Numizmatyczna partia szachów
Szachy to dwuosobowa gra tablicowa prowadzona na szachownicy podzielonej na 64 pola (8x8), na przemian białe i czarne, toczona przy pomocy bierek o dwóch kolorach (w każdym kolorze, najczęściej białym i czarnym, znajdują się król, hetman, dwie wieże, dwa gońce, dwa skoczki i osiem pionków) przesuwanych w celu dania mata stronie przeciwnej. Kolebką szachów są Indie, gdzie były znane w VI w. pod nazwą czaturanga. Podarowane przez indyjskiego radżę szachowi Persji przekształciły się w czatrang. Po opanowaniu Persji przez Arabów w VII w. reguły gry, zwanej odtąd szatrandżem, uległy pewnym przemianom. Do Europy szachy dotarły w VIII wieku.
Najważniejszymi turniejami szachowymi są: Mistrzostwa świata w szachach oraz Olimpiady szachowe.
Mistrzostwa świata w szachach rozgrywane w różnych formach od końca XIX wieku są najważniejszymi sportowymi rozgrywkami w szachach. Obecnie oprócz otwartych mistrzostw świata, w których mogą uczestniczyć wszyscy szachiści bez względu na wiek i płeć, organizuje się również mistrzostwa świata kobiet, juniorów (w kilku grupach wiekowych), seniorów, a także komputerów.
Pierwszym oficjalnym mistrzem świata został Anglik W. Steinitz, który w 1886 pokonał J. Zukertorta. Dalsi „królowie” szachów: 1894 E. Lasker (Niemcy), 1921 J.R. Capablanca (Kuba), 1927 A. Alechin (Francja), 1935 M. Euwe (Holandia), 1937-1946 A. Alechin (Francja), 1948 M. Botwinnik (ZSRR), 1957 W. Smysłow (ZSRR), 1958 M. Botwinnik (ZSRR), 1960 M. Tal (ZSRR), 1961 M. Botwinnik (ZSRR), 1963 T. Petrosjan (ZSRR), 1969 B. Spasski (ZSRR), 1972 R. Fischer (USA), 1975 A. Karpow (ZSRR), 1985 G. Kasparow (ZSRR), 1994 A. Karpow (Rosja), 2000 V. Anand (Indie), 2000 W. Kramnik (Rosja), 2002 R. Ponomariow (Ukraina).
Olimpiada szachowa – międzynarodowy drużynowy turniej szachowy organizowany przez Międzynarodową Federację Szachową (FIDE) w cyklu dwuletnim od 1927 roku. W turnieju uczestniczą reprezentacje narodowe, nominowane przez narodowe związki szachowe zrzeszone w FIDE.
Największym sukcesem polskich szachistów było zwycięstwo w olimpiadzie szachowej w 1930 roku.
Szachy jako temat monet występują rzadko. Zazwyczaj motyw taki pojawia się na monetach okolicznościowych emitowanych przy okazji rozgrywanych międzynarodowych zawodów. Monety, które udało mi się wyszukać przedstawię w dalszej części artykułu.
– ARMENIA / 100 DRAM (1996) – XXXII CHESS OLYMPIAD, ERYWAŃ
Emisja: 1996 r., materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica: 29,5 mm, waga: 10,8 g
– ARMENIA / 100 DRAM (1996) – XXXII CHESS OLYMPIAD, ERYWAŃ
Emisja: 1996 r., materiał: srebro (Ag.999), nakład: 2000 szt., średnica: 38 mm, waga: 31.1035 g
– ARMENIA / 10000 DRAM (2006) – XXXVII CHESS OLYMPIAD, TURYN
Emisja: 2006 r., producent: Mennica Czeska, materiał: złoto (Au.900), średnica: 22 mm, waga: 8,6 g
– BIAŁORUŚ / 20 RUBLES (2002) – Alice in Wonderland: Through the Looking Glass
Emisja: 2002 r., producent: Mennica Polska S.A., materiał: srebro (Ag.925), nakład: 20 000 szt.,
średnica: 38,61 mm, waga: 28,28 g
– CHINY / 5 YUAN (1995) – CHESS
Emisja: 1995 r., materiał: srebro (Ag.900), średnica: 36 mm, waga: 20 g
– FILIPINY / 5 PISO (1992) – XXX CHESS OLYMPIAD, MANILA
Emisja: 1992 r., materiał: nikiel platerowany brązem, średnica: 25,5 mm
– GRECJA / 100 DRACHMAI (1988) – XXVIII CHESS OLYMPIAD, SALONIKI
Emisja: 1988 r., producent: Hellenic Nomismatocopy, Athens, Greece, nakład: 30 000 szt.,
materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica: 31 mm, waga: 12 g
– KUBA / 1 PESO (1988) – CHESS
Emisja: 1988 r., nakład: 6000 szt., materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica: 30 mm, bok: gładki
– KUBA / 1 PESO – 5 PESOS (1988) – José Raul Capablanca
1 PESO / Emisja: 1988 r., nakład: 1000 szt., materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica: 30 mm, bok: gładki
5 PESOS / Emisja: 1988 r., nakład: 5000 szt., materiał: srebro (Ag.999), waga: 12 g, bok: ząbkowany
José Raúl Capablanca y Graupera (ur. 19 listopada 1888 roku w Hawanie, zm. 8 marca 1942 roku w Nowym Jorku) – kubański szachista, trzeci mistrz świata w szachach (w latach 1921–1927).
– JUGOSŁAWIA / 5 DRACHMAI (1990) – XXIX CHESS OLYMPIAD, NOWY SAD
Emisja: 1990 r., nakład: 20 000 szt., materiał: miedź-nikiel-cynk (Cu-Ni-Zn), średnica: 29 mm, waga: 8,5 g
– MOŁDAWIA / 10 LEI (2005) – Campionatul European Feminin LA SAH, Chişinău
Emisja: 2005 r., materiał: nikiel platerowany brązem, średnica: 30 mm, waga: 25 g
– ROSJA / 2 RUBLES (2000) - 150th Anniversary of Birth of M.I. Chigorin
Emisja: 2000 r., producent: Saint Petersburg Mennica Goznak, St.Petersburg, Rosja, nakład: 5000 szt.,
materiał: srebro (Ag.), średnica: 33 mm, waga: 17 g
Michaił Czigorin, ros. Михаил Иванович Чигорин (ur. 12 listopada 1850 roku w Gatczyni, zm. 25 stycznia 1908 roku w Lublinie) – rosyjski szachista, uczestnik meczów o mistrzostwo świata z Wilhelmem Steinitzem.
– ROSJA / 3 RUBLES (2010) - XXXIX CHESS OLYMPIAD, Khanty-Mansiysk
Emisja: 2010 r., producent: Saint Petersburg Mennica Goznak, St.Petersburg, Rosja, nakład: 7500 szt.,
materiał: srebro (Ag.), średnica: 39 mm, waga: 31,1 g
– ROSJA / 2 RUBLES (2011) - Chess-player M.M. Botvinnik
Emisja: 2011 r., producent: Mennica w Goznak, Moskwa, Rosja, nakład: 3000 szt.,
materiał: srebro (Ag.925), średnica: 33 mm, waga: 17 g, bok: ząbkowany
Michaił Botwinnik, ros. Михаил Моисеевич Ботвинник (ur. 17 sierpnia 1911 roku w Kuokkali (dziś Riepino) w pobliżu Sankt Petersburga, zm. 5 maja 1995 roku w Moskwie) – rosyjski szachista, arcymistrz, wieloletni mistrz świata w szachach.
– SŁOWACJA / 200 KORUN (2004) - Wolfgang Kempelen
Emisja: 2004 r., producent: Mennica w Kremnicy, Kremnica, Słowacja, nakład: 11 200 szt.,
materiał: srebro (Ag.750), średnica: 34 mm, waga: 20 g
Wolfgang von Kempelen (ur. 23 stycznia 1734 roku, zm. 26 marca 1804 roku) – baron węgierski, inżynier, fizyk, radca dworu cesarzowej austriackiej Marii Teresy.
Opracował m.in. system fontann w parku pałacu Schönbrunn, projekt kanału łączącego Dunaj z Adriatykiem, skonstruował przyrząd do pisania dla niewidomych, lalkę potrafiącą wymawiać słowa i zdania. Sławę uzyskał jako twórca Mechanicznego Turka - skonstruował „maszynę do gry” i wygrywania w szachy - znany później pod nazwą „Automat Kempelena”. Pseudo automat w postaci drewnianej figury, wielkości mniej więcej dorosłego człowieka, ubrany był w tradycyjny turecki strój – bardzo modny w osiemnastowiecznej, zachwyconej orientem Europie.
Był poliglotą i autorem publikacji z 1791 roku „Mechanizm ludzkiej mowy”.
– SŁOWENIA / 2500 TOLARJEV (2002) - XXXV CHESS OLYMPIAD, BLED
Emisja: 2002 r., producent: Mennica w Kremnicy, Kremnica, Słowacja, nakład: 1000 szt.,
materiał: srebro (Ag.925), średnica: 32 mm, waga: 15 g
– WĘGRY / 500 FORINT (2002) - Farkas Kermpelen: Chess Machine
Emisja: 2002 r., producent: Węgierski Bank Narodowy (NBU), H-1054 Budapest, Węgry, nakład: 10 000 szt.,
materiał: miedzionikiel (CuNi), wymiary: 28,43 x 28,43 mm, waga: 14 g, bok: gadki
– ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE / 10 DIRHAM (1986) - XXVII CHESS OLYMPIAD, DUBAJ
Emisja: 1986 r., nakład: 200 000 szt., materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica:28,5 mm,
waga: 11,31 g, bok: gadki
– Medal / Chess Championship – Reykjavik 1972 (Pojedynek: Fischer – Spassky)
Wyemitowano medale w złocie (Au.916), srebrze i brązie, medale w złocie i srebrze – waga 20 g
Mecz pomiędzy aktualnym wówczas mistrzem świata – Borysem Spasskim, a zwycięzcą meczów pretendentów, Robertem Fischerem, rozegrany został w Reykjaviku w dniach 4 lipca - 1 września 1972 roku pod egidą FIDE.
Już na długo przed rozpoczęciem mecz cieszył się olbrzymim zainteresowaniem, nie tylko wśród szachistów. Po raz pierwszy bowiem od ćwierćwiecza naprzeciwko radzieckiego mistrza zasiąść miał pretendent z innego kraju. Dodatkowo był to szachista nietuzinkowy, odnoszący niespotykane wcześniej sukcesy (w drodze do meczu ze Spasskim dwukrotnie pokonał swoich przeciwników w stosunku 6:0, a byłego mistrza świata, Tigrana Petrosjana – 6½:2½). Z tego powodu, jak również powodów politycznych (naprzeciwko siebie stanęli rywale z dwóch największych, rywalizujących ze sobą, mocarstw świata), pojedynek nazwano „meczem stulecia”.
Ostatecznie zwyciężył Fischer w stosunku 12½ – 8½.
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://portalwiedzy.onet.pl/
- http://www.blog.konikowski.net/ - Numizmatyka szachowa
- http://www.cba.am/
- http://colnect.com/pl/
- http://www.worldofcoins.eu/forum/
- http://en.numista.com/
