NBP: Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni - Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” – prezentacja monety

Narodowy Bank Polski zaprezentował szesnastą monetę z serii pt. „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”. Numizmat o nominale 10 złotych poświęcony został Zygmuntowi Szendzielarzowi ps. „Łupaszka” (1910-1951) – majorowi kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódcy 5 Wileńskiej Brygady AK. 30 czerwca 1948 r. w Osielcu koło Jordanowa, gdzie się ukrywał, został aresztowany przez funkcjonariuszy MBP. Zygmunta Szendzielarza osadzono w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. W wyroku wydanym 2 listopada 1950 r. komunistyczny sąd skazał go na śmierć. Został zabity w więzieniu mokotowskim 8 lutego 1951 r. Ciało pogrzebano w tajemnicy, w nieznanym miejscu. Moneta zostanie wybita w srebrze (Ag.925). Wejdzie do obiegu 27 lutego 2024 r.

                             

10 ZŁOTYCH - Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni
– Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”

Specyfikacja monety:

Emitent: Narodowy Bank Polski
Producent: Mennica Polska S.A.
Materiał: srebro (Ag.925)
Stempel: lustrzany
Bok: gładki
Średnica: 32 mm
Techniki dodatkowe: tampondruk
Masa: 14,14 g
Nakład: do 10 000 szt.
Projekt: Dobrochna Surajewska
Data emisji: 27-02-2024

Na rewersie monety znajdują się wizerunki: Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, Orderu Wojennego Virtuti Militari, wstęgi o barwach Rzeczypospolitej Polskiej z symbolem Polski Walczącej, napis: „Zachowali się jak trzeba” oraz daty urodzin i śmierci „Łupaszki”: 1910–1951.

                     

Zygmunt Szendzielarz urodził się w 1910 r. w Stryju, później rodzina przeniosła się do Wilna. Uczył się w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, a następnie w Szkole Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu, po której ukończeniu trafił do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich.
We wrześniu 1939 r. jego pułk wszedł w skład Północnego Zgrupowania Odwodowej Armii „Prusy”, a potem Grupy Operacyjnej gen. Władysława Andersa. Por. Zygmunt Szendzielarz dowodził 2. szwadronem. Po wrześniowej klęsce i nieudanej próbie przedostania się do formującej się polskiej armii na Zachodzie pozostał w Wilnie, gdzie organizował konspirację w ramach Związku Walki Zbrojnej.
W 1943 r. pod pseudonimem „Łupaszka” Szendzielarz został dowódcą polskiego oddziału partyzanckiego na Wileńszczyźnie, który przekształcił się w 5 Wileńską Brygadę Armii Krajowej, najliczniejszą i najsilniejszą na tych terenach. W latach 1943–1944 Brygada stoczyła kilkadziesiąt bitew z wojskami niemieckimi, z pozostającymi w służbie III Rzeszy formacjami litewskimi oraz z sowiecką partyzantką terroryzującą Polaków. W styczniu 1944 r. komendant Okręgu Wileńskiego AK płk Aleksander Krzyżanowski, ps. Wilk, odznaczył „Łupaszkę” Krzyżem Walecznych.
Szendzielarz nie ufał Sowietom i nie wziął udziału w powstaniu wileńskim (operacja „Ostra Brama”). Dzięki temu uniknął rozbrojenia i internowania, co spotkało większość oficerów i żołnierzy wileńskiej Armii Krajowej. Pozostał w konspiracji, odtworzył 5 Wileńską Brygadę, a następnie powołał 6 Wileńską Brygadę. Walkę z Armią Czerwoną i NKWD oraz ich polskimi kolaborantami z UB, MO i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) przeniósł na Podlasie, Białostocczyznę, Warmię i Mazury oraz Pomorze. Za jego głowę Sowieci wyznaczyli wysoką nagrodę.
„Łupaszka” prowadził także akcję propagandową. Oto fragment chyba najsłynniejszej jego ulotki z marca 1946 r.: „Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród […]”.
Ostatecznie Szendzielarz zaprzestał walki zbrojnej i próbował wrócić do cywilnego życia. W czerwcu 1948 r. UB rozpracował i rozbił Okręg Wileński AK. „Łupaszkę” aresztowano 30 czerwca w Osielcu pod Zakopanem.
W pokazowym procesie komunistyczny sąd skazał go na osiemnastokrotną karę śmierci. 8 lutego 1951 r. został zamordowany w katowni UB przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Po 1989 r. sądy oczyściły go ze wszystkich zarzutów. W 2007 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył „Łupaszkę” pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Szczątki Zygmunta Szendzielarza zostały odnalezione przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej na tzw. Łączce na Powązkach Wojskowych; w sierpniu 2013 r. IPN ogłosił ich identyfikację.

Tadeusz Płużański

Autor: Józef Smurawa
Źródło: Narodowy Bank Polski