Emisja: lipiec 2011 r.

Wyemitowano żetony:
– 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ (1627) - WZORZEC PRZEDPRODUKCYJNY DLA MONETY - PRÓBA TECHNOLOGICZNA / miedź (Cu) patynowana;
- 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ / OKRĘTY - WZORCE PRZEDPRODUKCYJNE DLA MONET - PRÓBY TECHNOLOGICZNE / 10 WZORÓW MONET: RYCERZ ŚWIĘTY JERZY, LATAJĄCY JELEŃ, PANNA WODNA, CZARNY KRUK, ŻÓŁTY LEW, WODNIK, KRÓL DAWID, ARKA NOEGO, PŁOMIEŃ, BIAŁY LEW.

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Bitwa pod Oliwą - fot. Wikipedia

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.
Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski Pelikanen (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z Solenem na czele.
Bitwa szybko rozbiła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich. Radość Polaków z sukcesu zmącił Pelikanen, po którego salwie zginął admirał Dickmann.
Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.
Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.
Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.
Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

Czarny Kruk - polski XVII-wieczny okręt wojenny, uzbrojona fluita.

Czarny Kruk - fot. WIKIPEDIA

Był to początkowo niewielki holenderski statek handlowy typu fluita. Podczas wojny polsko-szwedzkiej, został w 1626 lub 1627 zarekwirowany przez władze polskie z powodu przewozu kontrabandy dla Szwedów, a następnie został wyposażony i uzbrojony jako okręt wojenny (w źródłach okręt ten występuje pod niemiecką nazwą: "Schwarzer Rabe"; jej polskie brzmienie jest rekonstrukcją).
"Czarny Kruk" wchodził w skład pierwszej eskadry okrętów polskich, która wzięła udział w zwycięskiej bitwie z eskadrą szwedzką pod Oliwą 28 listopada 1627. Jego kapitanem był Aleksander Blayr. Okręt nie odegrał w bitwie większej roli; podjął nieudany pościg za wycofującymi się okrętami szwedzkimi, który kontynuował najdalej z polskich okrętów.
Po bitwie, komisarze królewscy zarządzili zdjęcie z fluit połowy dział i wszystkich żołnierzy piechoty morskiej. 22 grudnia na pokładzie "Czarnego Kruka" odbyło się pierwsze z przesłuchań uczestników bitwy przez komisarzy królewskich.
15 kwietnia 1628 "Czarny Kruk" został wysłany w rejs rozpoznawczy w składzie eskadry czterech okrętów (ponadto "Panna Wodna", "Żółty Lew" i "Feniks"). 19 kwietnia razem z "Feniksem" przyprowadził do Wisłoujścia angielski statek podejrzany o przewóz kontrabandy dla Szwedów.
Przed 2 maja 1628, kiedy nastąpiło ustalenie nowego składu polskiej floty, "Czarny Kruk" został wycofany ze służby, rozbrojony i przekształcony ponownie w statek handlowy. Dalszy los statku nie jest ustalony.
Dane:
- pojemność: 130 łasztów (ok. 260 ton)
- długość kadłuba między stewami - ok. 30 m (106 stóp amsterdamskich)
- szerokość kadłuba - ok. 6,8 m (24 stopy)
- załoga: 35 marynarzy i do 80 żołnierzy piechoty morskiej
- uzbrojenie: 10 dział małych wagomiarów (do kilku funtów) w baterii burtowej oraz prawdopodobnie kilka miotaczy kamieni (perier) (liczba dział była zmienna w niewielkich granicach).