Medale upamiętniające historię Gabinetu Numizmatycznego Mennicy Warszawskiej

Od chwili założenia Mennicy Warszawskiej w 1766 roku gromadzono monety, medale i stemple, z których w 1928 roku urządzono wystawę w Gabinecie Numizmatycznym, funkcjonującym do dnia dzisiejszego.

Przez cały wiek XVIII i XIX ówcześni zarządcy Mennicy Warszawskiej skrupulatnie gromadzili wszystkie wyroby mennicze. Pierwszy administrator Mennicy Antoni Schroeder przez blisko 30 lat budował kolekcję. On również jako pierwszy opisał działalność Mennicy Warszawskiej za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jego rola w dokumentacji pierwszych lat funkcjonowania Mennicy jest nieoceniona. Niestety, zbiory Schroedera uległy w wyniku rabunku rozproszeniu. W XIX wieku Starano się odtworzyć utraconą częściowo kolekcję. Duże zasługi w tym należą się Stanisławowi Puschowi, pracownikowi Mennicy Warszawskiej od roku 1845 (w latach 1866-67 jej dyrektorowi).

 

1 stycznia 1868 władze carskie zamykają Mennicę Warszawską i nakazują wywieźć do Petersburga maszyny mennicze a także dopiero co odbudowaną kolekcje numizmatyczną. Według dokumentacji wywieziono 1148 sztuk stempli menniczych i 1308 sztuk monet. Więcej a temat XVIII i XIX – wiecznej historii kolekcji numizmatycznej Mennicy Warszawskiej można przeczytać w jednym z poprzednich artykułów pt: „Historia kolekcji Gabinetu Numizmatycznego”.

Odrodzenie Mennicy i oficjalne otwarcie Gabinetu Numizmatycznego

Po I wojnie światowej, po kilkudziesięciu latach ponownie otwarto Mennicę Warszawską - od 14 kwietnia 1924 roku jako Mennica Państwowa. Ówczesny dyrektor Mennicy Jan Aleksandrowicz, który był jednocześnie znanym i cenionym numizmatykiem, szybko przystąpił do odbudowy zbiorów dokumentujących historię Mennicy Warszawskiej.

Pierwszym kustoszem i „budowniczym” zbiorów numizmatycznych został Karol Plage. Niestety w grudniu 1926 roku musiał ustąpić ze stanowiska ze względu na ciężką chorobę – jego miejsce zajął Władysław Terlecki, który zapisał się trwale w XX-wiecznej historii Mennicy Państwowej.

Terlecki bardzo szybko odbudował kolekcję numizmatyczną, gromadząc blisko 30 000 eksponatów: monet, medali i stempli. Dnia 21 października 1928 uroczyście otwarto wystawę Gabinetu Numizmatycznego dla zwiedzających. Ten rok uznano oficjalnie za początek działalności Gabinetu Numizmatycznego, funkcjonującego do dnia dzisiejszego przy Mennicy, którego głównym zadaniem jest gromadzenie, dokumentowanie i edukacja z zakresu historii mennictwa i 245. letniej działalności Mennicy Warszawskiej.

Medale na otwarcie i 10 - lecie Gabinetu Numizmatycznego

Pierwszy medal upamiętniający działalność Gabinetu Numizmatycznego wybito w 1928 roku w rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Ten 28 mm medalik wybito w brązie i srebrze. Na awersie znajduje się godło państwowe w wieńcu, w otoku napis GABINET NUMIZMATYCZNY MENNICY PAŃSTWOWEJ i data 11.XI.1928 rozdzielona międzywojenną sygnaturą menniczą Kościesza. Na rewersie medalu znajduje się stylizowany wizerunek orła piastowskiego z grosza Kazimierza Wielkiego z napisem w otoku GROSSI CRACOVIENSSES. W roku 1938 z okazji dziesiątej rocznicy działalności Gabinetu Numizmatycznego wybito ten sam medal z niezmienionej formie, dodając tylko na awersie datę 11.11.1938 rok.

Zbiory Gabinetu Numizmatycznego w okresie międzywojennym rozrastały się w dużej mierze dzięki. W roku 1938 dla uczczenia i uhonorowania wszystkich ofiarodawców wybito medal „Muzeum Numizmatyczne Mennicy Państwowej swemu ofiarodawcy”. Awers medalu był repliką wybitego w 1766 roku medalu Jana Filipa Holzhaeussera z okazji reformy monetarnej. Na rewersie w wieńcu umieszczono w pięciu wierszach zmienny napis: MUZEUM / NUMIZMATYCZNE / MENNICY / PAŃSTWOWEJ / SWEMU OFIARODAWCY.

Czterdziesto-, pięćdziesięcio- i sześćdziesięciolecie Gabinetu Numizmatycznego

Po II wojnie światowej Gabinet Numizmatyczny otwarto ponownie 28 kwietnia 1956 roku. W roku 1968 z okazji 40 – lecia działalności Gabinetu Numizmatycznego wybito w tombaku i tombaku srebrzonym medal autorstwa Stanisławy Wątróbskiej – Frindt, którego awers jest wierną kopią medalu J. F. Holzhaeussera z wizerunkiem króla S.A. Poniatowskiego. Na rewersie w pięciu wierszach umieszczono napis: MUZEUM / NUMIZMATYCZNE / MENNICY / PAŃSTWOWEJ / WARSZAWA 1968. Pod popiersiem króla znajduje się napis KOPIA. Medal występuje również w rzadkiej odmianie z inicjałami SW (Stanisława Wątróbska) obok napisu kopia.

Pięćdziesięciolecie działalności Gabinetu Numizmatycznego przypadające w roku 1978 upamiętniono „medalem obrotowym” autorstwa Jerzego Jarnuszkiewicza. W kwadrat imitujący ramę obrazu wkomponowano obrotowy element z napisem: 50 LAT GABINETU NUMIZMATYCZNEGO MENNICY WARSZAWSKIEJ. Na rewersie elementu obrotowego umieszczono litery GN na tle logotypu Mennicy MW. Medal wykonano w tombaku srebrzonym i oksydowanym ze złoconą liczbą 50.

Jeszcze ciekawiej upamiętniono w 1988 roku 60 – lecie działalności Gabinetu Numizmatycznego. Wyemitowano bowiem medal – kasetkę o wymiarach ok. 91 x 57 x 11 mm z umieszczonymi wewnątrz replikami trzech monet z czasów stanisławowskich – grosza, dukata i talara. Wewnątrz kasety zaprezentowano wizerunek ulicy Bielańskiej w Warszawie, przy której mieściła się Mennica Warszawska za czasów S.A. Poniatowskiego. Na zewnętrznej stronie kasety umieszczono sygnaturę królewską SAR oraz ozdobiony ornamentami napis: 1928 / GABINET / NUMIZMATYCZNY / 1988 / MW.

Otwarcie Gabinetu Numizmatycznego w nowym gmachu

W roku 1995 Gabinet Numizmatyczny zostaje przeniesiony do nowego gmachu przy ulicy Żelaznej 56. Fakt ten upamiętniono niezwykle interesującym medalem łączącym dawne tradycje mennicze ze współczesnymi. Na awersie medalu znajduje się napis: OTWARCIE GABINETU NUMIZMATYCZNEGO W NOWYM GMACHU, podzielony znakami menniczymi MW oraz Kościeszą. W dolnej części znajduje się wkładka z 1 groszowej monety obiegowej. Rewers medalu zaczerpnięty jest z wizerunku grosza piastowskiego użytego w medalu wybitym w 1928 roku z okazji otwarcia Gabinetu Numizmatycznego. Dodatkowo w otoku znajduje się napis: MENNICA PAŃSTWOWA S.A. / 10 KWIETNIA 1995. Medal ten wybito na krążkach o średnicy 40 mm w tombaku srebrzonym i oksydowanym oraz prawdopodobnie 4 sztuki w srebrze.

Dziś Gabinet Numizmatyczny Mennicy Polskiej mieści się w budynku Aurum przy ulicy Waliców 11. Cały czas gromadzone są w nim i dokumentowane wszystkie wyroby mennicze. Jest to wyjątkowe miejsce, w którym można poznać fascynującą 245. letnią historię jedynej prawdziwej Mennicy w Polsce funkcjonującej do dzisiaj.

Poza wyżej opisanymi medalami jest jeszcze wiele innych dokumentujących całą historię Mennicy Warszawskiej. W jednym z kolejnych artykułów postaram się przybliżyć temat „Mennica Warszawska na monetach i medalach”.

Autor: Piotr Kosanowski / Mennica Polska - [email protected]

ps. wszystkie zaprezentowane w artykule medale pochodzą z prywatnej kolekcji Piotra Kosanowskiego.

Bardzo pomocny przy pisaniu tego tekstu był tekst autorstwa Pana Zbigniewa Kutrzeby dotyczący wyżej opisywanego tematu. Serdecznie dziękuję.

Przy pisaniu artykułu korzystałem również z Katalogów Medali Mennicy Państwowej.