Emisja: lipiec 2011 r.

Wyemitowano żetony:
– 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ (1627) - WZORZEC PRZEDPRODUKCYJNY DLA MONETY - PRÓBA TECHNOLOGICZNA / miedź (Cu) patynowana;
- 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ / OKRĘTY - WZORCE PRZEDPRODUKCYJNE DLA MONET - PRÓBY TECHNOLOGICZNE / 10 WZORÓW MONET: RYCERZ ŚWIĘTY JERZY, LATAJĄCY JELEŃ, PANNA WODNA, CZARNY KRUK, ŻÓŁTY LEW, WODNIK, KRÓL DAWID, ARKA NOEGO, PŁOMIEŃ, BIAŁY LEW.

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Bitwa pod Oliwą - fot. Wikipedia

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.
Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski Pelikanen (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z Solenem na czele.
Bitwa szybko rozbiła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich. Radość Polaków z sukcesu zmącił Pelikanen, po którego salwie zginął admirał Dickmann.
Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.
Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.
Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.
Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

Rycerz Święty Jerzy – polski galeon, zbudowany w latach 1625-1627 w Pucku. W niektórych źródłach może występować pod nazwą niemiecką Sankt Georg lub Ritter Sankt Georg.

"Rycerz Święty Jerzy" był okrętem admiralskim polskiej floty podczas zwycięskiej bitwy z eskadrą szwedzką pod Oliwą 28 listopada 1627. Dowodził nim wtedy admirał Arend Dickmann, na jego pokładzie znajdował się też kapitan Jan Storch dowodzący polską piechotą morską, a szyprem był Hieronim Teschke. Podczas bitwy "Święty Jerzy" zaatakował i dokonał abordażu szwedzkiego okrętu admiralskiego - galeonu "Tigern". Walka wręcz zakończyła się zdobyciem "Tigerna". "Święty Jerzy" w tej bitwie oddał też celną salwę burtową do szwedzkiego galeonu "Pelikanen". Pod koniec bitwy admirał Dickmann poniósł śmierć, trafiony przypadkową kulą armatnią na pokładzie "Tigerna". Sam okręt odniósł w bitwie uszkodzenia, w tym trzy trafienia poniżej linii wodnej.
2 maja 1628 r. nowym kapitanem okrętu został Hieronim Teschke. Podczas ataku szwedzkich wojsk na polskie okręty u ujścia Wisły koło twierdzy Latarnia (Wisłoujście) po północy 6 lipca 1628, "Święty Jerzy" wszedł na mieliznę, z której w końcu zszedł, lecz został w tym czasie poważnie uszkodzony przez szwedzką artylerię polową i nabrał wody. Nad ranem 6 lipca "Święty Jerzy" został opuszczony przez załogę i spłonął, kiedy reszta polskich okrętów wycofała się w górę rzeki. W czasie walki zginął kapitan Hieronim Teschke.
Dane:
- pojemność: 200 łasztów (ok. 400 ton),
- długość kadłuba między stewami - ok. 34 m (120 stóp amsterdamskich),
- szerokość kadłuba - ok. 7,4 m (26 stóp amsterdamskich),
- załoga: 50 marynarzy i do 100 żołnierzy piechoty morskiej,
- uzbrojenie: 31 dział różnych wagomiarów w baterii burtowej.