Papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus z dnia 25 marca 1992 roku – z wydzielonego terenu archidiecezji krakowskiej (dekanaty: andrychowski, bialski, kęcki, oświęcimski, żywiecki I, żywiecki II) i diecezji katowickiej (dekanaty: Bielsko-Biała centrum, Bielsko-Biała zachód, cieszyński, czechowicki, istebniański, skoczowski, strumieński, wiślański) – utworzył diecezję bielsko-żywiecką.
Równocześnie Ojciec Święty mianował biskupa ordynariusza nowo powstałej diecezji – księdza prałata Tadeusza Rakoczego. W Drugą Niedzielę Wielkanocną, 26 kwietnia 1992 roku, w bazylice świętego Piotra w Watykanie papież Jan Paweł II udzielił biskupowi nominatowi święceń biskupich. Biskupem pomocniczym Papież mianował księdza biskupa Janusza Zimniaka z Katowic.
Ojciec Święty Jan Paweł II podniósł do godności katedry kościoły pod wezwaniem: św. Mikołaja w Bielsku-Białej i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Żywcu. Uroczysty ingres księdza biskupa Tadeusza Rakoczego do katedry Świętego Mikołaja, równoznaczny z objęciem przez niego diecezji, odbył się 9 maja 1992 roku, natomiast do konkatedry w Żywcu 30 maja 1992 roku. Następnym etapem w ramach tworzenia organizacji diecezji bielsko-żywieckiej było mianowanie przez Biskupa Ordynariusza pracowników Kurii Diecezjalnej, która została ukonstytuowana przy kościele pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bielsku-Białej.
Diecezja, administracyjnie należąca do metropolii krakowskiej, podzielona jest na 22 dekanaty, które razem liczą 210 parafii. Patronami diecezji są: św. Maksymilian Maria Kolbe, św. Jan Kanty i św. Jan Sarkander. Na jej terenie, obejmującym powierzchnię ok. 3 tys. km2, mieszka ok. 805 tys. mieszkańców, w tym ok. 721 tys. katolików; inne wyznania ok. 80 tys.
Najważniejszym wydarzeniem w historii diecezji bielsko-żywieckiej była wizyta Ojca Świętego Jana Pawła II, który 22 maja 1995 roku – w trakcie swojej pielgrzymki do Czech, gdzie 21 maja kanonizował św. Jana Sarkandra – odwiedził Skoczów, Bielsko-Białą i Żywiec. Rok później, w dniach od 18 do 23 maja, do Rzymu przybyło ok. 3 tys. pielgrzymów z diecezji, odpowiadając na zaproszenie, które Ojciec Święty w czasie swojej pielgrzymki skierował do wiernych zgromadzonych na żywieckim rynku. Inne ważne wydarzenia z historii diecezji to koronacja figury Matki Bożej Bolesnej w Hałcnowie 26 września 1993 roku; kanonizacja pochodzącego z Cieszyna św. Melchiora Grodzieckiego, dokonana przez Ojca Świętego 2 lipca 1995 roku w Koszycach oraz nawiedzenie figury Matki Bożej Fatimskiej, od 25 listopada do 2 grudnia 1995 roku.
Od 28 lutego do 4 października 1998 roku we wszystkich parafiach diecezji odbyła się peregrynacja Kopii Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Rok 2001 był poświęcony św. Maksymilianowi z okazji 60. rocznicy jego męczeńskiej śmierci w KL Auschwitz. Dnia 26 czerwca 2001 r. we Lwowie odbyła się beatyfikacja abpa Józefa Bilczewskiego, rodaka z Wilamowic, a kanonizacja odbyła się 23 października 2005 r.
28 maja 2006 roku Papież Benedykt XVI odwiedził hitlerowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau znajdujący się na terenie diecezji bielsko-żywieckiej.
22 października 2011 roku Ojciec Święty mianował nowego biskupa pomocniczego ks  dr. Piotra Gregera, którego święcenia biskupie odbyły się w katedrze św. Mikołaja w Bielsku-Białej – 27 listopada 2011 roku.
W dniu 16 listopada 2013 roku Ojciec Święty przyjął rezygnację biskupa bielsko-żywieckiego Tadeusza Rakoczego, mianując nowym ordynariuszem ks. prof. dr. hab. Romana Pindla, rektora Wyższego Seminarium Duchownego w Krakowie.
6 stycznia 2014 roku w bielskiej katedrze odbyły się uroczystości przyjęcia sakry biskupiej i ingresu nowego ordynariusza diecezji. Duchownemu sakry udzielił metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz. Współkonsekratorami byli nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore i administrator apostolski diecezji bielsko-żywieckiej bp Tadeusz Rakoczy. 7 stycznia w kaplicy Kurii w Bielsku-Białej bp Pindel kanonicznie objął rządy w diecezji.