Emisja: lipiec 2011 r.

Wyemitowano żetony:
– 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ (1627) - WZORZEC PRZEDPRODUKCYJNY DLA MONETY - PRÓBA TECHNOLOGICZNA / miedź (Cu) patynowana;
- 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ / OKRĘTY - WZORCE PRZEDPRODUKCYJNE DLA MONET - PRÓBY TECHNOLOGICZNE / 10 WZORÓW MONET: RYCERZ ŚWIĘTY JERZY, LATAJĄCY JELEŃ, PANNA WODNA, CZARNY KRUK, ŻÓŁTY LEW, WODNIK, KRÓL DAWID, ARKA NOEGO, PŁOMIEŃ, BIAŁY LEW.

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Bitwa pod Oliwą - fot. Wikipedia

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.
Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski Pelikanen (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z Solenem na czele.
Bitwa szybko rozbiła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich. Radość Polaków z sukcesu zmącił Pelikanen, po którego salwie zginął admirał Dickmann.
Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.
Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.
Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.
Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

Panna Wodna - polski okręt wojenny - pinka (pinasa). Prawdopodobnie został zbudowany w Gdańsku w 1623 roku. W źródłach okręt ten występuje pod niemiecką nazwą Meerweib, "Panna Wodna" jest jej przypuszczalnym tłumaczeniem.

"Panna Wodna" wchodziła w skład pierwszej eskadry okrętów polskich biorącej udział w zwycięskiej bitwie z eskadrą szwedzką pod Oliwą 28 listopada 1627. Dowodził nią wtedy kapitan Adolf von Argen. W toku bitwy, "Panna Wodna" wspomagała admiralski galeon "Święty Jerzy", atakując i ostrzeliwując szwedzki galeon "Tigern".
2 grudnia 1627 roku "Panna Wodna" została wysłana w rejs rozpoznawczy w składzie eskadry czterech okrętów (ponadto "Latający Jeleń", "Arka Noego" i "Żółty Lew"). Z rozpoznania powróciła jako pierwsza 10 grudnia, uszkodzona przez sztorm, który rozproszył eskadrę. 15 kwietnia 1628 "Panna Wodna" wyruszyła w kolejny rejs rozpoznawczy w składzie czterookrętowej eskadry (z "Żółtym Lwem", "Czarnym Krukiem" i "Feniksem"). 23 kwietnia powróciła do Gdańska ze zdobytym statkiem hamburskim. 2 maja kapitanem okrętu został Macke. Podczas ataku szwedzkich wojsk wspieranych przez artylerię na polskie okręty stojące u ujścia Wisły koło Twierdzy Wisłoujście 6 lipca 1628, "Panna Wodna" została wycofana w górę rzeki nie ponosząc strat.
W styczniu 1629 roku "Panna Wodna" wraz z innymi polskimi okrętami została oddana przez króla Zygmunta III Wazę na służbę habsburskiej Ligi Katolickiej toczącej wojnę trzydziestoletnią, przybywając do Wismaru 8 lutego. Polskie okręty, stacjonując w Wismarze walczyły z flotą duńską i szwedzką w sporadycznych drobnych potyczkach. W styczniu 1632 Wismar skapitulował i "Panna Wodna" z innymi okrętami wpadła w ręce Szwedów, którzy wcielili ją następnie do swojej służby (jako "Meerweib").
Dane:
- pojemność: 80 łasztów (ok. 160 ton)
- długość kadłuba między stewami - ok. 23,7 m (84 stopy amsterdamskie)
- szerokość kadłuba - ok. 5,4 m (19 stóp)
- załoga: 30 marynarzy i do 50 żołnierzy piechoty morskiej
- uzbrojenie: 12 dział niewielkich wagomiarów w baterii burtowej: 2 bastardy 6-funtowe (żelazne), 2 bastardy 5-funtowe (żelazne), 2 średniaki 3-funtowe (żelazne), 2 (3?) falkony 3-funtowe (brązowe), 2 falkony 2-funtowe (brązowe), 2 falkonety (prawdopodobnie 3/4-funtowe) (brązowe), ponadto 4 miotacze kamieni.