NBP: Październikowe emisje monet kolekcjonerskich – prezentacja
Narodowy Bank Polski zaprezentował nowe emisje monet kolekcjonerskich, które wejdą do obiegu w październiku 2023 roku (3 emisje). Są to: 500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki – numizmat 50 złotych bity w srebrze Ag.999 – emisja 03.10.23; Odsiecz wiedeńska – dwa numizmaty: złoty Au.900 o nominale 100 złotych i srebrny Ag.999 o nominale 50 złotych – emisja 10.10.23 oraz 250. rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej – srebrny Ag.999 numizmat o nominale 10 złotych – emisja 12.10.23.
50 ZŁOTYCH - 500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Ag.999)
Stempel: zwykły (wysoki relief)
Średnica: 45,0 mm
Masa: 62,20 g
Nakład: do 7000 szt.
Projekt: Paulina Kotowicz
Data emisji: 03-10-2023
Rewers: wizerunek Anny Jagiellonki wykonany na podstawie miniatury anonimowego autora, daty urodzin i śmierci królowej oraz skrót: A. I. I. R. P. (ANNA IAGIELLONIA INFANS REGNI POLONIAE, tłum. ANNA JAGIELLONKA INFANTKA KRÓLESTWA POLSKIEGO). Miniatura Anny Jagiellonki znajduje się w kolekcji Muzeum Zamkowego w Pszczynie, fotografia miniatury została wykonana przez pracownika muzeum.
Awers: herb Anny Jagiellonki używany w późnym okresie jej życia. Herb pochodzi z tzw. wdowiego portretu autorstwa Marcina Kobera. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
W 2023 r. przypada 500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki, ostatniej z Jagiellonów. Anna, urodzona 18 października 1523 r., była córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Wychowywała się na dworze królewskim w Krakowie. Otrzymała wszechstronną edukację. Poza nauką dworskich, kobiecych umiejętności, jak gra na instrumentach muzycznych, haftowanie czy ogrodnictwo, była zapoznawana z literaturą antyczną, dziełami historycznymi i geograficznymi. Znała z domu rodzinnego języki polski i włoski, nauczyła się też łaciny i niemieckiego.
Po śmierci ojca w 1548 r. wciąż niezamężna Anna przeniosła się wraz z matką z Krakowa do Warszawy. Kiedy Bona wyjechała z Polski w 1556 r., siostrą zaopiekował się Zygmunt August. Anna otrzymała własny dwór i znaczne dochody z rozległych dóbr ziemskich. W następstwie bezpotomnej śmierci brata w 1572 r. została jego główną spadkobierczynią – zarówno w znaczeniu materialnym, jak i politycznym. Wobec zbliżającej się elekcji 50-letnia królewna stała się dla szlachty obowiązkową kandydatką na małżonkę dla książąt ubiegających się o polski tron.
W 1573 r. przedstawiciele obranego na polskiego monarchę francuskiego księcia Henryka Walezego złożyli formalne zobowiązanie, że Henryk ożeni się z Anną po przybyciu do Polski, ale młody elekt uniknął wypełnienia tego obowiązku. W czasie kolejnego sejmu elekcyjnego po ucieczce Henryka z Polski doszło do podwójnej elekcji. Anna została wybrana na królową przez stronnictwo średnioszlacheckie. „Przydano” jej za małżonka i współwładcę Stefana Batorego, dotąd księcia siedmiogrodzkiego. Ich przeciwnikiem, obwołanym królem przez stronnictwo habsburskie, głównie senatorów, był cesarz Maksymilian II, który jednak zmarł, zanim zdążył się upomnieć o tron w Rzeczypospolitej.
Realną władzę w kraju przejął Batory. Choć Anna była formalnie pierwszą z dwojga współrządzących, została w praktyce odsunięta przez małżonka od sprawowania władzy. Po śmierci Stefana Batorego w 1586 r. królowa zrezygnowała ze swoich praw do sprawowania rządów i w ten sposób doprowadziła do kolejnej elekcji, z której, zgodnie z planem władczyni, zwycięsko wyszedł jej siostrzeniec, królewicz szwedzki Zygmunt Waza.
Anna Jagiellonka mieszkała w Warszawie do śmierci w 1596 r. W historii obecnej stolicy Polski zapisała się głównie tym, że sfinansowała zakończenie budowy pierwszego w mieście stałego mostu na Wiśle, którego konstrukcję rozpoczęto w 1567 r. na polecenie Zygmunta Augusta.
prof. Henryk Litwin
100 ZŁOTYCH - Odsiecz wiedeńska
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: złoto (Au.900)
Stempel: lustrzany
Bok: gładki
Średnica: 21 mm
Masa: 8,0 g
Nakład: do 1200 szt.
Projekt: Sebastian Mikołajczak
Data emisji: 10-10-2023
50 ZŁOTYCH - Odsiecz wiedeńska
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Ag.999)
Stempel: zwykły (wysoki relief)
Wymiary: 32,00 x 50,00 mm
Masa: 62,20 g
Nakład: do 6000 szt.
Projekt: Sebastian Mikołajczak
Data emisji: 10-10-2023
Odsiecz wiedeńska 1683 r. była pod wieloma względami przełomowym wydarzeniem w dziejach Europy oraz jedną z największych operacji wojskowych dla obu stron: Imperium Osmańskiego oraz wojsk polsko-cesarskich. Turcy wystawili armię liczącą ponad 100 tys. ludzi (z czego ok. 65 tys. wzięło udział w boju), natomiast siły sojuszników wynosiły ok. 70 tys. żołnierzy, w tym 27 tys. Polaków. Starcie było rzadkim przykładem skutecznej koordynacji dużych sił Cesarstwa i Polski. Głównodowodzący Jan III Sobieski skupił wojska niemal pod bokiem przeciwnika i doprowadził do rozstrzygającej, zgodnej ze staropolską sztuką wojenną bitwy, w której rozbił przeciwnika i uwolnił oblegany od dwóch miesięcy Wiedeń. Efektywne współdziałanie chrześcijan przeciw Osmanom było ewenementem w dotychczasowej historii – i jedną z przyczyn sukcesu.
Zwycięska batalia 12 września 1683 r. ocaliła stolicę Cesarstwa, przełamała strach przed armią osmańską i zapoczątkowała porozumienie sąsiadujących z Imperium państw chrześcijańskich. W efekcie w 1699 r. zawarto pokój, który wyzwolił od Turków niemal całe Węgry, Polsce zaś zwrócił utracone w 1672 r. Podole i Prawobrzeże. Był to zarazem ostatni zwycięski traktat, jaki Rzeczpospolita zawarła przed swoim upadkiem. Trwale unormował on stosunki polsko-tureckie, zapoczątkowując dobre relacje i przyjaźń w dobie zaborów.
Na awersie złotej monety widnieje wizerunek Jana III Sobieskiego, naczelnego dowódcy w bitwie wiedeńskiej. Król przedstawiony jest w prawym półprofilu, w polskim stroju, zgodnie z wizerunkiem z epoki. Na rewersie umieszczono husarzy w galopie z pochylonymi do ataku kopiami. Postacie upamiętniają decydującą rolę szarży polskiej jazdy.
Awers monety srebrnej ukazuje skrzydła husarskie, zaś rewers – stylizowany portret konny Jana III Sobieskiego jako zwycięzcy z chorągwią w lewej i szablą w prawej ręce, powalającego pokonanych wrogów. Wizerunek króla pochodzi z pamiątkowej tablicy z 1883 r., znajdującej się na ścianie Bazyliki Mariackiej w Krakowie.
Dariusz Milewski
10 ZŁOTYCH - 250. rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej
Specyfikacja monety:
Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Au.999)
Stempel: lustrzany (wysoki relief)
Średnica: 32 mm
Masa: 31,10 g
Nakład: do 10 000 szt.
Projekt: Dominika Karpińska-Kopiec
Data emisji: 12-10-2023
Komisję Edukacji Narodowej powołano z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego uchwałą sejmu rozbiorowego z 14 października 1773 r. Komisja była pierwszą – nie tylko w Rzeczypospolitej, ale i w całej Europie – państwową instytucją oświatową. Podstawą finansowania jej działalności stały się dobra pozostałe po kasacie zakonu jezuitów. Początkowo w skład KEN wchodziło czterech senatorów i czterech posłów. Komisarze nie pobierali wynagrodzenia.
Przed nowo powstałym urzędem postawiono zadanie przygotowania jednolitego systemu szkolnictwa. Fundamentem reformy miał być nowy układ i porządek nauk, oparty na aktualnej wiedzy, odkryciach i dokonaniach ówczesnego świata uczonych. Eksperci opracowali trzystopniowy system kształcenia. Na poziomie podstawowym funkcjonowały szkoły parafialne, na średnim – wojewódzkie, a na wyższym – uniwersytety w Krakowie i Wilnie. W pracach uczestniczyli nie tylko rodzimi specjaliści, lecz także najwybitniejsi uczeni europejscy. Wprowadzono przedmioty przyrodnicze, fizykę, rozszerzoną matematykę, historię powszechną i narodową, geografię, elementy nauk rolniczych i medycznych, wychowanie moralne i fizyczne. Uczący się mieli nabywać kompetencje praktyczne. Jednoznacznie wskazano konieczność kształcenia rolników oraz dziewcząt ze stanów mieszczańskiego i włościańskiego. Ograniczono naukę łaciny na rzecz języka polskiego. Powstała pierwsza narodowa gramatyka, będącą ważnym narzędziem walki o nadanie odpowiedniej rangi językowi ojczystemu. Postulowano wyposażenie każdej szkoły w pomoce dydaktyczne oraz wzbogacanie bibliotek szkolnych.
Niestety niektórych dalekosiężnych projektów nie udało się zrealizować. Komisja napotykała też opór ze strony bardziej konserwatywnej szlachty, jednak działała bez większych przeszkód do 1793 r. Szereg przyczyn destabilizujących państwowość w ostatnich latach istnienia Rzeczypospolitej wpłynął negatywnie na działalność urzędu. Konfederacja targowicka ograniczyła kompetencje Komisji, podzieliła ją na koronną i litewską, ale instytucji nie zlikwidowała. Ostatnie posiedzenie KEN odbyło się 14 kwietnia 1794 r., miesiąc po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej.
Komisja Edukacji Narodowej w ciągu dwudziestu lat swojej działalności wykształciła i wychowała wielką liczbę światłych rodaków. To oni, odznaczający się gruntowną wiedzą o polskiej wolności, suwerenności i kulturze, przekazali te wartości oraz świadomość narodową kolejnym pokoleniom.
Rewers monety przedstawia kompozycję z książek ozdobioną gałązką laurową oraz cytat z pierwszego uniwersału Komisji Edukacji Narodowej z 24 października 1773 r. Na awersie znajduje się wizerunek pieczęci Komisji Edukacji Narodowej. W polu pieczęci widnieje okrągła tarcza pięciopolowa, na niej herb Korony i Litwy, na tarczy sercowej – Ciołek, herb rodzinny króla Stanisława Augusta. Wokół pieczęci napis w otoku: Collegium Prae fectorum Publicae Institutioni (dosłownie: Zgromadzenie przełożonych nad edukacją publiczną). Tekst nawiązuje do oryginalnej nazwy ustawowej: Komisja nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mająca.
dr Magdalena Ślusarska
Autor: Józef Smurawa
Źródło: Narodowy Bank Polski
