur Grottger urodził się 11 listopada 1837 r. w Ottyniowicach, majątku dzierżawionym przez swego ojca, również malarza, który udzielał mu pierwszych wskazówek. Po nauce w pracowniach lwowskich mistrzów pędzla Grottger uczęszczał do akademii krakowskiej i wiedeńskiej. W Wiedniu współpracował jako ilustrator z kilkoma czasopismami. W 1865 r. wrócił do Lwowa, gdzie wkrótce spotkał niespełna szesnastoletnią Wandę Monné, z którą się zaręczył. Uczucie to odmieniło artystę i wpłynęło na jego twórczość.

Najwcześniejsze prace Grottgera przedstawiały sceny historyczne, głównie batalistyczne, często z motywem jeźdźców. Później, już w Wiedniu, artysta tworzył ilustracje prasowe, a także podejmował tematy związane z teatrem i zaczerpnięte z literatury. Wracał też do epizodów historycznych, a podczas wakacyjnych wyjazdów na wieś malował konie. W jego dorobku znajdują się też kompozycje o charakterze symbolicznym oraz liczne portrety, w tym podobizny narzeczonej i własne. Wiele obrazów stworzonych po roku 1863 nawiązuje do wydarzeń powstania styczniowego i jego tragicznego epilogu rozgrywającego się na Syberii.

Pierwszy z pięciu cykli rysunkowych, które do dziś najbardziej kojarzą się z twórczością Grottgera, powstał w Wiedniu, zaledwie w ciągu kilku dni, jako bezpośrednia reakcja na wypadki warszawskie 1861 r., które artysta poznał z relacji prasowych. Cykl, nazwany Warszawa I, doczekał się kontynuacji w postaci następnych siedmiu kartonów, wykonanych rok później i oznaczonych takim samym tytułem, z cyfrą II. Kolejne dwa cykle Polonia (1863) i Lituania (1864–1865) poświęcone były powstaniu styczniowemu, a ostatni, najobszerniejszy, ukończony w Paryżu w 1867 r., nosił tytuł Wojna. Cykl ten ma uniwersalną wymowę, ponieważ ukazuje nieszczęścia i demoralizację, które są skutkiem każdego wielkiego konfliktu zbrojnego.

Język obrazowania Grottgera, łączący realizm szczegółów i idealizację postaci z symboliczną i nasyconą uczuciowo wymową całości, okazał się komunikatywny oraz wyjątkowo sugestywny. Dzięki niemu kartony oddziaływały na inne dzieła, także literackie, między innymi Marii Konopnickiej i Stefana Żeromskiego.

Postać Artura Grottgera, a także jego twórczość zaczęły z czasem obrastać w legendę, szczególnie po opublikowaniu obszernych biografii i korespondencji artysty. Młodo zmarły, borykający się z gruźlicą i nieustannymi kłopotami finansowymi, zdolny i natchniony, ale niedoceniony – Grottger znakomicie wpisywał się swoim życiorysem w romantyczny mit artysty.

dr Urszula Makowska Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

Na podstawie tekstu z folderu emisyjnego NBP