Mennictwo Bolesława Śmiałego (1058-1079)

Okres panowania Bolesława Śmiałego (1058-1079) przynosi duże zmiany dla polskiego mennictwa. Kończy się epoka denarów ciężkich, ich miejsce zajmują denary lekkie. Po stagnacji polskiego mennictwa z okresie panowania dwóch poprzednich władców, "stempel menniczy" Bolesława Śmiałego zaczyna przynosić dochód władcy, a w Polsce zaczyna dominować rodzima waluta.

Zanim przejdę do szczegółowej charakterystyki mennictwa Bolesława Śmiałego winien jestem wspomnieć o poprzednim władcu - Kazimierzu Odnowicielu. Nie udało się jak dotąd ustalić w 100%, które z tzw. "niemych denarów" (denarów z okresu pierwszy Piastów, którym nie udało się w 100% przypisać panowania danego władcy) należą do któregoś z władców. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, iż w okresie panowania Kazimierza Odnowiciela polskie mennictwo przeżywało stagnację. W obiegu znajdowały się nadal monety z czasów Bolesława Chrobrego, Mieszka II oraz monety krajów europy zachodniej. W tym okresie do Polski trafiają w ogromnych ilościach tzw. denary krzyżowe, malutkie monety z charakterystycznie podwiniętymi brzegami. Na awersie znajdował się krzyż prosty, na rewersie zaś krzyż kawalerski. Do dziś trwają spory czy te "krzyżówki" były dziełem polskich czy zagranicznym mincerzy. Bardziej prawdopodobny jest jednak ich obcy rodowód, gdyż w Polsce w tym czasie ważniejsze było ratowanie kraju przed całkowitym upadkiem, aniżeli budowanie potęgi polskiego mennictwa. Przejdźmy więc do głównego tematu tego artykułu, tzn. do bardzo ciekawego okresu w mennictwie polskim jakim jest czas panowania Bolesława Śmiałego.

Bolesław Śmiały objął tron polski jako książę w 1058 roku. Dopiero w 1076 roku koronował się na króla Polski. Ta data dzieli równocześnie okres mennictwa za jego panowania na tzw. monety książęce i królewskie. Panowanie Śmiałego przynosi wiele bardzo istotnych zmian dla polskiego mennictwa. Sytuację jaką zastał Bolesław po panowaniu swoich poprzedników zmusiły go niejako do wprowadzenia czegoś na kształt "reformy monetarnej". Kończy się epoka denarów ciężkich a ich miejsce zajmują tzw. denary lekkie. Przeciętna waga denara Bolesława Śmiałego wynosi około 0,7 g (dużo mniej aniżeli denary Chrobrego) przy próbie srebra 0,5. Denar nominalnie miał większą wartość niż zawarte w nim srebro. Tym właśnie sposobem stempel menniczy zaczął przynosić dochód. Rachunek jest bardzo prosty - Bolesław Śmiały z pewnej ilości srebra, poprzez obniżenie wagi i próby był w stanie wybić o wiele więcej denarów niż np. Bolesław Chrobry.

Całą produkcję menniczą Bolesława Śmiałego szacuje się najczęściej na 0,8 - 1,3 mln sztuk. Skala produkcji świadczy o tym, że władca dążył do wyparcia z polskiego rynku obcej waluty. Udało mu się to w dużym stopniu. Monety produkowane były w sposób ciągły (w przeciwieństwie do Chrobrego, i Mieszka II gdzie monety bito okazjonalnie), tak aby regularnie dostarczać je do obrotu. Dlatego Bolesław Śmiały musiał stworzyć stałe mennice. Ze źródeł historycznych wiadomo, że stolicą państwa ówczesnego władcy był Kraków. Tam znajdował się skarbiec z zasobami kruszcowymi i to właśnie tam powstał główny ośrodek menniczy Bolesława Śmiałego. Z tej mennicy pochodzą dwa typy denarów, które opisane będą w dalszej części artykułu. Drugim ośrodkiem menniczym był prawdopodobnie Wrocław (choć tu nie mamy 100% pewności), z którego pochodził trzeci typ denara - również opisany poniżej.

Wśród kilku typów monet okresu panowania Bolesława Śmiałego, naukowcy dopatrują się setek odmian każdego typu monety. Pomnożenie ilości odmian przez wydajność stempla daje wspominana już wyżej wielkość emisji denarów w ilości 0,8 do 1,3 mln sztuk. Zużyto na nią od 260 do 440 kg czystego srebra. Poniżej opisujemy 3 najbardziej znane typy denarów Bolesława Śmiałego.

Pierwszym typem jest tzw. denar książęcy, wybity w Krakowie przed koronacją Bolesława na króla. Kiersnowski w swojej książce podaje, że występuje 184 odmian tej monety. Na awersie przedstawiona jest głowa księcia z napisem BOLESLAVS w otoku. Na rewersie zwrócona w lewo postać (złościli mówią, że sama głowa) księcia na koniu. W ręku trzyma tarczę i dzidę. Wybicie tej monety datuje się około roku 1070. Moneta przedstawiona jest na fotografii poniżej.

Drugim typem jest wybity w Krakowie już po koronacji w 1076 roku tzw. denar królewski. Bity między rokiem 1076 a 1079. Rzadszy od poprzedniego - występuje w 68 odmianach. Na awersie zwrócona w lewo duża głowa królewska (już w koronie) nieproporcjonalnie duża w stosunku do trzymanego w ręku miecza. Wokół kropki i inne znaki ułożone w różnych kombinacjach w zależności od odmiany. Na rewersie wizerunek świątyni o trzech kopułach. Moneta przedstawiona jest na poniższej fotografii.

Trzecim typem denara jest moneta bita najprawdopodobniej w mennicy wrocławskiej. Jest to najrzadszy typ znany tylko w 8 odmianach. Niestety nie posiadamy jego zdjęcia. Na awersie wokół krzyża widnieje imię Bolesława BOLEZLAVS. Na rewersie natomiast występuje głowa św. Jana z imieniem świętego w otoku SCS IOHANES.

W kolejnym artykule przedstawimy mennictwo z okresu panowania Władysława Hermana. Ale nie tylko władca bił wtedy w Polsce własną monetę - pewien jegomość, mający bardzo duży wpływ na księcia po raz pierwszy w historii Polski wybił swoją prywatną monetę. Kim był, jak mu się to udało? Przeczytacie w kolejnym artykule.