Niech się święci 1 Maja, 2 Maja, 3 Maja...
Początek maja to obchody naszych świąt narodowych 1 Maja - Międzynarodowe – Święto Pracy i 3 Maja - jakże doniosłe Święto Narodowe Trzeciego Maja w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pierwszomajowe Święto Pracy, za czasów PRL-u nieodłącznie związane było z pochodami, przez niektórych wspominane z tęsknotą, innym doszczętnie obrzydzone (zwłaszcza starszym pokoleniom) przez ówczesną propagandę. Dziś również w tym dniu organizowane są pochody, jednak są one już tylko namiastką tych dawnych. Trzeciomajowe święto ustanowione zostało już w 1791 r., a po odzyskaniu niepodległości w 1919 r. Po II wojnie światowej, w roku 1946, kiedy to doszło w wielu miastach do manifestacji studenckich, władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 r. Pomiędzy te dwa święta państwowe wpisano również Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Dzień ten ma popularyzować wiedzę o polskiej tożsamości i symbolach narodowych. Dodam może jeszcze, że na dzień 4 maja ustanowiono Dzień Strażaka (od 2002 r.).
A jak motywy tak doniosłych świąt państwowych przekładają się na emisje numizmatyczne? Świąt 1 i 2 maja nie znajdziemy na żadnej polskiej monecie, trudno nawet wyszukać inne numizmaty z nimi związane. Natomiast 3 maja jest tematem polskich emisji monetarnych oraz szeregu medali. Kilka z nich przedstawię w dalszej części artykułu.
Święto Pracy, Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy, popularnie zwany 1 Maja – międzynarodowe święto klasy robotniczej, obchodzone od 1890 r. corocznie 1 maja. W Polsce Święto Pracy jest świętem państwowym od 1950 r. Dzień ten jest również świętem państwowym w wielu innych państwach.
Święto wprowadziła w 1889 r. II Międzynarodówka dla upamiętnienia wydarzeń, które miały miejsce w pierwszych dniach maja 1886 r. w Chicago, w Stanach Zjednoczonych podczas strajku będącego częścią ogólnokrajowej kampanii na rzecz wprowadzenia 8-godzinnego dnia pracy.
Wiec pierwszomajowy w Warszawie, 1925 – fotografia: WIKIPEDIA
Na ziemiach polskich pierwsze obchody miały miejsce w 1890 i odbywały się niejednokrotnie wbrew woli zaborców współorganizowane m.in. przez działaczy II Proletariatu. Masowe demonstracje, pochody oraz starcia z carskim wojskiem, policją oraz kozakami, a także wspierającymi je nacjonalistycznymi bojówkami miały miejsce w czasie rewolucji 1905 roku na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego, organizowały je głównie Polska Partia Socjalistyczna, Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy oraz BUND. Podobnie liczne pochody i demonstracje klasowych organizacji robotniczych i partii lewicowych, w tym Polskiej Partii Socjalistycznej, żydowskiego BUND-u, nielegalnej Komunistycznej Partii Polski, Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi odbywały się też w ten dzień w okresie II RP, często były one atakowane przez policję oraz nacjonalistycznych bojówkarzy, dochodziło do morderstw działaczy klasowych związków zawodowych i partii lewicowych. Po zakończeniu wojny rząd komunistyczny nadał dniu 1 maja status święta państwowego, wolnego od pracy i stan ten trwa do chwili obecnej.
Senat RP w uchwale z dnia 12.02.2004 r. ustanowił dzień 2 maja Świętem Orła Białego. W wyniku decyzji Sejmu święto zmieniono na Święto Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały oraz czerwony. Na flagach układa się je w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości. Górny pas jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego. Polskie barwy narodowe kształtowały się na przestrzeni wieków i mają jako jedne z nielicznych w świecie pochodzenie heraldyczne. Wywodzą się z barw herbu Królestwa Polskiego i herbu Wielkiego Księstwa Litewskiego.
7.02.1831 r. Sejm Królestwa Polskiego podjął specjalną ustawę dotyczącą barw polskiej flagi. Wcześniej obok barw biało - czerwonych używane były także inne barwy. W 1919 r. biel i czerwień uznano oficjalnie za barwy państwowe. W symbolice polskiej flagi biel pochodzi od bieli orła, będącego godłem Polski oraz bieli Pogoni - rycerza galopującego na koniu, będącego godłem Litwy. Oba te godła znajdują się na czerwonych tłach tarcz herbowych. Są przynajmniej dwa powody historyczne, dla których ustanowiono Dzień Flagi Rzeczypospolitej właśnie 2 maja. Po pierwsze, to właśnie tego dnia zdobywający Berlin żołnierze z 1. Dywizji Kościuszkowskiej zatknęli flagę na kolumnie zwycięstwa w Tiergarten w Berlinie. Po drugie, w czasach PRL, 2 maja obywatele mieli nakaz zdejmowania flag, tak aby nie były one wywieszone podczas nieuznawanego przez władze święta 3 maja, które w kościele polskim jest także świętem Matki Bożej Królowej Polski. 3 maja 1791 r. została uchwalona Konstytucja Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Choć nie wyemitowano żadnej monety z okazji Święta Flagi RP zilustruję ten motyw inną monetą, wybitą w 2004 r. z okazji Wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, która pięknie ukazuje naszą flagę. Jest to moneta o nominale 10 złotych z 2004 r.
10 ZŁOTYCH - Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej / Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Polska S.A.; emisja: 2004 r.; materiał: srebro (Ag.925) + farby: biała, czerwona, niebieska, żółta; średnica: 32 mm; waga: 14,14 g; nakład: 78 000 szt.
Święto Narodowe Trzeciego Maja – polskie święto obchodzone 3 maja, ustanowione w 1919 r. oraz ponownie w 1990 r., w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dzień ten jest dniem wolnym od pracy. Począwszy od 2007 r. 3 maja jest również świętem narodowym Litwy.
3 maja 1791 r. uchwalono pierwszą konstytucję w nowożytnej Europie, a drugą po amerykańskiej na świecie. Wyprzedziła trzecią na świecie konstytucję francuską. Konstytucja ta została uchwalona przez Sejm Wielki, który został zwołany w październiku 1788 r. Uchwalenie Konstytucji 3 maja zostało uznane za święto już 5 maja 1791 r.
"Uchwalenie Konstytucji 3 maja" – obraz Jana Matejki, 1891 – ilustracja: WIKIPEDIA / Król Stanisław August (po lewej, w królewskiej szacie zdobionej gronostajami) wchodzi do kolegiaty św. Jana Chrzciciela, gdzie Konstytucja zostanie zaprzysiężona przez Sejm. Marszałkowie Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha niesieni na rękach przez posłów sejmowych. W tle Zamek Królewski, gdzie uchwalono Konstytucję.
W czasie obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia konstytucji 3 maja 1792 r. wokół Warszawy skoncentrowano wiele jednostek wojskowych, których zabrakło w krytycznym momencie rosyjskiego ataku w 1792 r. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., rocznica Konstytucji 3 maja została uznana za święto narodowe uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 r. Po II wojnie światowej obchodzono je do 1946 r., kiedy w wielu miastach doszło do demonstracji studenckich. Od tego czasu władze komunistyczne zaprzestały i zabroniły publicznego świętowania, a próby manifestowania były często tłumione przez milicję. Święto to zostało oficjalne zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy. Dopiero w 1981 r. ponownie władze świętowały to historyczne wydarzenie – świadczą o tym gazety codzienne z tego czasu m.in. Trybuna Ludu, Głos Robotniczy, Życie Warszawy. Tym samym w 1981 r. pierwszy raz po wojnie – i zaznacza to "Głos Robotniczy" z wydania 1-3.05.1981 r. – świętowano rocznicę Uchwały Majowej.
Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono ustawą z 6 kwietnia 1990 r. (weszła w życie 28 kwietnia). Pierwsze uroczyste obchody święta 3 maja w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 r. odbywały się w obecności prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego.
1. Medal autorstwa Holtzheya wykonany w Amsterdamie na zlecenie holenderskich notabli z okazji uchwalenia Konstytucji 3 Maja 1791 r., Aw: Popiersie króla w wieńcu z liści dębowych w prawo i napis w otoku, Rw: Głob z herbami Rzeczypospolitej, z lewej rózgi liktorskie, z prawej skrzydlaty Geniusz, napis u góry TERRORE LIBERA, w odcinku EX PERHONORIFICO COMITIORUM DECRETO D III MAY MDCCXCI, H-Cz.3326, Racz.690, srebro, 45 mm, 25.44 g
Inne medale wybite z okazji rocznic Uchwalenia Konstytucji 3 maja:
1. Medal z okazji stulecia Konstytucji 3 Maja wybity w Norymberdze w firmie I. Chr. Lauer, Aw: W wieńcu laurowym poziomy napis W SETNĄ ROCZNICĘ KONSTYTUCYI 3 MAJA 1791.., w otoku NIECH POKOLENIA POKOLENIOM.., Rw: Pod tarczą z herbami Polski i Litwy promieniście ułożone tarcze z herbami województw i ziem Rzeczypospolitej, Węsierski 2910, brąz, 70 mm, 129.28 g
2. Medalik czworokątny na obchody stulecia Konstytucji 3 Maja w Krakowie 1891 r., Aw: Trójka wpisana w literę M, u dołu data, wokół promienie, Rw: Napis poziomy PAMIĄTKA OBCHODU 100 LETNIEJ ROCZ- NICY OGŁOSZENIA KONSTYTUCYI 3 MAJA 1891, brąz złocony, 23 x 23 mm, 6.83 g, zawieszka
3. Medal z okazji 100-lecia Konstytucji 3 Maja 1891 r., Aw: Tarcza herbowa z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, Orłem, Pogonią i Aniołem, napis w otoku REGINA REGNI POLONIAE MARIA SIT SPES NOSTRA SEMPER, daty 1791-1891, Rw: Dwa serca i napisy STULECIE.KONSTYTUCYI 3-GO MAJA POLACY B. SERCU JEZUSA ZJEDNOCZENI ŚWIĘCĄ 1779-1781, PUŁASKI x KOŚCIUSZKO, brąz pozłocisty, 38 mm, 33.87 g
4. Medal - 100-lecie Konstytucji 3 Maja 1891 r., Aw: Tarcza herbowa Rzeczypospolitej i napis w otoku, Rw: Orzeł w tarczy na tle łańcuchów i pałek i napis 3 Maja 1891, cyna, 35 mm, 24.65 g
5. 100-lecie Konstytucji 3 Maja- medalik bity w Wiedniu 1891 r., Aw: Szlachcic i chłop podają sobie ręce i napis 1791-3 MAJ-1891, Rw: Orzeł z rozpostartymi skrzydłami siedzący na skale, H-Cz.9993, brąz srebrzony, 27 mm, 8.63 g, zawieszka, występował także w wersji z opiłowaną zawieszką.
6. Odznaka na szpilce, w wieńcu napis 3 MAJ SKARB I WOJSKO 1915, u dołu mały orzełek.
7. Medalik autorstwa Stanisława Witkowskiego wybity z okazji 125. rocznicy Konstytucji 3 MAJA- 1916 r., Aw: Herb Rzeczypospolitej i napis WARSZAWA 1916 ROKU, Rw: W wieńcu napis poziomy NA PAMIĄTKĘ WIEKOPOMNEJ UCHWAŁY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA 1791, u dołu W.T.NUM., srebro, 28 mm
8. Medal autorstwa J. Knedlera wybity z okazji 125. rocznicy Konstytucji 3 Maja i odrodzenia Uniwersytetu Warszawskiego w 1916 r., Aw: Orzeł uniwersytecki i napisy w otoku, Rw: Kaplica 3-go Maja w Ogrodzie Botanicznym i napis w odcinku KAPLICA 3GO MAJA, Strzałk.342, brąz srebrzony, 28 mm, 8.90 g
9. Jednostronny medalik na zawieszce wybity w 1916 r. z okazji 125-lecia Konstytucji 3 Maja; W ozdobnej tarczy Orzeł i napisy OBCHÓD KONSTYTUCJI 3 MAJA 1791..., biały metal, 4.82 g
10. Odznaka w kształcie proporczyka z napisem PAM OBCH.KONS.3 MAJA 1791-1916, niesygnowana, wykonał Jan Knedler w Warszawie, Dubrowska 141, biały metal, 30 x 20 mm
W 1925 r. ustanowiono Medal - Konstytucja 3 Maja 1791 r. jako polskie odznaczenie wojskowe i cywilne. Medal ustanowiony został uchwałą Prezydium Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 1925 r. jako nagroda wydajnej pracy w każdej dziedzinie oraz za wybitną pracę na niwie sportowej i wyniki sportowe.
Medal Konstytucji 3 Maja 1791 r., średnica 30 mm, wybity w srebrze
Oznakę tego odznaczenia stanowi dwustronny medal o średnicy 30 mm, wybity w srebrze. Na awersie umieszczony został wizerunek orła państwowego, takiego samego jaki stosowany była na ówczesnych monetach o wartości 1 oraz 2 zł. Poniżej szponów orła umieszczono dwa romby, a w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Na rewersie medalu natomiast znajduje się dwuwierszowy napis 3 Maj 1925, a pod nim zaś numer porządkowy - liczba nadania. Medal noszony był na wstążce o szerokości 38 mm, charakteryzującej się poprzecznymi biało-czerwonymi paskami, złożonej w trójkąt. Ponieważ medal nie doczekał się nigdy zatwierdzenia przez sejm, nie posiadał ustawy. Nadany został tylko raz - w roku 1925. Otrzymały go przede wszystkim osoby wojskowe, głównie podoficerowie z garnizonu warszawskiego.
Monety wybite z okazji rocznic Uchwalenia Konstytucji 3 Maja:
1. 5 ZŁOTYCH 1925 (KONSTYTUCJA)
Moneta ta uznawana jest za jedną z najpiękniejszych monet okresu międzywojennego.
Rozporządzenie na mocy, którego miano zastąpić wcześniej ustalony wizerunek 5 zł „Żniwiarka” wizerunek „Konstytucji”. W zamyśle bita była jako moneta obiegowa, w rezultacie zaś stała się próbną monetą, która dziś jest ozdobą najznamienitszych kolekcji.
Producent: Mennica Polska – Warszawa; w obiegu: nie weszła do obiegu; materiał: srebro (Ag.900), stempel: zwykły; średnica: 37 mm; waga: 25 g; bok: napis – SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX; nakład: 1000 szt. – obwódka ze 100 perełek, 1000 szt. obwódka z 81 perełek, ? – bez znaku mennicy
Monetę wybito również jako PRÓBA – w tytanie / 100 szt.(wybita stemplem płaskim, obwódka na rewersie z 81 perełek); mosiądzu / 60 szt. (wybita stemplem płaskim, obwódka na rewersie ze 100 perełek); złocie (Au) / znana 1 szt. (wybita stemplem głębokim, obwódka na rewersie ze 100 perełek); srebrze (Ag) / ? (wybita stemplem bardzo głębokim, obwódka na rewersie ze 100 perełek, znak mennicy zdecydowanie większy niż w innych monetach); mosiądzu / ? (obwódka na rewersie ze 100 perełek, znak mennicy większy, jak w srebrze); srebrze (Ag) / (wybita stemplem lustrzanym, obwódka na rewersie z 81 perełek); srebrze (Ag) / 100 szt. (wybita stemplem głębokim, obwódka na rewersie ze 100 perełek, na awersie monogramy prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i ministra skarbu – Władysława Grabskiego); złocie (Au) / znane 2 szt. (wybita stemplem głębokim, obwódka na rewersie ze 100 perełek, na awersie monogramy prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i ministra skarbu – Władysława Grabskiego).
2. 10000 ZŁOTYCH 1991 (200. ROCZNICA KONSTYTUCJI 3 MAJA)
Producent: Polska Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1991 r.; materiał: żelazonikiel (FeNi), stempel: zwykły; średnica: 29,5 mm; waga: 9,47 g; bok: ząbkowany; nakład: 2 604 601 szt.
3. 200000 ZŁOTYCH 1991 (200. ROCZNICA KONSTYTUCJI 3 MAJA)
Producent: Polska Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1991 r.; materiał: srebro (Ag.999), stempel: lustrzany; średnica: 40 mm; waga: 38,9 g; nakład: 100 000 szt.
4. 5 ZŁOTYCH 1925 (2000) – KOPIA WYBITA Z OKAZJI 75-LECIA WYBICIA MONETY „KONSTYTUCJA”
Producent: Mennica Polska S.A. – Warszawa; emisja: 2000 r.; materiał: srebro (Ag.925) / mosiądz (CuZn), stempel: lustrzany; średnica: 37 mm; waga: 25 g; bok: napis – * Ag 925 * 1925-2000 75-LECIE MONETY „KONSTYTUCJA”; nakład pierwszej emisji: 1000 szt. (przewidywany nakład łączny do 3000 szt. w trzech emisjach) / mosiądz – nakład 50 szt. – monety nie zostały przeznaczone do sprzedaży
W naszym zamyśle artykuł ten jest drobnym wkładem w obchody tegorocznych świąt 1-go i 3-go Maja. Zatem – „Niech się święci…”
Życzymy przyjemnej lektury.
Autor: Józef Smurawa / Zestawienie materiałów wg. J. Smurawa i M. Gazda
Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://tarnowskikurierkulturalny.blox.pl/
- http://www.nbp.pl/
- http://wcn.pl/
- http://www.polskiinternet.com/
