PTN O/Warszawa: „Porozumienie w sprawach monetarnych książąt śląskich w latach 1178-1211”
W poniedziałek 9 maja 2022 roku w siedzibie warszawskiego oddziału PTN (Warszawa, ul. Jezuicka 6/8) o godz. 17:00, pan mgr Witold Nakielski (Oddział PTN w Łodzi) wygłosi wykład pt. „Porozumienie w sprawach monetarnych książąt śląskich w latach 1178-1211”. Wykład organizuje Polskie Towarzystwo Numizmatyczne Oddział im. Karola Beyera w Warszawie, które serdecznie zaprasza wszystkich zainteresowanych. Wstęp wolny.
Notka autora:
Moment odnalezienia (1987) pod Głogowem wielkiego skarbu (ok. 7 kg) monet średniowiecznych, był impulsem do badań nad początkiem dzielnicowego mennictwa śląskiego. Dominują w nim trzy zasadnicze typy denarów (ponad 18 tysięcy egz.), które Stanisław Suchodolski przydzielił do dzielnicy śląskiej Bolesławowi Wysokiemu i Mieszkowi Plątonogiemu, synom Władysława II Wygnańca, a które wcześniej w ogóle nie były kojarzone ze Śląskiem. Ostatecznie czas początków tego mennictwa ustalił Borys Paszkiewicz na rok 1178.
Typ I to denary śląskie z lat ok. 1178-1188/1190, emitowane przez braci Bolesława I Wysokiego, Mieszka I Plątonogiego i Konrada, pod imieniem ojca Władysława II Wygnańca przedstawiają jeźdźca z proporcem na włóczni / walkę z lwem.
W roku 2018 na konferencji numizmatycznej w Bystrzycy Kłodzkiej wysunąłem pogląd, iż monety typu II „biskup z długim krzyżem / walka z lwem”, reprezentowane w skarbie przez ponad 5 tysięcy egzemplarzy, są monetami arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Kietlicza, bite w mennicy głogowskiej przez Henryka Brodatego w okresie jego wygnania z Wielkopolski i poważnego konfliktu polityczno-kościelnego w latach 1206-1211.
Typ III to denary śląskie, z lat około 1188/90-1201, Bolesława I Wysokiego, Mieszka Plątonogiego i Konrada (?), ze sceną dynastycznej sukcesji – przekazywania przez Władysława II jednemu z synów insygnium władzy – włóczni z proporcem / krzyża nitkowego, w którego polach jest imię jednego z książąt.
Czas po śmierci Bolesława Wysokiego (1201)
Zasadniczą tezą wykładu jest pogląd, iż mennictwo książąt śląskich, z których każdy władał swoją dzielnicą, było prowadzone wspólnie, w porozumieniu dotyczącym wyobrażeń, jakości kruszcu i stopy menniczej oraz wspólnego obiegu, w jednej mennicy głogowskiej.
Porozumienie noszące znamiona unii monetarnej trwało dalej po śmierci Bolesława między Henrykiem Brodatym i Mieszkiem, aż do jego śmierci w 1211 roku.
Henryk Brodaty, obejmując rządy po ojcu, wprowadził jako swój pierwszy, majestatowy wzór monet podtypu A, z popiersiem z mieczem na ramieniu oraz z poprawną, słowiańską wersją imienia INDRIh i orłem na rewersie
Równocześnie Mieszko Plątonogi, awansując na seniora dynastii, emituje swój majestatowy, zbliżony w rysunku denar z awersem jak w podtypie A Henryka, z mieczem na kolanach. Na rewersie wizerunek anioła – zbliżony do rysunku orła Henryka z zamienioną głową orlą na ludzką.
Współobiegające monety Mieszka i Henryka oraz arcybiskupa Henryka Kietlicza:
- a) denary Mieszka Plątonogiego z lat 1202-1211; na awersie książę na tronie z mieczem na kolanach, anioł na rewersie;
- b) denary Henryka Brodatego z lat 1202-1211(?), podtyp A; na awersie popiersie księcia z mieczem na ramieniu, a na rewersie orzeł;
- c) denary Henryka Brodatego z lat 1202-1211(?), podtyp B; awers jak wyżej, anioł na rewersie.
Zunifikowana została produkcja emitowanych dwustronnych denarów pod względem wyobrażeń, stopy menniczej, jakości stopu i wspólnego obiegu rynkowego. Produkcja odbywała się w jednej wspólnej mennicy. Znaleziska tych monet jednoznacznie wskazują na usytuowanie mennicy w Głogowie.
Zagadnieniem oddzielnym, mimo że dotyczy tego samego czasu i terytorium, jest problem śląskiego mennictwa brakteatowego, którego początki określa się na połowę lat dziewięćdziesiątych XII w, oddzielnym, bo brakteaty z reguły nie występują w depozytach łącznie z denarami dwustronnymi. Pieniądz brakteatowy dotyczy innej części rynku. Funkcjonował na jego lokalnej warstwie obsługującej drobne, codzienne potrzeby ludności. Brakteaty pierwszej emisji śląskiej tworzą zwartą grupę monet, zwaną daszowsko-kluczborską, noszą głównie imię i symbolikę św. Jana Chrzciciela, patrona katedry i biskupstwa wrocławskiego
Śląskie brakteaty emitowane po 1194 r., obiegające obok dwustronnych denarów do drugiej dekady XIII w., były bite również wspólnie dla księstw śląskich w ramach trwającej unii monetarnej. Rozrzut znalezisk tych monet potwierdza ich produkcję w mennicy wrocławskiej.
Myślę, że słuchaczy zainteresują również dygresje o bizantyjskich i weneckich wzorach wyobrażeń oraz insygniach władzy prezentowane na omawianych monetach.
mgr Witold Nakielski
Autor: Józef Smurawa / Źródło: PTN O/Warszawa
