Kalisz w pryzmacie numizmatów

Kalisz (łac. Calisia, jid. קאַליש) – miasto na prawach powiatu w środkowo-zachodniej Polsce, położone na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Prosną, u ujścia Swędrni; historyczna stolica Wielkopolski. Od 1314 r. do II rozbioru Polski Kalisz był stolicą województwa kaliskiego. Następnie został stolicą departamentu kaliskiego w Księstwie Warszawskim, w Królestwie Kongresowym stolicą województwa (do 1837), później (w latach 1837–1845 i 1867–1918) stolicą guberni Cesarstwa Rosyjskiego. W latach 1975–1998 był stolicą województwa kaliskiego. W nowym podziale administracyjnym Polski, który wszedł w życie z dn. 1 stycznia 1999 r. miasto znalazło się w województwie wielkopolskim. Obecnie jest drugim co do wielkości miastem tego województwa, siedzibą powiatu kaliskiego, głównym ośrodkiem aglomeracji kalisko-ostrowskiej i Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego; siedzibą kurii diecezji kaliskiej. Współczesny Kalisz zajmuje 70 km², liczy ok. 110 tys. mieszkańców.

Dzisiejszy Kalisz to ośrodek przemysłu włókienniczego, elektromaszynowego, odzieżowego, chemicznego, spożywczego, skórzanego. Fabryka fortepianów i pianin Calisia. W mieście funkcjonuje kilka muzeów, filharmonia, liczne galerie oraz organizowane są festiwale. Do dziś działa teatr założony w 1835 przez W. Bogusławskiego.

Kalisz, Teatr na Wodzie, widok ze Starego Parku - fotografia: WIKIPEDIA

Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (TWB) – teatr w Kaliszu, wojewódzka instytucja kultury, założony w 1801 przez Wojciecha Bogusławskiego, honorowa scena narodowa, trzeci najstarszy teatr dramatyczny w Polsce; od 1936 nosi imię założyciela, od 1961 organizuje Kaliskie Spotkania Teatralne; budynek teatru wzniesiony w latach 1920–1923 według projektu Czesława Przybylskiego został wpisany do rejestru zabytków w 1979.


Pierwszy drewniany budynek teatru wzniesiony przez Bogusławskiego w 1801 roku rozpadł się po 15 latach. W latach 30. XIX wieku teatr odbudowano w jego współczesnym miejscu, jednak spłonął on w pożarze miasta w kwietniu 1858 roku. Ponad 40 lat przedstawienia odbywały się w zaadaptowanej do tego celu ujeżdżalni, a później w prowizorycznym, drewnianym teatrze zimowym. W latach 1896–1900 wzniesiono neorenesansowy gmach teatru według projektu Józefa Chrzanowskiego. Jednak i on został doszczętnie spalony podczas pożaru Kalisza latem 1914 roku. W 1920 roku rozpoczęto trwającą 16 lat budowę obecnego budynku według projektu Czesława Przybylskiego.

W Kaliszu urodził się prezydent II  Rzeczypospolitej, Stanisław Wojciechowski.

We wschodniej części miasta znajduje się jedyny w jego granicach las – Las Winiarski, a na południe od lasu Jezioro Pokrzywnickie.

Najstarsze ślady działalności ludzkiej na terenie miasta i jego okolic sięgają mezolitu. Intensywne zasiedlenie w okresie wpływów rzymskich wynikało z położenia w znaczącym punkcie "Szlaku Bursztynowego", łączącego imperium rzymskie z wybrzeżem Bałtyku. O randze tegoż centrum osadniczego świadczy fakt, iż około połowy II wieku n.e. aleksandryjski uczony Klaudiusz Ptolemeusz w "Geografii" wymienił miejscowość "Kalisia", identyfikowaną przez badaczy z Kaliszem. Zapis ten sprawił, że Kalisz szczyci się posiadaniem najstarszej metryki pisanej wśród miast polskich.

Wczesnośredniowieczny gród na Zawodziu (IX/X-XIII w.) należał do największych piastowskich ośrodków grodowo-miejskich. Po 1233 r. książę śląski Henryk Brodaty przeniósł centrum osadnicze Kalisza na północ od Zawodzia, na nowe miejsce.

Około 1257 r. książę Bolesław Pobożny ulokował Kalisz na prawie średzkim. Wewnętrzną przestrzeń miasta cechował wrzecionowaty układ 2 ulic handlowych, przeciętych systemem przecznic, z centralnie usytuowanym prostokątnym rynkiem. Ten średniowieczny układ urbanistyczny przetrwał do dziś.

W mieście lokacyjnym wyodrębniona była dzielnica żydowska. W XIII wieku społeczność żydowska zorganizowana była w gminę, jedną z najstarszych na ziemiach polskich. O jej znaczeniu świadczy tzw. Statut Kaliski nadany miejscowym Żydom przez Bolesława Pobożnego w 1264 r. Regulował on położenie prawne tej grupy mieszkańców.

Rozkwit miasta przypadł na XV i XVI w. Niebagatelny wpływ na architektoniczne i intelektualne oblicze miasta miało sprowadzenie doń jezuitów (1583 r.) oraz fundacja kolegium i kościoła dokonana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Stanisława Karnkowskiego.

Liczne wojny i pożary w XVII i XVIII w. zahamowały rozwój Kalisza. Tragiczny był zwłaszcza rok 1792, kiedy to wielki pożar strawił bez mała całe miasto.

W okresie rządów pruskich (1793-1806) rozebrano większość murów miejskich, a poza ich obrębem wytyczono w 1800 roku reprezentacyjną Aleję Luizy (obecnie Aleja Wolności). Założony został park miejski (1798 r.). W 1801 roku stanął pierwszy drewniany teatr Wojciecha Bogusławskiego.

Po upadku Księstwa Warszawskiego w 1815 r. Kalisz znalazł się w granicach Królestwa Polskiego. Jako jedno z większych miast kongresówki stanowił ważny ośrodek administracyjny, gospodarczy i kulturalny. W połowie XIX w. powstały tu monumentalne budowle klasycystyczne: Szkoła Wojewódzka (1819 r.), Gmach Trybunału (1820-1824), Pałac Gubernatorski (1824-25), Most Kamienny (1825 r.). Znaczące też były osiągnięcia miasta jako ośrodka intelektualnego. Z Kaliszem związani byli m.in. A. Asnyk, M. Konopnicka, W. Bogusławski, St. Szolc-Rogoziński, M. Dąbrowska.

I Wojna Światowa odcisnęła na Kaliszu swe tragiczne piętno. W sierpniu 1914 r. wojska pruskie zburzyły i spaliły bezbronne miasto. 95 % staromiejskiej zabudowy legło w gruzach. Prowadzona w latach 20-tych i 30-tych odbudowa była pierwszym takim przedsięwzięciem w skali kraju. Staromiejskie centrum odbudowano zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi, zachowując układ przestrzenny, choć bez rekonstrukcji form historycznych budynków.

Podczas II Wojny Światowej Kalisz wcielony został do tzw. Kraju Warty. Okupacja przyniosła represje i prześladowania.
Lata powojenne zaznaczyły się rozbudową przemysłu, infrastruktury miejskiej oraz rozwojem społeczno-kulturalnym.

Kalisz, pałac Karola Weigta (Belweder) i most Kamienny, przed 1939 - fotografia: WIKIPEDIA

Zabytki miasta to: kolegiata Wniebowzięcia NMP (XIV-XV w.) - późnobarokowa bazylika mniejsza Wniebowzięcia NMP z 1790 po przebudowie zawalonej świątyni z XIV w. - sanktuarium św. Józefa; zespoły klasztorne: Franciszkanów (XIII w.) - kościół św. Stanisława z około 1257, przebudowany na halowy, z relikwiami fundatorki błogosławionej Jolanty oraz klasztor z XVII w.; Bernardynów (XV w.) - późnorenesansowy kościół Nawiedzenia NMP z 1607 z polichromią iluzjonistyczną, obecnie jezuicki, oraz klasztor z 1622; Jezuitów (XVI w.); pozostałości murów miejskich z XIV w. (gotycka baszta, tzw. Dorotka); kamienny most na Prośnie z 1825 zbudowany z nakazu cara Aleksandra I; klasycystyczny pałac Pułaskich (1820-1830), ratusz z lat 1920-1925, nawiązujący do tradycji dawnego renesansowego ratusza, z wewnętrznym dziedzińcem i fasadą ozdobioną ryzalitem z podcieniami.

Kalisz urzeka swym magicznym pięknem. Tu bowiem przeszłość harmonijnie splata się z teraźniejszością, tworząc niepowtarzalny klimat.

Rozpoczynając omawianie „kaliskich” numizmatów nie sposób nie rozpocząć od przedstawienia znalezisk numizmatycznych z miasta i okolic. Z racji tak długiej historii miasta i przebiegającego przez nie „Szlaku Bursztynowego” występuje tu ich obfitość. Odkryto już wiele takich skarbów. Wśród nich znalazły się zarówno niezwykle cenne monety celtyckie jak i wiele unikalnych polskich monet średniowiecznych. Kaliskie zbiory numizmatyczne są jednymi z cenniejszych w Polsce. Szkoda tylko, że zamiast być podziwiane na wystawie, leżą w muzealnych magazynach. Z pewnością Kalisz mógłby się stać najważniejszym ośrodkiem badań dziejów pieniądza w Wielkopolsce, a w zakresie denarów krzyżowych przede wszystkim z racji posiadania skarbu ze Słuszkowa być może przodującym w Polsce i Niemczech.

Najważniejszymi „kaliskimi” znaleziskami numizmatycznymi są:

• SKARB ZE SŁUSZKOWA

Stanowi on niezmiernie cenne źródło do poznania historii obiegu pieniądza na ziemiach polskich. Depozyt ze Słuszkowa, miejscowości położonej 23 km na północny wschód od Kalisza, jest szczególnie unikatowym znaleziskiem. Tam w 1935 r. w czasie prac polowych odkryto największy w świecie skarb denarów krzyżowych. Jego ukrycie można wiązać z walką o tron w pierwszej dekadzie XI wieku, między Bolesławem Krzywoustym a jego bratem Zbigniewem, władającym od 1099 roku własną dzielnicą, z ważnymi ośrodkami miejskimi w Gnieźnie, Spicymierzu i Kaliszu. Prawdopodobnie w czasie tej wojny (której jednym z epizodów było zdobycie kaliskiego grodu przez Bolesława w roku 1106, jednocześnie pierwsza wzmianka o średniowiecznym Kaliszu), zakopano olbrzymi skarb w Słuszkowie. Jego wielkość oceniana na około 20 tysięcy monet oraz ozdoby i złom srebrny, stanowiła ogromną wartość i była pewnie własnością ważnego stronnika Zbigniewa. Znaleziony przed II wojną depozyt dla nauki polskiej pozyskał w 1958 roku archeolog z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN - Krzysztof Dąbrowski. Udało się odkupić ponad 12 tysięcy monet i kilkadziesiąt fragmentów ozdób (część zabytków została przez znalazców rozdana bądź przetopiona na obrączki). Wśród zachowanej części należy zwrócić uwagę przede wszystkim na największy zbiór niezwykle rzadkich monet palatyna Władysława Hermana - Sieciecha, w ilości 122 sztuki (ze 150 znanych w ogóle). Poza tym skarb słuszkowski zawiera ogromną liczbę tak zwanych denarów krzyżowych, monet z wyobrażeniami symboli chrześcijaństwa, między innymi: świątyni, krzyża i pastorału.

Denary krzyżowe z kaplicą, krzyżem perełkowym i pastorałem ze skarbu słuszkowskiego
– ilustracja: http://www.info.kalisz.pl/

W materiale słuszkowskim, dzięki dokładnej analizie stempli, udało się wydzielić pospolite krzyżówki posiadające wspólny rewers z monetami Sieciecha - więc należące do polskiego, a nie saskiego mennictwa.

Moneta palatyna Sieciecha i denar krzyżowy ze Słuszkowa z identycznymi rewersami
– ilustracja: http://www.info.kalisz.pl/

Skarb słuszkowski to bezpośredni dowód na bicie w Polsce krzyżówek, które na początku bite w Saksonii, naśladowane były pod koniec XI wieku także w Polsce i występowały w obiegu w kraju równolegle z saskimi.

• ZNALEZISKO Z KOŚCIELNEJ WSI

Ponad 3500 monet, a ponadto wiele innych zabytków, wydobyli z ziemi kaliscy archeolodzy podczas prac ratowniczych prowadzonych w Kościelnej Wsi pod Kaliszem. Najciekawsze zabytki ze skarbu to denary pomorskie z XIII w. i moneta Filipa Sabaudzkiego z Achai z początku XIV w.

Część skarbu z Kościelnej Wsi i garnek, w którym go znaleziono - fotografia Adam Kędzierski

Kościelna Wieś jest jedną z najstarszych miejscowości w Wielkopolsce. Pierwsza wzmianka źródłowa pochodzi z 1124 r., kiedy to wielkorządca Śląska i zarządca ziemi kaliskiej i Kujaw Piotr Włast-Dunin, doradca Bolesława Krzywoustego, wracając z wyprawy wojennej do Kalisza, zatrzymał się na wysokiej skarpie pradoliny Prosny. Zachwycony rozciągającą się aż po gród na Zawodziu panoramą postanowił w tym miejscu ufundować kościół. Pierwsza nazwa wsi, która powstała wzdłuż strugi przecinającej wąwóz, brzmiała „Kościół" i posługiwano się nią jeszcze w XV wieku.

• ZNALEZISKO Z WIELOWSI KOŁO OŁOBOKU

Tamtejszy gród powstał w czasach Mieszka I i został opuszczony w okresie najazdu Brzetysława - władcy Czech. Ponownie obiekt wykorzystał Przemysł II w latach 80-tych XIII wieku, w czasie walk Wielkopolan z księciem wrocławskim Henrykiem Probusem, o czym informuje Jan Długosz. Z nawarstwień tego okresu pochodzą 3 srebrne monety, odkryte pod deską chaty.

Unikatowy, jednostronnie wybity egzemplarz, nosi przedstawienie ukoronowanej głowy en face. Denar ten zapewne reprezentuje nieznany typ królewskiego denara Przemysła II, koronowanego w roku 1295 – ilustracja: http://www.info.kalisz.pl/

Dwustronny denar (słabo zachowany), po jednej stronie przedstawia postać siedzącą na tronie z berłem 
i literę X w otoku - prawdopodobnie fragment napisu REX, po drugiej orła dwugłowego. To ostatnie wyobrażenie znane jest z XIII i XIV-wiecznych monet brandenburskich, znajdywanych również w Polsce i w samym Kaliszu – ilustracja: http://www.info.kalisz.pl/

 

• ZNALEZISKO z Kalisza, posesja przy ul. Stare Miasto

Moneta została odkryta przypadkowo podczas prac ogrodniczych na posesji przy ul. Stare Miasto. Moneta zalegała płytko, w warstwie humusu. Miejsce odkrycia denara znajduje się w centrum wczesnośredniowiecznej osady rzemieślniczo - targowej, położonej niedaleko grodu na Zawodziu. Zabytek na awersie przedstawia popiersie króla Bolesława, w koronie na głowie i z mieczem w ręku, na rewersie budowlę o 3 kopułach.

Denar królewski Bolesława Śmiałego– ilustracja: http://www.info.kalisz.pl/

 

• ZNALEZISKO z okolic Kalisza

Celtycką monetę o średnicy 6,5 mm znaleziono podczas badań prowadzonych w okolicach Kalisza. Badania prowadził Instytut Archeologii i Etnologii PAN wspólnie z miejscowymi archeologami. Jest to najmniejsza moneta wybita w Polsce. Numizmat waży 0,201 grama, a pod względem średnicy należy do najmniejszych odkrytych w Polsce. Moneta była częścią złotej celtyckiej monety. Pieniądze tego typu produkowane były na tych terenach w I wieku po Chrystusie.

• SKARB ZE ZAGÓRZYNA

Skarb z Zagórzyna (wymieniany jest niekiedy pod nazwą Zagórzy, Kalisza, lub okolic Kalisza). Według jednych składał się on z 6 do 8, a według innych nawet do 20 kg monet srebrnych, przeważnie z XI w. n.e., 6 solidów Walentyniana, Gracjana i Teodozjusza oraz 4 złotych medalionów, otoczonych ozdobnymi ramkami cesarzy : Konstansa, Walentyniana I i Walensa, Walensa i Walentyniana I. Skarb odkryty został w 1927 r. i uległ natychmiast rozproszeniu. Jeden z medalionów z tego skarbu znajduje się obecnie w Berlinie, a jeden w Nowym Jorku (NeveU Collection). W zbiorach polskich ze skarbu tego zachowała się jedynie ozdobna sprzączka, obecnie przechowywana w Muzeum Ziemi Kaliskiej. Skarb zakopano w brązowym naczyniu.

• ZNALEZISKA  z Jankowa II Oszczywilka i Jastrzębnik koło Kalisza

W Jankowie II Oszczywilku zostały odkryte ślady celtyckiej mennicy w postaci srebrnych i złotych monet, glinianej formy do odlewania metalowych, miseczkowatych krążków służących do ich produkcji (tylko w Jankowie). Za istnieniem w Jankowie warsztatu menniczego przemawia też odnalezienie kilku ułamków blaszek zawierających stop złota i srebra, a także srebrno-złoty pręt. Każdy z tych półfabrykatów posiada wagę odpowiadającą mniej więcej wadze odkrytych monet. Kaliskie skarby celtyckiego mennictwa dowodzą intensywnego osadnictwa Celtów na ziemiach polskich.

Monety celtyckie – fotografia: - http://www.kalisz.pl/

Kalisz posiada największy w Polsce zbiór monet celtyckich z młodszej fazy ich mennictwa. Związki miasta z kulturą celtycką są poparte twardymi dowodami. To właśnie Celtowie mogli stworzyć i kontrolować jeden z najważniejszych punktów „Szlaku Bursztynowego” – arterii handlowej świata antycznego. Na stałej wystawie w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej można oglądać eksponaty pochodzące z różnych okresów historii miasta.

• ZNALEZISKO z Kalisza-Dobrzeca

Garnek z prawie czterema kilogramami srebra znaleźli archeolodzy w Kaliszu-Dobrzecu. Srebrne tzw. placki z wczesnego średniowiecza mogły być materiałem na biżuterię lub monety. Tzw. placki srebra to bezkształtne przedmioty, które znajdowane są w skarbach wczesnośredniowiecznych z terenu Polski i Połabia. Placki były formą przechowywania srebra we wczesnym średniowieczu. Prawdopodobnie odlewano je, wylewając roztopione srebro na piasek.

W garnku znaleziono też fragmenty dwóch monet. Jedną z nich badacze zidentyfikowali jako denar krzyżowy. Wnioskując z tego, że monety te były w obiegu na przełomie XI i XII w. archeolodzy uznali, iż właśnie z tego okresu pochodzi skarb.


W „kaliskich znaleziskach” znajduje się szereg unikalnych monet, wcześniej nieznanych. Są one bezcennym materiałem badawczym dla poszerzenia wiedzy o dawnym mennictwie na ziemiach polskich. Oby wszystkie te monety zostały należycie wyeksponowane i można było je bez przeszkód obejrzeć.


Przechodząc do współczesności „kaliskie” wizerunki możemy odnaleźć na kilku monetach i żetonach. Pokrótce postaram się je przybliżyć w dalszej części artykułu.

1 – 2 ZŁOTE (2006) / KALISZ (Ratusz miejski) - Historyczne miasta w Polsce

Dane techniczne:
Seria: Historyczne miasta w Polsce
Materiał: Nordic Gold
Stempel: zwykły
Średnica: 27 mm
Masa: 8,15 g
Nakład: 1 100 000 szt.
Emitent: Narodowy Bank Polski
Data emisji: 2006-12-05
Projekt awersu: Ewa Tyc-Karpińska
Projekt rewersu: Urszula Walerzak

Awers: w centralnej części wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej; z prawej strony napis: 2 ZŁ., u góry półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz oznaczenie roku emisji: 2006, poniżej orła stylizowany fragment muru miejskiego z blankami oraz z bramą o rozwartych wrotach, z uniesioną kratą w prześwicie, pod lewą łapą orła znak mennicy.

Rewers: w centralnej części wizerunek ratusza w Kaliszu; u góry półkolem napis: Kalisz.


Ratusz w Kaliszu – ratusz w Śródmieściu Kalisza, neoklasycystyczny, wzniesiony w latach 1920–1924 staraniem Komitetu Odbudowy Kalisza według projektu Sylwestra Pajzderskiego w oparciu o wcześniejsze projekty Stefana Szyllera, wpisany do rejestru zabytków w 1993.

Ratusz w Kaliszu, elewacja frontowa – fotografia: WIKIPEDIA

Wcześniej w jego pobliżu stał dwupiętrowy ratusz gotycki z wieżą wzmiankowany po raz pierwszy w 1426 roku. Ratusz ten został przebudowany w stylu renesansowym w XVI wieku. Budynek ten spłonął w 1792 roku. Kolejnym był ratusz zbudowany w 1888 roku i zniszczony przez Niemców w 1914 roku.

2 – 2 ZŁOTE (2011) / KALISZ (Klasztor Franciszkanów) - Miasta w Polsce

Dane techniczne:
Seria: Miasta w Polsce
Materiał: Nordic Gold
Stempel: zwykły
Średnica: 27 mm
Masa: 8,15 g
Nakład: 800 000 szt.
Emitent: Narodowy Bank Polski
Data emisji: 2011-12-15
Projekt awersu: Ewa Tyc-Karpińska
Projekt rewersu: Andrzej Nowakowski

Awers: wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej; po bokach orła oznaczenie roku emisji: 20-11; pod orłem napis: ZŁ 2 ZŁ; w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakończony sześcioma perełkami; pod orłem, po prawej stronie, znak mennicy: M/W.

Rewers: widok klasztoru Franciszkanów w Kaliszu; górą łukiem napis: KLASZTOR FRANCISZKANÓW; dołem łukiem napis: KALISZ.

 

Kościół św. Stanisława i klasztor OO Franciszkanów - powstał w roku 1257, w stylu gotyckim i jest jednym z najstarszych kaliskich kościołów. Fundatorami byli: książę kaliski i wielkopolski Bolesław Pobożny i jego żona- bł. księżna Jolanta. Para książęca sprowadziła oo. Franciszkanów do Kalisza z Krakowa.

Kroniki notują dwa pożary świątyni - w 1339 i 1537 roku, po których w roku 1597 nastąpiła odbudowa w stylu barokowym. Dokonał tego budowniczy Albin Fontana. Wówczas powstało także unikalne w sakralnych budowlach kaliskich sklepienie w stylu kalisko-lubelskim. Przybudowano również dzwonnicę, a zakrystię przerobiono na kaplicę Męki Pańskiej (istniejącą do dnia dzisiejszego). Przy tej kaplicy istniało Bractwo Męki Pańskiej, które towarzyszyło skazańcom na miejsce kaźni.

W prezbiterium świątyni zachowały się najstarsze w Polsce oryginalne okna gotyckie. Tamże znajduje się również XVIII-wieczny ołtarz główny z obrazem Franciszka Smuglewicza.

Wystrój nawy głównej i naw bocznych urozmaicają XVIII-wieczne, jednolite w wystroju ołtarze. W jednym z nich w 1958 roku umieszczono trumienkę z relikwiami fundatorki - bł. księżnej Jolanty.

Godna uwagi jest także XIX-wieczna ambona w kształcie łodzi oraz prospekt organowy z wieku XVII.

Drewniany początkowo, a od XVII wieku murowany klasztor jest ściśle połączony z kościołem. Z przerwą w wieku XIX i początkach XX od sprowadzenia do Kalisza mieszkają w nim oo. Franciszkanie. W czasie wymienionym wyżej mieściło się w klasztorze najpierw więzienie, a potem szkoła. Zakonnicy powrócili po I wojnie światowej.

Obecnie kościół pw. św. Stanisława jest kościołem parafialnym dla śródmiejskiej części miasta.

Kościół i klasztor Franciszkanów – fotografia: WIKIPEDIA

 

3 – DENARY KALISKIE / DUKATY LOKALNE (2009)


4 DENARY KALISKIE / Emitent: Urząd Miasta w Kaliszu; projekt: Witold Nazarkiewicz; czas obowiązywania: 2009-09-01 - 2009-11-05; materiał: mosiądz; nakład: 35 000 szt.; średnica: 27 mm; waga: 8,4 g; producent: Mennica Polska S.A.; wyemitowano również 200 szt. 4 DENARY KALISKIE w mosiądzu z naturalnym bursztynem
40 DENARÓW KALISKICH / Emitent: Urząd Miasta w Kaliszu; projekt: Witold Nazarkiewicz; czas obowiązywania: 2009-09-01 - 2009-11-05; materiał: srebro (Ag.500) oksydowane + naturalny bursztyn; nakład: 500 szt.; średnica: 38,61 mm; waga: 28,28 g; producent: Mennica Polska S.A.;

Dukat wydany z okazji Wielkiego Jubileuszu 1850-lecia istnienia miasta.

Na rewersie denarów mosiężnych i srebrnych znajduje się baszta „Dorotka”, czyli jedna z najbardziej rozpoznawalnych historycznych budowli Kalisza. Legenda głosi, że w „Dorotce” przetrzymywano kobiety zachowujące się w sposób nieobyczajny, które nazywano „dorotkami”.

Na awersie znalazł się wizerunek tura nawiązujący do monety z czasów Kazimierza Wielkiego. Głowa tura w koronie, z pierścieniem w nozdrzach była pierwotnym herbem wschodniej Wielkopolski i ziemi kaliskiej z czasów I Rzeczypospolitej.

BASZTA "DOROTKA"

Kaliska baszta „Dorotka” - zbudowana pod koniec XIV w. o kształcie pierwotnie prostokątnym, przebudowana prawdopodobnie w XVI w. na półokrągłą. Obwód zewnętrzny 5,3 m, wewnętrzny 3,9 m. Dwukondygnacyjna, dach półstożkowy kryty gontem. Na górnej kondygnacji mała izdebka. W podziemiu jest też sklepiona piwniczka.

10 DENARÓW / Bractwo Rycerskie Ziemi Kaliskiej – MONETA PAMIĄTKOWA (2009)

 

Emitent: Bractwo Rycerskie Ziemi Kaliskiej; producent: Mennica Łebska; nakład: 2 500 szt., materiał: alpaka, średnica: 32 mm, stempel: zwykły, emisja: 4 Lipca 2009

Oryginalności monecie daje podmiot emitenta, którym jest Bractwo Rycerskie Ziemi Kaliskiej. Jest to pierwsza w Polsce tego typu organizacja, która emituje własną monetę zastępczą.

Bractwo Rycerskie Ziemi Kaliskiej (łac. Convictus Equester Terrae Calisiensis, CETC) – stowarzyszenie non-profit, bractwo rycerskie założone w 2000 r. w Kaliszu.

Głównym celem Bractwa jest rekonstrukcja dorobku kulturalnego „wieków średnich”. Początkowo przedmiotem zainteresowania Stowarzyszenia była kultura słowiańska i normańska z okresu wczesnego średniowiecza, jednakże z czasem zaczęły powstawać drużyny zajmujące się odtwarzaniem dorobku późniejszych kultur i okresów. Obecnie działalność rekonstrukcyjna Bractwa jest podporządkowana podziałowi terytorialnemu. Odtwarzane okresy zawierają się w dwóch drużynach:

• Poczet Księcia Bolesława – rekonstrukcja dworu księcia Bolesława Pobożnego z drugiej połowy XII  w.; grupa działa w Kaliszu.

• Poczet Wierzbięty herbu Łodzia – rekonstrukcja pocztu rycerza Wierzbięty Krotoskiego z początku XV w.; grupa działa w Krotoszynie.

Członkowie Bractwa godnie reprezentowali miasto Kalisz na imprezach ogólnokrajowych takich jak: rekonstrukcje bitew pod Cedynią i Grunwaldem, na zamku Czocha, w Gnieźnie, Turku, Poznaniu, Wrocławiu, Biskupinie i w Mrówkach, oraz Festiwalu Wikingów na wyspie Wolin.

Stowarzyszenie współpracuje z Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej oraz z kaliską Stacją Badawczą Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Poza tym, zamiejscowe drużyny CETC nawiązały współpracę z samorządem lokalnym, czego przykładem jest współpraca Pocztu Wierzbięty z Krotoszyna z tamtejszym Urzędem Miasta, między innymi dzięki której, jednym z celów Drużyny stała się budowa rekonstrukcji średniowiecznej wsi. Współpraca z instytucjami naukowymi dała Stowarzyszeniu możliwość korzystania z walorów historycznego grodziska na kaliskim Zawodziu, a także dostęp do prac kaliskich archeologów.

W 2001 i 2005 roku Stowarzyszenie zostało wyróżnione przez Prezydenta Miasta Kalisza, kolejno Zbigniewa Włodarka i Janusza Pęcherza, za działalność na rzecz kultury. Bractwo jest też współzałożycielem Lokalnej Organizacji Turystycznej w Kaliszu.

10 PUPILI / Kaliski Oddział Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami – ŻETON PAMIĄTKOWY

Emitent: Kaliski Oddział Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami; materiał: Sn-Cu-Ag (srebro z domieszką białego brązu); średnica: 22 mm; grubość: 1 mm; nakład: 1 000  zt.; producent: Mennica Mazowiecka

Monetę wydano z okazji 115 rocznicy rozpoczęcia działalności Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami w Kaliszu.

AWERS: Zarys psa "Agatki", związanego z festiwalem "Psia Kość" (imię nadane pupilowi przez Marka Torzewskiego w trakcie festiwalu "Psia Kość" w Kaliszu). U dołu w środku określony nominał 10 Pupili (100 Pupili). W otoku napis "Towarzystwo Opieki Nad Zwierzętami w Kaliszu 2009"

REWERS: U góry w środku wizerunek kaliskiego ratusza ustalony dla loga miasta kaliskiego. Poniżej stylizowany logotyp kaliskiego Schroniska Dla Bezdomnych Zwierząt. W otoku napis "115 LAT TOWARZYSTWA OPIEKI NAD ZWIERZĘTAMI W KALISZU 2009"

20 JANTARÓW BAŁTYCKICH / SZLAK BURSZTYNOWY – KALISZ (2012)

Żetony pamiątkowe 20 JANTARÓW BAŁTYCKICH – KALISZ przedstawiają podobnie jak DENARY KALISKIE Mennicy Polskiej S.A. wizerunek baszty „Dorotka”.

Producent i emitent: Gyges ARD; projektant: Robert Anders (AR)
Wyemitowano szereg odmian żetonów pamiątkowych 20 JANTARÓW BAŁTYCKICH, takich jak:
- żetony próbne w miedzi patynowanej, miedzi szlachetnej z bursztynem i miedzi srebrzonej oksydowanej z bursztynem, wszystkie żetony próbne w nakładzie po 10 szt., średnica: 32 mm i 38 mm;
- żetony produkcyjne w mosiądzu w nakładzie 100 szt., mosiądz niklowany i mosiądz miedziowany w nakładzie po 50 szt.; na żetonach produkcyjnych umieszczono miniaturowe ryciny na płytce mosiężnej o grubości 0,2 mm, średnica: 32 mm, stempel: lustrzany


Żegnając miasto Kalisz dziękuję jednocześnie za wspólną lekturę.


Autor: Józef Smurawa

Źródła:
- http://www.kalisz.pl/
- http://www.info.kalisz.pl/ „Nieznana XI-wieczna polska moneta w zbiorach kaliskiego muzeum” - Adam Kędzierski, „Najnowsze znaleziska monet średniowiecznych z Kalisza i okolic” - Adam Kędzierski
- http://www.amber.com.pl/bursztynowy-szlak/miasta/kalisz
- http://www.rp.pl/
- http://monety.banknoty.pl/
- http://www.mennica.com.pl/
- http://www.cit.kalisz.pl/
- http://www.nbp.pl/
- http://pl.wikipedia.org/
- http://portalwiedzy.onet.pl/