Numizmat bity w mosiądzu pozłacanym 24-karatowym złotem (Au), golden nordic, alpace i srebrze (Ag.999).

Wyemitowany w komplecie dwóch numizmatów poświeconych 360. Rocznicy Potopu Szwedzkiego: POTOP SZWEDZKI - nominał 100 szelągów i OBRONA JASNEJ GÓRY - nominał 1000 szelągów.

Emisja: 2015 r.

Szeląg - dawna moneta polska równa jednej trzeciej części grosza, bita za panowania królów Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV i Jana Kazimierza (boratynka).

Potop szwedzki, północna wojna 1655-1660, zwana drugą wojną północną, wojna prowadzona przez Szwecję przeciw Polsce, a następnie Austrii, Danii, Brandenburgii i Holandii.

Początek wojny północnej
Rozpoczęta przez Szwedów, którzy wykorzystali zaangażowanie się Polski w wojnę z Rosją. Zasadniczą przyczyną najazdu było dążenie Szwedów do zawładnięcia wybrzeżami Bałtyku i ich obawa przed możliwym - wobec niepowodzeń Polaków - przejściem Inflant pod panowanie rosyjskie.
Najazd szwedzki przyspieszyła także magnacka opozycja antykrólewska w samej Rzeczypospolitej. Magnaci niechętni Janowi II Kazimierzowi obiecywali królowi szwedzkiemu Karolowi X Gustawowi lojalność i łatwy podbój Rzeczypospolitej.

Okupacja Rzeczypospolitej przez Szwecję i Rosję w listopadzie 1655 roku - fot. WIKIPEDIA

Opanowanie terenów Rzeczypospolitej przez najeźdźców
Wojska szwedzkie wtargnęły w granice Polski od strony Pomorza i Inflant. 25 lipca 1655 pospolite ruszenie szlachty poznańskiej i kaliskiej dowodzone przez wojewodę poznańskiego K. Opalińskiego poddało się armii szwedzkiej feldmarszałka A. Wittenberga pod Ujściem. Jeszcze większy sukces odnieśli najeźdźcy na Litwie.
Mocą układu w Kiejdanach (20 października 1655) najpotężniejsi magnaci litewscy, Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, poddali się Szwedom i zerwali unię polsko-litewską, którą zastąpić miała w przyszłości ściślejsza unia ze Szwecją. Ujście i Kiejdany zapoczątkowały serię sukcesów szwedzkich, które pozwoliły Karolowi X Gustawowi opanować w krótkim czasie większość terytorium Rzeczypospolitej, z wyjątkiem ziem ukraińskich oraz terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego zajętych przez armię rosyjską.
8 września 1655 skapitulowała Warszawa, 19 października Kraków. Magnateria i szlachta polska niemal w całości przeszła do obozu zwycięskiego Karola X Gustawa. Jan II Kazimierz z dworem i grupą wiernych magnatów schronił się na Śląsku.
Ukoronowaniem sukcesów szwedzkich stał się traktat zawarty w Królewcu 17 stycznia 1656 między Karolem X Gustawem a Fryderykiem Wilhelmem, księciem pruskim i elektorem brandenburskim. Na mocy jego postanowień elektor brandenburski zrywał związki lenne z Polską i przechodził do obozu szwedzkiego jako lennik Karola X Gustawa.

Wzrost opozycji antyszwedzkiej w Polsce
Rosnące nastroje antyszwedzkie szlachty polskiej, obrona klasztoru jasnogórskiego w Częstochowie (listopad-grudzień 1655) oraz pomoc tatarska i zmiana w stanowisku Rosji odmieniły losy wojny. Partyzantka ludowa, potem zaś ogólnonarodowa, na czele której stanął S. Czarniecki, zachwiała panowaniem szwedzkim w Polsce.
Jan II Kazimierz powrócił z wygnania i 30 czerwca 1656 odbił z rąk Szwedów Warszawę. Do wojny włączyły się wojska brandenburskie wchodząc w sojusz ze Szwedami. W wielkiej trzydniowej bitwie pod Warszawą (28-30 lipca 1656) armia polska została wprawdzie pokonana przez siły brandenbursko-szwedzkie, lecz nie pociągnęło to za sobą poważniejszych konsekwencji politycznych.

Przystąpienie do wojny Rosji po stronie Polski
Rosja tymczasem doszła do porozumienia z Rzeczpospolitą. 3 listopada 1656 podpisano traktat w Niemieży pod Wilnem, w którym Rosja, w zamian za obietnicę wyboru cara Aleksego na tron polski, przerwała wojnę z Polską i zawarła z nią przymierze przeciw Szwecji. Faktycznej pomocy udzielała Moskwa Rzeczypospolitej już kilka miesięcy wcześniej, przystępując na wiosnę do działań wojennych w Inflantach.
Wojska rosyjskie dotarły wówczas pod Rygę, której jednak nie zdobyły wobec skutecznego oporu załogi szwedzkiej i nieudolności własnych dowódców. 22 września 1656 Rosjanie zawarli układ z Brandenburgią gwarantując sobie jej neutralność.

Plan rozbioru Polski
W tej sytuacji Karol X Gustaw uznał, iż utrzymanie zdobyczy w Polsce przekracza jego możliwości, próbował więc doprowadzić do rozbioru Rzeczypospolitej. Do akcji mającej na celu realizację tego zamierzenia wciągnął, oprócz elektora Brandenburgii, księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego, B. Chmielnickiego i B. Radziwiłła.
6 grudnia 1656 w Radnot w Siedmiogrodzie zawarto pierwszy w dziejach układ o rozbiorze Polski. Nie został on jednak nigdy zrealizowany, do wojny przeciw Szwecji przystąpiły bowiem Austria i Dania, a sojusznik Karola X Gustawa Jerzy Rakoczy został sromotnie pobity w czasie odwrotu z łupieskiej wyprawy do Polski (1657).

Powstanie koalicji antyszwedzkiej
Od Szwecji odsunął się także dotychczasowy sojusznik Fryderyk Wilhelm, który otrzymał od Rzeczypospolitej i jej nowego sojusznika - Austrii propozycję sojuszu na korzystnych dla Brandenburgii warunkach. Po podpisaniu traktatów welawsko-bydgoskich (10 września i 6 listopada 1657) elektor uwolnił się od zależności lennej wobec króla polskiego w Prusach Książęcych, w zamian porzucił Karola X Gustawa, przyłączył się do koalicji antyszwedzkiej i zawarł sojusz z Polską.
O zbliżeniu austriacko-polskim zadecydował wspólny stosunek obu państw do możliwego wzrostu potęgi Rosji, w przypadku unii personalnej polsko-rosyjskiej, którą przewidywał traktat wileński z 1656. Do austriacko-brandenbursko-polskiego przymierza antyszwedzkiego przyłączyła się Dania, z sojuszu zaczęła wycofywać się Rosja.
Mimo przewagi państw koalicji Szwedzi nie poddawali się, w błyskawicznej kampanii pokonali Duńczyków. 27 lutego 1658 król Danii Fryderyk III podpisał w Roskilde akt kapitulacji. Pokój ten oddawał zwycięzcom terytorium południowoskandynawskie (m.in. Skanię), ponadto Dania zobowiązała się nie przepuszczać przez cieśniny duńskie na Bałtyk żadnych okrętów wojennych. Karol X Gustaw złamał traktat z Roskilde i rozpoczął nową wojnę z Danią, której pomocy udzielili Holendrzy.
Kampania wojenna 1658-1659 tocząca się w Polsce, na Litwie i w Danii przechylała coraz bardziej szalę zwycięstwa na stronę sprzymierzonych. Wojska brandenburskie, austriackie i polskie pokonały Szwedów w bitwach na terenie Pomorza Szczecińskiego i w Danii. Flota holenderska rozbiła flotę szwedzką. Szwecji z pomocą przyszła sojuszniczka z okresu wojny trzydziestoletniej - Francja.

Stefan Czarniecki na czele wojsk polskich w bitwie pod Warką - fot. WIKIPEDIA

Zakończenie wojny
W styczniu 1660 rozpoczęły się w Oliwie rokowania pokojowe z udziałem przedstawicieli stron walczących (bez Danii) i pośredników francuskich, zakończone podpisaniem 3 maja 1660 traktatu pokojowego. Szwecja i Polska zachowały stan posiadania sprzed wojny, przy czym Rzeczpospolita zrezygnowała z pretensji do tej części Inflant, którą przed wojną faktycznie posiadali Szwedzi.
Jan II Kazimierz zrzekł się praw do tronu szwedzkiego. Fryderyk Wilhelm uzyskał potwierdzenie postanowień z Welawy i Bydgoszczy. Równocześnie Szwedzi zawarli pokój z Danią w Kopenhadze (6 czerwca 1660). Rok później (21 czerwca 1661) traktat pokojowy, podpisany w Kardis, na granicy Inflant i Estonii, zawarły Rosja i Szwecja.