Mennictwo Hermana i monety prywatne Sieciecha

Całe panowanie księcia Władysława Hermana (1079 - 1102) było zależne od kontrowersyjnego palatyna Sieciecha, który dzięki swoim wpływom jako pierwszy w Polsce zaczął bicie prywatnych monet. Zatem Herman musiał pogodzić się z losem i uzależnić nie tylko panowanie ale również mennictwo od despotycznego Sieciecha.

Za panowania Władysława Hermana dochodzi również do zmiany głównej siedziby władcy - władza zostaje przeniesiona z Krakowa do Płocka. Zmienia się również główny obszar "rozprowadzania" rodzimej waluty ze Śląska i Wielkopolski (za Bolesława Śmiałego), na Mazowsze i Małopolskę (za Władysława Hermana). Mimo sprawowania władzy w Płocku, przez cały okres panowania monety bite były w mennicy krakowskiej.

W ostatnich latach panowania księcia Hermana dochodzi do osłabienia siły nabywczej denarów. Jednoczesny spadek zawartości srebra w monecie powoduje, że rośnie cena żywności i innych produktów. Ma to jednak w pewnym stopniu pozytywny aspekt. Denar przyjmuje bardziej praktyczny i użyteczny charakter - nie służy już tylko gromadzeniu majątku, ale przyjmuje typową funkcję płatniczą w wymianie handlowej. Nabywając towar warty mniej niż denara nie trzeba go teraz dzielić na mniejsze części. Wzrost cen spowodował, że teraz za zboże czy inny produkt trzeba zapłacić nieco więcej niż denara. Była również związana z tym gorsza strona, gdyż chcąc kupić miecz czy krowę musiał teraz zapłacić nie kilkadziesiąt, ale kilkaset denarów. Dzięki spadkowi siły nabywczej władza zmuszona była wprowadzić większą liczbę monet do obrotu, dzięki czemu obca waluta została bardzo skutecznie wyparta z rodzimego rynku.

Z czasów panowania Władysława Hermana znamy obecnie tylko jeden typ denara. Na pierwszy rzut oka jest on łudząco podobny do Typu II denara Bolesława Śmiałego. Na awersie "Hermanowskiej" monety widnieje głowa władcy zwrócona w lewą stronę z napisem VLADISLAVS  w otoku. O wiele ciekawiej prezentuje się natomiast rewers denara, przede wszystkim ze względu na widniejący w otoku napis CRACOV - miejsce bicia denara. W środku znajduje się budowla o trzech wieżach - każda zwieńczona krzyżem. Od dawna toczą się spory co do tego jaką budowlę przedstawia ten wizerunek. Jedni sugerują, że jest to wawelska katedra. Tezę tę obalił jednak Kiersnowski, argumentując to tym, że romańskie świątynie mają nie trzy ale dwie wieże. Najprawdopodobniej budowla ta stanowi naśladownictwo z licznych monet niemieckich występujących na terenie Polski. Wizerunek denara Władysława Hermana można zobaczyć na poniższej fotografii.

A tutaj również ciekawostka prawdopodobnie naśladownictwo barbarzyńskie (zdjęcie WDA)

Wśród monet okresu średniowiecza, denary Sieciecha zaliczają się do najciekawszych. Głównym powodem jest fakt, iż są to pierwsze polskie monety prywatne. Palatyn Sieciech był zarządcą dworu i naczelnym dowódcą sił zbrojnych księcia. Był despotyczną przebiegłą i bezwzględną osobą. Władysław Herman w jego rękach był marionetką - de facto to Sieciech za "pomocą" Hermana sprawował władzę w państwie. Ostatecznie został wygnany z kraju przez synów Hermana - Zbigniewa i Bolesława Krzywoustego. Po powrocie z wygnania unieszkodliwiono go naprawdę skutecznie - oślepiono.

Sieciech, w okresie kiedy miał realną władzę, wykorzystał słabość i uległość księcia i jako pierwszy w Polce wybił swoje prywatne monety. Ze względu na brak dostatecznych materiałów trudno jest określić czy były to legalne emisje wybite na podstawie przywileju książęcego, czy tylko samowolka wynikająca ogromnej władzy jaką posiadał Sieciech. Jedni sugerują nawet, że była to propaganda, mająca osłabić pozycję księcia, którego miejsce miałby zająć właśnie Sieciech. Jest to jednak najmniej prawdopodobna wersja.

Obecnie znane są i rozróżniane dwa typy denarów palatyna. Typ starszy z podniesionym obrzeżem, oraz młodszy bity na płaskim krążku. Awers obydwu jest jednakowy - przedstawia znak podobny do herbu Odrowąż, w otoku zaś napis ZETEK (lub zniekształcony ZETKEH). Wg. Suchodolskiego monety te bite były w grodach Sieciecha. Na podstawie analizy historycznej stwierdził, że starszy typ bity był w grodzie w okolicach Płocka, młodszy zaś koło Krakowa.

Starszy typ denara został wybity około 1085 roku. Na awersie widnieje opisany wyżej znak podobny do herbu Odrowąż, na rewersie zaś występuje znany już wizerunek krzyża kawalerskiego ze starszego, znanego już denara krzyżowego.  Do 1959 roku moneta ta była rzadkością - znanych było tylko 8 egzemplarzy. Po odkryciu skarbu w Słuszkowie pod Kaliszem, ilość znanych egzemplarzy powiększyła się o 117 sztuk znalezionych w skarbie. Łącznie znanych jest około 125 egzemplarzy w 10 odmianach.

Starszy typ denara z krzyżem "kawaleryjskim" (zdjęcie Wikipedia)

Młodszy typ denara Sieciecha na awers identyczny z opisanym powyżej. O wiele ciekawie natomiast prezentuje się rewers monety. Wizerunek składa się z szeregu linii prostych i jednej zakrzywionej. Przez lata sądzono, że jest to monogram imienia książęcego VLADISLAVS. Dopiero w 1965 roku Z. Budwkow w "Wiadomościach Numizmatycznych" opublikował wyniki badań, świadczące o tym, że ta plątanina linii jest skrótem i zakamuflowaną nazwą tytułu Sieciecha PALATI. Najprawdopodobniej mincerz jako wzór potraktował jedną z monet burgundzkich przywiezionych do kraju podczas jednej z podróży delegacji książęcej. Denar ten jest bardzo rzadki - znany w około 30 egzemplarzach.

Rysunek powyższego denar z dobrze widocznym monogramem Sieciecha (zdjęcie Wikipedia)

W kolejnym artykule przedstawimy mennictwo z okresu panowania syna Władysława Hermana - Bolesława Krzywoustego.

Autorzy: praca zbiorowa - redakcja IKM
Kontakt: Bartosz Błądek / [email protected]