STULECIE CUDU NAD WISŁĄ 1920-2020

Emisja: wrzesień 2020 r.

Wyemitowano żetony w mosiądzu w dwóch wersjach: rewers - ORZEŁ oraz rewers - TG "SOKÓŁ" Sanok.

Bitwa Warszawska, zwyczajowo nazywana Cudem nad Wisłą – starcie zbrojne stoczone w dniach 13–25 sierpnia 1920 roku pomiędzy Rosją Radziecką i Polską, decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej.

Po bitwie – polscy żołnierze ze sztandarami zdobytymi na bolszewikach - fot. WIKIPEDIA

Znalazłszy się w krytycznej sytuacji, u progu spodziewanej przez wielu klęski, oddziały Wojska Polskiego zdołały odepchnąć i pokonać nacierającą Armię Czerwoną. Zwycięstwo strony polskiej w bitwie pozwoliło zachować niepodległość odradzającej się Rzeczypospolitej, a także przekreśliło radzieckie plany ofensywy na Europę Zachodnią oraz plany rozpętania międzynarodowej rewolucji.
Kluczową rolę odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię Czerwoną, opracowany przy udziale szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Tadeusza Rozwadowskiego, a przeprowadzony przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, wyprowadzony znad Wieprza 16 sierpnia 1920, przy jednoczesnym związaniu głównych sił bolszewickich na przedpolach Warszawy.
Był to przełomowy moment dla strony polskiej, która od czasu zakończenia ofensywy na Kijów pozostawała w odwrocie, zmuszona przez wojska radzieckie do chaotycznego wycofywania się na zachód. Bezpośrednio przed bitwą, na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku, sytuacja wojsk polskich stawała się krytyczna. Niepowodzeniem zakończyła się próba powstrzymania ofensywy wojsk bolszewickich na linii Bugu, z początkiem sierpnia oddano twierdzę Brześć. Armia Czerwona miała otwartą drogę na Warszawę, która stanowiła ważny cel strategiczny jako centrum polityczne, gospodarcze i finansowe odradzającej się Polski. Siły polskie wydawały się bliskie rozpadu, a obserwatorzy przewidywali decydujące zwycięstwo sowieckie.
Naczelny Wódz Józef Piłsudski 6 sierpnia wydał rozkaz cofnięcia się ku Wiśle celem przegrupowania sił, przygotowania kontruderzenia i zorganizowania obrony stolicy. Generał Józef Haller formował Armię Ochotniczą jako jej Generalny Inspektor. Stanowisko Wojskowego Gubernatora Warszawy, który miał przygotować miasto na natarcie bolszewickie łącząc obowiązki dowódcy wojskowego i zwierzchnika administracji cywilnej, objął generał Franciszek Latinik.
Bitwa toczyła się na obszarze sięgającym na południe po Włodawę nad Bugiem, na północ po Działdowo. Rozpoczęła się 13 sierpnia 1920, kiedy siły Armii Czerwonej dowodzone przez Michaiła Tuchaczewskiego zbliżyły się na wschodnie przedpola Warszawy i pobliskiej Twierdzy Modlin. Pod naporem wojsk bolszewickich siły polskie zostały zmuszone do ustąpienia w rejonie Radzymina na drugą linię obrony, usytuowaną pomiędzy Nieporętem i Rembertowem. Obronna faza bojów koncentrowała się na Froncie Północnym pozostającym pod dowództwem generała Józefa Hallera, głównie w rejonie Radzymina i Ossowa. Po 14 sierpnia polska 5. armia generała Władysława Sikorskiego przystąpiła do działań zaczepnych, odzyskując do 20 sierpnia szereg pozycji i zagrażając odcięciem wojsk bolszewickich.
16 sierpnia dowodzone przez Józefa Piłsudskiego grupy uderzeniowe przypuściły kontratak z południa, znad Wieprza, przełamując pod Kockiem i Cycowem front obrony przeciwnika, rozbijając całkowicie jego lewe skrzydło i wychodząc na tyły wojsk atakujących Warszawę. Kontratak polski zmusił siły rosyjskie do niezorganizowanego wycofania się na wschód i za Niemen. Rosjanie ponieśli znaczne straty, w tym kilkanaście lub kilkadziesiąt tysięcy zabitych i rannych, oraz kilkadziesiąt tysięcy wziętych do niewoli.
W kolejnych tygodniach siły polskie przeszły do działań pościgowych, odnosząc kolejne zwycięstwa, które przypieczętowały polskie zwycięstwo w wojnie, zagwarantowały Polsce niepodległość i umożliwiły zawarcie korzystnego dla II Rzeczypospolitej traktatu pokojowego z Rosją Sowiecką i Ukrainą, zabezpieczając wschodnie granice państwa polskiego aż do 1939 roku.
Zdaniem brytyjskiego polityka i dyplomaty Edgara D’Abernon bitwa warszawska była jedną z osiemnastu przełomowych bitew w historii świata. Przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin nazwał ją „ogromną porażką” swoich sił.