Krzywousty - monetarna polonizacja

Bolesław Krzywousty - syn Władysława Hermana, który objął tron po ojcu sprawował władzę w latach 1102-1138. W tym dość długim okresie system monetarny w Polsce zmienił się bardzo w stosunku do poprzednich emisji władców. Rynek Polski w pełni opanowuje rodzima waluta, a co za tym idzie duża produkcja mennicza pozostawia po sobie bardzo dużo typów i odmian monet. My skupimy się tylko na tych najważniejszych i najciekawszych z punktu widzenia rynku numizmatycznego i kolekcjonerskiego.

Podobnie jak poprzednicy, Bolesław Krzywousty emituje tzw. denary lekkie. Ich masa jest jednak bardzo zróżnicowana i waha się od 0,34 do 0,85 grama. Fakt, iż rynek Polski w pełni jest zaspokojony przez rodzimą walutę powoduje, że produkcja monet w tym okresie liczona jest w wielu milionach sztuk. Biorąc pod uwagę kilka typów denarów a wśród nich po kilka odmian, różnorodność jest ogromna. Produkcja mennicza Bolesława Krzywoustego niesie ze sobą wiele nowości m.in. po raz pierwszy w historii polskiego mennictwa wprowadzony zostaje niezwykle dopracowany i nie budzący wątpliwości napis DENARIUS, oraz wielki brakteat będący nowością na terenie Polski. Ale po kolei.

Początki mennictwa Bolesława Krzywoustego nie były zbyt obiecujące. Mennica Krakowska poszła niejako na "łatwiznę". Rewers monety zapożyczono z denara Hermana. Była to znana już czytelnikom poprzednich artykułów z cyklu świątynia o trzech wieżach z krzyżami, jednak bez legendy CRACOV w otoku. Jedynie awers zaprojektowano nowy. Znajdował się na nim wizerunek księcia stojącego na wprost z włócznią i tarczą.

O wiele ciekawszy i zupełnie nowy jest kolejny denar Bolesława Krzywoustego, bity około roku 1115. Jest to nowość w polskim mennictwie, gdyż na rewersie przedstawiono scenę walki ze smokiem. Denary z takimi scenami bito w tym czasie m.in. w Czechach i stamtąd prawdopodobnie przyszła "moda" na wybicie jej w Polsce. Na omawianym typie denara na rewersie książe włócznią zabija smoka. Niezwykle ciekawie prezentuje się również rewers monety. Otóż w centralnym miejscu znajduje się krzyż z zaokrąglonymi końcami, oraz kropkami i gwiazdkami pomiędzy ramionami. Wokół znajduje się potrójna perełkowa obwódka. Spośród denarów Bolesława Krzywoustego chyba ten denar pojawia się na rynku numizmatycznym najczęściej i jest najbardziej charakterystycznym dla tego władcy.

Denar przedstawiający scenę walki księcia ze smokiem.

Na denarze Bolesława Krzywoustego po raz pierwszy w historii mennictwa polskiego zastosowano pełna nazwę monety DENARIUS. Denary Krzywoustego z tym napisem występują w wielu odmianach i typach. Ja poniżej zaprezentuję jeden z nich. Na awersie widać siedzącą postać księcia siedzącego na tronie. W otoku znajduje się napis: DVCIS BOLEZLA. Na rewersie w centralnym miejscu znajduje się krzyż w otoku zaś napis DENARIUS.

Bez wątpienia najbardziej interesującą monetą Bolesława Krzywoustego jest pierwszy Polski brakteat, który ze względu na zaprezentowaną na nim scenę klęczącego przed świętym Wojciechem księcia, został nazwany "pokutniczym". Badacze bardzo długo zastanawiali się dlaczego tak duży brakteat (27 mm średnicy i 0,56 g wagi), jakże odmienny od dotychczasowych denarów, zaczął być wybijany w Polsce. Pierwsze tropy prowadziły do roku 1113, kiedy to książe odbył pokutną pielgrzymkę do grobu świętego w związku z oślepieniem i śmiercią brata Zbigniewa. Szybko jednak ta teza upadła. Długie badania niemieckiego numizmatyka Gaettensa rzuciły nowe wielce prawdopodobne światło na źródło powstania monety.

W roku 1135 cesarz Lotar zwołał sejm Rzeszy, w którym uczestniczył również Bolesław Krzywousty. Wracając do kraju został przyjęty w Magdeburgu przez tamtejszego biskupa Konrada. Wtedy to prawdopodobnie, jak podają niemieckie kroniki, biskup wręczył mu brakteaty z własną podobizną klęczącą przez świętym Wojciechem. Krzywousty po powrocie do kraju nakazał wybicie podobnych monet, lecz zamiast wizerunku biskupa kazał umieścić swoją postać w akcie pokuty. W otoku umieszczono także własną legendę: S.ADALBERTVS - BOLESLAVS.

Brakteat "pokutniczy" Bolesława Krzywoustego. Pierwszy polski brakteat, uważany za najpiękniejszy.

Opisywany powyżej brakteat na rynku kolekcjonerskim pojawia się niezwykle rzadko. Znanych jest maksymalnie kilkadziesiąt dość dobrze zachowanych egzemplarzy. Dużą ich ilość bo aż 215 znaleziono w 1932 roku w skarbie z Karczmisk. Wśród nich znajdował się również inny egzemplarz, różny od pozostałych, uznany za unikat. Przedstawia inny wizerunek św. Wojciecha. Moneta ta znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawskie, opisana została w "Wiadomościach Numizmatycznych" z 1959 roku przez Z. Wdowiszewskiego.

Okres panowania Bolesława Krzywoustego wniósł bardzo wiele zmian do mennictwa polskiego. Wymienić tu należy m.in.: pierwsza wybita nazwa monety DENARIUS, wprowadzenie sceny walki ze zwierzęciem czy w końcu pierwszy w historii mennictwa polskiego brakteat.

Koniec panowania Krzywoustego to jednocześnie początek rozbicia dzielnicowego w Polsce, a co za tym idzie duże zmiany mennicze. Wprawdzie głównymi emitentami monet byli książęta sprawujący zwierzchnictwo nad całą Polską, ale próby bicia lokalnej monety czynili także poszczególni książęta dzielnicowi. W kolejnym artykule opiszę niezwykle ciekawe pod względem wizerunkowym mennictwo okresu panowania Władysława Wygnańca (1138 - 1146).