Emisja: lipiec 2011 r.

Wyemitowano żetony:
– 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ (1627) - WZORZEC PRZEDPRODUKCYJNY DLA MONETY - PRÓBA TECHNOLOGICZNA / miedź (Cu) patynowana;
- 20 BITEWNYCH /  Seria: Wielkie bitwy w historii Polski – BITWA MORSKA POD OLIWĄ / OKRĘTY - WZORCE PRZEDPRODUKCYJNE DLA MONET - PRÓBY TECHNOLOGICZNE / 10 WZORÓW MONET: RYCERZ ŚWIĘTY JERZY, LATAJĄCY JELEŃ, PANNA WODNA, CZARNY KRUK, ŻÓŁTY LEW, WODNIK, KRÓL DAWID, ARKA NOEGO, PŁOMIEŃ, BIAŁY LEW.

Bitwa pod Oliwą – bitwa morska pomiędzy flotą polską a eskadrą okrętów szwedzkich, stoczona 28 listopada 1627 na redzie Gdańska. Nazwa „bitwa pod Oliwą” jest nazwą tradycyjnie przypisywaną tej bitwie.

Bitwa pod Oliwą - fot. Wikipedia

Admirałem polskiej floty był wówczas Wilhelm Appelmann, lecz z powodu choroby nie mógł wziąć udziału w bitwie i komisarze królewscy wyznaczyli przed bitwą nowe kolektywne dowództwo nad polskimi siłami. Dowództwo nad okrętami i funkcję admirała otrzymał Arend Dickmann, dowódcą piechoty morskiej został kapitan Jan Storch, a dowódcą artylerii okrętowej kapitan Herman Witte. Tym trzem dowódcom dodano radę wojenną, z którą mieli wspólnie opracować plan bitwy i podjąć decyzję o ataku. Okrętem admiralskim był galeon „Święty Jerzy”.
Do bitwy doszło, gdy patrolująca Zatokę Gdańską szwedzka eskadra płynąca od Helu w kierunku Redłowa, dostrzegła na redzie Gdańska polskie okręty. Szwedzi płynęli w dwóch grupach – w pierwszej grupie okręt admiralski „Tigern” i okręt wiceadmiralski Pelikanen (dowódca wiceadmirał Fritz), a w drugiej grupie pozostałe okręty z Solenem na czele.
Bitwa szybko rozbiła się na dwa starcia: szwedzkiego okrętu admiralskiego „Tigern” z polskim okrętem admiralskim „Rycerz Święty Jerzy” (walka między tymi dwoma okrętami zapoczątkowała całą bitwę) i pinką „Panna Wodna” oraz polskiego „Wodnika” ze szwedzkim „Solenem”. Po oddaniu salw z dział pokładowych doszło do abordażu. Do walki włączyła się również Panna Wodna, która ostrzelała Tigerna od rufy. W końcu po zaciętej walce szwedzki okręt „Tigern” został zdobyty przez żołnierzy polskich. Radość Polaków z sukcesu zmącił Pelikanen, po którego salwie zginął admirał Dickmann.
Walka ze znacznie większym Solenem była bardziej zacięta, a załoga zaatakowanego galeonu skutecznie opierała się załodze Wodnika. Gdy z pomocą Wodnikowi nadpłynęła fluita Biały Lew, Polacy uzyskali przewagę i wdarli się na pokład. Widząc beznadziejność sytuacji szyper szwedzkiego okrętu pobiegł do komory prochowej i doprowadził do wybuchu. Znaczna część walczących Polaków i Szwedów zdołała przeskoczyć na pokład Wodnika, reszta zginęła wraz z wysadzonym okrętem. Pozostała część szwedzkiej floty ratowała się ucieczką na pełne morze, natomiast zwycięskie okręty polskie wraz ze zdobytym Tigernem odpłynęły do bazy w Wisłoujściu.
Już po faktycznym zakończeniu bitwy, od zabłąkanej kuli wystrzelonej prawdopodobnie z wycofujących się szwedzkich okrętów zginął polski admirał Arend Dickmann – zwany współcześnie polskim Nelsonem, natomiast szwedzki wiceadmirał Nils Stiernsköld zmarł wkrótce na skutek odniesionych ran. Obu admirałów pochowano z najwyższymi honorami w gdańskiej bazylice Mariackiej.
Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem „słońce zaszło w południe” („Solen” znaczy ‘Słońce’). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.
Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.

Arka Noego - polski okręt wojenny - pinka (pinasa). Prawdopodobnie został zbudowany w Pucku w 1625 roku. W źródłach okręt ten występuje pod niemiecką nazwą.

Arka Noego - fot. WIKIPEDIA

Podczas wojny ze Szwecją, "Arka Noego", "Wodnik" i "Król Dawid" uczestniczyły w pierwszej potyczce z flotą szwedzką 17 maja 1627 r., natykając się w pobliżu Helu na dwukrotnie liczniejsze okręty szwedzkie, zmierzające do Piławy. Kapitanem "Arki Noego" był Magnus Wesman. Po wymianie strzałów, obie eskadry rozeszły się, Polacy popłynęli na zachód. Następnego dnia 18 maja doszło do potyczki polskiego zespołu na wysokości Białogóry koło Łeby z konwojem 24 statków i okrętów szwedzkich. Po pojedynku artyleryjskim, z niewielkimi stratami w ludziach, Polakom udało się oderwać od nieprzyjaciela i polskie okręty pożeglowały do Kołobrzegu. Na "Arce Noego" rozerwaniu uległo jedno działo. Po kilku dniach okręty polskie powróciły do Wisłoujścia, przedzierając się przez linie szwedzkiej blokady Zatoki Gdańskiej.
"Arka Noego", pod dowództwem Magnusa Wesmana, weszła następnie w skład drugiej eskadry okrętów polskich, która wzięła udział w zwycięskiej bitwie z eskadrą szwedzką pod Oliwą 28 listopada 1627 r. Okręt nie odegrał w bitwie większej roli; uczestniczył w nieudanej próbie pogoni za wycofującymi się Szwedami.
2 grudnia 1627 "Arka Noego" została wysłana w rejs rozpoznawczy w składzie czterookrętowej eskadry (ponadto: "Panna Wodna", "Żółty Lew" i "Latający Jeleń"). Z rozpoznania powróciła 11 grudnia, uszkodzona przez sztorm, który rozproszył eskadrę. Podczas ataku szwedzkich wojsk na polskie okręty u ujścia Wisły koło Twierdzy Wisłoujście z 5 na 6 lipca 1628 roku, "Arka Noego" została wycofana w górę rzeki.
W styczniu 1629 roku "Arka Noego" wraz z innymi polskimi okrętami została oddana przez króla Zygmunta III Wazę na służbę habsburskiej Ligi Katolickiej toczącej wojnę trzydziestoletnią, przybywając do Wismaru 8 lutego. Polskie okręty, stacjonując w Wismarze walczyły z flotą duńską i szwedzką w drobnych i sporadycznych potyczkach. W styczniu 1632 Wismar skapitulował i "Arka Noego" z innymi okrętami wpadła w ręce Szwedów, którzy wcielili ją następnie do swojej służby. Brak danych o dalszym jej losie.
Dane:
- trójmasztowa pinka
- pojemność: 90 łasztów (ok. 180 ton - jedna z większych bałtyckich jednostek tej klasy),
- długość kadłuba - ok. 23,7 m (84 stopy),
- szerokość kadłuba - ok. 6,8 m (24 stopy),
- załoga: 35 marynarzy i do 70 żołnierzy piechoty morskiej,
- uzbrojenie: 16 dział niewielkich wagomiarów (do kilku funtów) w baterii burtowej i 3 miotacze kamieni (periery) (ilość dział była zmienna w niewielkich granicach).