Krótka historia rubla
Większość osób zbierających stare rosyjskie monety fascynuje ich dostojność, powaga podkreślona przede wszystkim poprzez fascynujący wizerunek carskiego orła. Szczególnym powodzeniem cieszą się monety z czasów panowania ostatniego cara rosyjskiego Mikołaja II (przede wszystkim na stosunkowo łatwą dostępność). Na temat mennictwa rosyjskiego powstało wiele książek, które szczegółowo opisują monety poszczególnych władców. My książki pisać nie będziemy, ale postaramy się w tym artykule przybliżyć Wam choć trochę tematykę rosyjskich monet od ich początków po czasy panowania ostatniego cara Mikołaja II.Rubel znaczy rąbać
Początków rosyjskiej waluty należy szukać w XIII wieku w Nowogrodzie. W ówczesnym obrocie i handlu stosowano tzw. grzywnę srebra (204 gramy). Grzywna taka równa była 200 diengom. Była to podłużna owalna sztabka o określonym ciężarze, która na środku często miała charakterystyczne nacięcie, w miejscu którego sztabkę "przerąbywano" (ros. rubit) aby otrzymać jej połowę. Stąd prawdopodobnie wzięła się nazwa rubel. Sztabki, o których mowa powyżej w XIV wieku dotarły również na Litwę. W późniejszym okresie wiele sztabek było sygnowanych znakiem mennicy lub księcia.
Od 1534 roku rubel poza jednostką czystko obrachunkową stał się również monetarną równą 100 kopiejkom. W 1654 roku Aleksy Romanow podjął się wybicia talara o masie srebra równej nie 100 ale zaledwie 64 kopiejkom. Jako typowa forma monetarna pojawił się dopiero po reformie Piotra Wielkiego (1682 - 1721). Od 1704 roku zaczęto regularne bicie rubli w srebrze, sporadycznie w złocie i w miedzi w postaci kwadratowych płytek.
Z biegiem lat rosyjska waluta ewoluowała. Na przestrzeni wieków masa srebra odpowiadająca 1 rublowi spadła z około 200 gramów do około 30 gramów za panowania Piotr I (1721-1725). Dzięki temu masą odpowiadał zachodnioeuropejskim talarom.
Reforma monetarna Piotra I spowodowała, że historia rosyjskiej monety w XIX wieku nie podlegała burzliwym reformom i zmianom. Wprowadzenie srebrnego rubla o masie ok. 28 gramów (na którego składało się 100 kopiejek) powiązało niejako rosyjski pieniądz z innymi zachodnioeuropejskimi walutami. W 1764 roku przyjęto zawartość srebra w 1 rublu na 17,996 grama. Zawartość zbliżoną do tej utrzymano aż do 1915 roku.
Piotr I (1699-1725): rubel z poczwórnym monogramem i orłem carskim.
Z biegiem lat również wizerunek rosyjskiego rubla ulegał nieznacznym modyfikacjom. Od chwili jego powstania aż do roku 1796, czyli do śmierci carycy Katarzyny II na monecie znajdował się na awersie wizerunek władcy a na rewersie herb rosyjski. W ten sposób rosyjskie ruble nawiązywały swoim wizerunkiem do zachodnioeuropejskich talarów.
Katarzyna II (1762 - 1796): od góry 5 kopiejek (bardzo duża moneta średnicy około 40 mm), 1 rubel oraz 10 rubli (imperiał)
Radykalna zmiana nastąpiła wraz z objęciem władzy przez Pawła I (1796-1801). Car zrezygnował z dotychczasowego wizerunku na awersie i rewersie. Na awersie monety zamiast podobizny władcy pojawiły się 4 litery P układające się na kształt krzyża. W otoku znalazł się pisany cyrylicą napis informujący o dacie i nominale monety. Na rewersie zamiast carskiego dwugłowego orła umieszczono napis również po rosyjsku "Nie dla nas, nie dla nas, lecz dla imienia Twego".
Rubel Pawła I (1796-1801)
Taki charakter i sposób prezentowania monet kontynuował Aleksander I (1801-1825). Jedyne co udało się zmienić to przywrócenie carskiego orła na wszystkie rodzaje monet: złote, srebrne i miedziane. Były oczywiście od tego niewielkie odstępstwa, ale ze względu na niewielkie ich znaczenie nie będziemy ich opisywać.
Aleksander I przywrócił bicie miedzianych monet 5 kopiejkowych, które jego poprzednik zaprzestać emitować. Od roku 1802 emitował miedziane: 5, 2 i 1 kopiejkę oraz 1 diengę (1/2 kopiejki) oraz 1 połuszkę (1/4 kopiejki).
Po krótkiej przerwie mennictwo złotych monet zostało zreformowane 14 lutego 1817 roku. Dotyczyła ona jednak tylko 5 rublówek (półimperiałów). Po trwającej od 1809 roku przerwie bicia imperiałów (10 rubli) nie wznowiono. Masę 5 rublówki ustalono na 6,544 g złota próby 917, czyli 6 gram czystego złota.
Aleksander I przywrócił bicie miedzianych monet 5 kopiejkowych, które jego poprzednik zaprzestać emitować. Od roku 1802 emitował miedziane: 5, 2 i 1 kopiejkę oraz 1 diengę (1/2 kopiejki) oraz 1 połuszkę (1/4 kopiejki).
Po krótkiej przerwie mennictwo złotych monet zostało zreformowane 14 lutego 1817 roku. Dotyczyła ona jednak tylko 5 rublówek (półimperiałów). Po trwającej od 1809 roku przerwie bicia imperiałów (10 rubli) nie wznowiono. Masę 5 rublówki ustalono na 6,544 g złota próby 917, czyli 6 gram czystego złota.
Rubel Aleksandra I (1821 - 1825)
1 maja 1834 roku zgodnie z rozporządzeniem rozpoczęto bicie nowe złotej monety o nominale 3 rubli, którą zwano imperiałem-dukatem (swą wagą 3,92 g zbliżona była do wagi dukata). Jej wartość różna była polskiej monecie 20 zł, stąd na niej podwójne oznaczenie nominału.
W tym miejscu warto wspomnieć w kilku zdaniach o monetach Królestwa Polskiego, gdzie poza carskim orłem stosowano polsko rosyjskie nominały a w późniejszym etapie tylko rosyjskie. W związku z silnym dążeniem Rosji do przejęcia całkowitej władzy nad zaborem a co za tym idzie również nad walutą, monety opatrzono podwójnymi nominałami: 1 1/2 rubla = 10 zł, 3/4 rubla = 5 złotych, 30 kopiejek = 2 złote i 15 kopiejek = 1 złoty. Na wielu monetach znajdował się również wizerunek cara Aleksandra I.
W tym miejscu warto wspomnieć w kilku zdaniach o monetach Królestwa Polskiego, gdzie poza carskim orłem stosowano polsko rosyjskie nominały a w późniejszym etapie tylko rosyjskie. W związku z silnym dążeniem Rosji do przejęcia całkowitej władzy nad zaborem a co za tym idzie również nad walutą, monety opatrzono podwójnymi nominałami: 1 1/2 rubla = 10 zł, 3/4 rubla = 5 złotych, 30 kopiejek = 2 złote i 15 kopiejek = 1 złoty. Na wielu monetach znajdował się również wizerunek cara Aleksandra I.
Królestwo Polskie: złota 25 złotówka z wizerunkiem cara i orła carskiego oraz 10 zł 1 1/2 rubla z podwójnym nominałem.
W mennictwie rosyjskim ciekawym zjawiskiem było bicie w latach 1828 - 1845 platynowych monet. Masę 3 rublowej monety ustalono na ok. 10 gram. Początkowo cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród Rosjan, lecz kiedy dostrzeżono, że nie znajdują one zbytu w handlu międzynarodowym masowo zaczęły wpływać do rządowych kas w celu wymiany na srebro bądź złoto. Rozporządzeniem z 22 czerwca 1845 roku wstrzymano ich emisję i nakazano natychmiastową wymianę.
Trudny czas nastąpił w dla rosyjskiej waluty po wybuchu wojny krymskiej. Na skutek rosnącej inflacji zakazano wywozu z kraju srebra a od 1860 roku monet srebrnych. Równocześnie doszło do obniżenia próby srebra w monetach z 868 do 750 (15,3 grama czystego srebra na rubel). Drastycznie zwiększono nakłady monet, lecz nie uchroniło to bilonu i wciąż znikał on z obiegu. W latach 1859 ? 66 w wielu rejonach zaczął dominować pieniądz zastępczy. W 1867 roku ponownie obniżono próbę srebra w monetach do 500 (9 gram czystego srebra w rublu).
Trudny czas nastąpił w dla rosyjskiej waluty po wybuchu wojny krymskiej. Na skutek rosnącej inflacji zakazano wywozu z kraju srebra a od 1860 roku monet srebrnych. Równocześnie doszło do obniżenia próby srebra w monetach z 868 do 750 (15,3 grama czystego srebra na rubel). Drastycznie zwiększono nakłady monet, lecz nie uchroniło to bilonu i wciąż znikał on z obiegu. W latach 1859 ? 66 w wielu rejonach zaczął dominować pieniądz zastępczy. W 1867 roku ponownie obniżono próbę srebra w monetach do 500 (9 gram czystego srebra w rublu).
5 rubli Aleksandra II (1855 - 1881)
XIX wieczne monety rosyjskie bito przede wszystkim w St. Petersburgu, oraz Jekaterynburgu. W latach 1842 - 1864 monety rosyjskie bite były również w Mennicy Warszawskiej. Drobne miedziane monety bito również w mennicy iżorskiej (kołpińskiej) do 1844 roku, oraz suzuńskiej na Syberii (do 1847 roku). Podczas drastycznej inflacji bicie monet zlecono również w Paryżu oraz Strasburgu.
W drugiej połowie lat 80-tych XIX wieku rozpoczęto reformowanie i modernizację rosyjskiego mennictwa. Wraz z reformą na monetach od 25 kopiejek wzwyż przywrócono wizerunek cara Aleksandra III (kontynuował to będzie również Mikołaj II). Próbę srebra i złota w monetach przywrócono do 900. W 1881 roku po raz pierwszy po 80 latach rozpoczęto zamiast 3 rubli bicie całych imperiałów (10 rubli). Najważniejsze było jednak to, że złote rosyjskie monety sprowadzono do ściśle ustalonej relacji tak aby ponownie stały walutą mającą swoje odpowiedniki za granicą. I tak 10-rublówka odpowiadała 40-frankówce, zaś 5-rublówka 20-frankówce. W 1896 roku wybito minimalną ilość 25-rublówek równym monecie 100 frankowej.
W drugiej połowie lat 80-tych XIX wieku rozpoczęto reformowanie i modernizację rosyjskiego mennictwa. Wraz z reformą na monetach od 25 kopiejek wzwyż przywrócono wizerunek cara Aleksandra III (kontynuował to będzie również Mikołaj II). Próbę srebra i złota w monetach przywrócono do 900. W 1881 roku po raz pierwszy po 80 latach rozpoczęto zamiast 3 rubli bicie całych imperiałów (10 rubli). Najważniejsze było jednak to, że złote rosyjskie monety sprowadzono do ściśle ustalonej relacji tak aby ponownie stały walutą mającą swoje odpowiedniki za granicą. I tak 10-rublówka odpowiadała 40-frankówce, zaś 5-rublówka 20-frankówce. W 1896 roku wybito minimalną ilość 25-rublówek równym monecie 100 frankowej.
Monety Aleksandra III (1881-1894): rubel, rubel koronacyjny oraz półimperiał 5 rublowy
Za panowania Mikołaja II Siergiej Witte wprowadził kolejną reformę walutową, która na długie lata ustabilizowała rosyjską walutę. Wprowadzono dwa nowe nominały monet złotych: 15 rublowy imperiał oraz 7 1/2 rubla półimperiał. Jako ciekawostkę dodać należy, że za czasów Mikołaja II wybito wiele okolicznościowych monet srebrnych i złotych. Mimo potęgi Rosji rubel nie był silną walutą europejską. Kraje nadbałtyckie wolały sięgać po franki.
Monety z czasów panowania Mikołaja II (1894-1917): rubel, rubel pamiątkowy z okazji 300-lecia Dynastii Romanowów oraz złoty półimperiał 7 1/2 rubla
Ciekawostka: Rubel pamiątkowy 1914 BC, Petersburg, wybity z okazji 200 rocznicy bitwy pod Gangutem (bitwa pod Hanko), która miała miejsce 27 lipca 1714 roku w czasie trwania Wielkiej Wojny Północnej między Rosją a Szwecją, srebro 20.00 g, Kazakov 472, z całego nakładu tej monety zachowało się jedynie 150 egzemplarzy, moneta ogromnej rzadkości.
Tak w telegraficznym skrócie wygląda carska historia rosyjskiej monety. Trudno w jednym artykule zawrzeć całą historię rosyjskiej monety, ale mamy nadzieję że tekst ten zachęci Was do poszukiwania innych nowych informacji nt. rubla rosyjskiego. Niestety na polskim rynku brak jest dobrej polskojęzycznej książki szczegółowo opisującej historię rosyjskiego rubla. Wszystko co jest dostępne to pojedyncze artykuły opisujące tylko niektóre zagadnienia.
Praca zbiorowa redakcja IKM
Zdjęcia pochodzą ze strony www.wcn.pl
