NBP: 230. rocznica Konstytucji 3 Maja – dzieła odrodzonej Rzeczypospolitej - prezentacja monet
Narodowy Bank Polski zaprezentował wizerunki nowej emisji monet kolekcjonerskich. Składają się na nią dwie monety poświęcone 230. rocznicy Konstytucji 3 Maja – dzieła odrodzonej Rzeczypospolitej. Uchwalona 3 maja 1791 roku na Sejmie Czteroletnim ustawa regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucją. Wprowadzała w Rzeczypospolitej ustrój monarchii konstytucyjnej – zachowywała stanową strukturę społeczeństwa, ale otwierała perspektywy dalszych przekształceń systemu państwowego. Wybite zostaną monety: 50 złotych w srebrze Ag.925 oksydowane i 100 złotych w złocie Au.900, które wejdą do obiegu 28 kwietnia 2021 roku.
100 ZŁOTYCH - 230. rocznicy Konstytucji 3 Maja
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: złoto (Au.900)
Stempel: lustrzany
Średnica: 21 mm
Masa: 8 g
Nakład: do 1 200 szt.
Projekt: Dobrochna Surajewska
Data emisji: 28-04-2021
50 ZŁOTYCH - 230. rocznicy Konstytucji 3 Maja
Wizerunek fragmentu obrazu Jana Matejki Konstytucja 3 maja 1791 roku,
ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie
– Muzeum, fot. Andrzej Ring, Lech Sandzewicz.
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Au.925) + oksyda
Stempel: zwykły
Średnica: 45 mm
Masa: 62,2 g
Nakład: do 6 000 szt.
Projekt: Dominika Karpińska-Kopiec
Data emisji: 28-04-2021
Rzeczpospolita była uzależniona od Rosji od początku XVIII w., ale społeczeństwo, odrodzone dzięki Komisji Edukacji Narodowej, Szkole Rycerskiej i zreformowanym kolegiom zakonnym, coraz trudniej godziło się z brutalną rosyjską ingerencją w życie kraju. Wybuch wojny rosyjsko-tureckiej (1787) wzbudził nadzieje, że Katarzyna II będzie musiała osłabić dławiącą Rzeczpospolitą uwięź. W takiej sytuacji zebrał się skonfederowany, a więc nienarażony na weto sejm lat 1788–1792, który przeszedł do historii jako Sejm Czteroletni lub Wielki – z racji swych dokonań. Ich zwieńczeniem miała się stać nowoczesna konstytucja. Gdy sejm odrzucił jej nieudaną wersję pióra przywódcy obozu reform Ignacego Potockiego, ten poprosił o przygotowanie projektu Stanisława Augusta. Tekst monarchy od stycznia 1791 r. omawiano w najgłębszej tajemnicy w gronie współtwórców ustawy: oprócz króla oraz Potockiego byli to Hugo Kołłątaj i sekretarz władcy Scipione Piattoli. Z ostateczną wersją zapoznano najpierw krąg zaufanych, a 3 maja przedstawiono ją w sejmie; część posłów, których opozycji się obawiano, nie wróciła jeszcze do Warszawy z wielkanocnej przerwy. Konstytucję przyjęto w drodze „zamachu stanu”, ale w lutym 1792 r. zaaprobowało ją ponad 90% sejmików w ogólnokrajowym referendum trzeciomajowym.
Ustawa Rządowa 3 maja deklarowała suwerenność narodu i monteskiuszowski trójpodział władz, usuwała liberum veto i ustanawiała tron dziedziczny, a dopuszczając mieszczan do współdecydowania, rozszerzała bazę społeczną ustroju. Rzeczpospolita stała się nowoczesną monarchią konstytucyjną i zaczęła odzyskiwać prestiż w Europie.
Interwencja rosyjska w maju 1792 r. i przegrana przez nas wojna przyniosły upadek dzieła 3 maja, a potem polskiej państwowości. Konstytucja stanowiła jednak dowód, iż „wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów” potrafiliśmy odrodzić państwo. Przywróciło to Polakom szacunek dla siebie i dla własnej tradycji. Pamięć o majowych dokonaniach przyświecała walce o odzyskanie niepodległej ojczyzny.
Na rewersie monety złotej znajduje się herb Królestwa Polskiego (tak brzmiała oficjalna nazwa państwa) z czasów Stanisława Augusta: pod koroną królewską Orzeł Biały (herb Korony Polskiej), Pogoń (herb Wielkiego Księstwa Litewskiego) i Ciołek (herb Poniatowskich). Widoczna wstęga z dewizą: Pro fide, lege et grege (Za wiarę, prawo i naród). U dołu krzyż najwyższego odznaczenia państwowego – Orderu Orła Białego.
Na rewersie monety srebrnej fragment obrazu Jana Matejki Konstytucja 3 maja 1791 roku. Na pierwszym planie niesiony przez posłów marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski, trzymający w ręku tekst Ustawy Rządowej 3 maja. Poniżej fragment preambuły konstytucji. W rękopiśmiennym oryginale cytowany tekst zawiera słowa „niniejszą konstytucyję”, natomiast w starodrukach z 1791 r. mamy formę „niniejszą konstytucyją”. Zdecydowano się umieścić na monecie tę ostatnią wersję jako frazę bardziej typową dla epoki.
Na awersie monety srebrnej górna część karty tytułowej jednego z wczesnych druków Konstytucji 3 maja wydanego w oficynie Michała Grölla w Warszawie oraz herb Królestwa Polskiego z 1791 r.
prof. Zofia Zielińska
Autor: Józef Smurawa
Źródło: Narodowy Bank Polski
