Parowozy z menniczych pras

Parowóz (lokomotywa parowa) – lokomotywa napędzana maszyną parową lub turbiną parową. Para pochodzi z kotła opalanego węglem, rzadziej drewnem, ropą czy mazutem, a w parowozach bezogniowych z zasobnika pary.
Pierwszy parowóz zbudował Richard Trevithick, zademonstrowany w 1804 roku. Za wynalazcę współczesnego parowozu uważa się George'a Stephensona. Jego parowóz Rakieta (Rocket) z 1829 stał się pierwowzorem wszystkich dalszych konstrukcji.

Stoi na stacji lokomotywa,
Ciężka, ogromna i pot z niej spływa -
Tłusta oliwa.
Stoi i sapie, dyszy i dmucha,
Żar z rozgrzanego jej brzucha bucha…
Julian Tuwim - „Lokomotywa”

W Europie Zachodniej parowozy zniknęły z planowej eksploatacji już kilkadziesiąt lat temu, natomiast PKP wycofały je z ruchu planowego na początku lat 90. W parowozach jednak drzemie nieodparty urok, który przyciąga do nich rzeszę miłośników. Dzięki nim wiele tych pięknych maszyn doczekało się swojej drugiej młodości. Dziś odrestaurowane są ozdobą muzeów, skansenów, czy też specjalnie organizowanych parad, na które zjeżdżają parowozy, a za nimi ich miłośnicy z całego świata. Jednym z takich miejsc jest wolsztyńska parowozownia to jedyne takie miejsce w całej Europie, gdzie każdego dnia można zobaczyć stary parowóz wyruszający w trasę z pociągiem osobowym. Dla miłośników tych maszyn Wolsztyn stał się więc ostatnim bastionem, przez wielu zwany mekką, do której pielgrzymują miłośnicy parowozów, aby je podziwiać.

Zainteresowanie parowozami nie może więc obejść się bez echa w numizmatyce. Na całym świecie emituje się wiele monet prezentujących te wspaniałe maszyny. Znalezione przeze mnie emisje pokrótce przedstawię w dalszej części artykułu.

1 – AUSTRIA / 20 € (EURO) – Biedermeier Period - Prince Metternich

Parowóz „AJAX (1841)” – najstarszy zachowany parowóz eksploatowany w Europie, eksponat znajduje się w Muzeum Techniki w Wiedniu.

20 € - Euro / producent:  Mennica Austriacka (Mint Austria), Wiedeń, Austria, data emisji: 2003-06-11,
materiał: srebro (Ag .900), waga: 18 g, średnica: 34 mm, nakład: 50 000 szt., projekt: A. Zanaschka

2 – AUSTRIA / 25 € (EURO) – 150 Years Semmering Alpine Railway

Awers: moneta ukazuje lokomotywy: historyczną i współczesną, przedstawia techniczny rozwój lokomotyw pomiędzy latami 1854 i 2004; górna połowa awersu przedstawia lokomotywę elektryczną „Taurus” z serii 1016; w dolnej połowie jest pierwsza górska lokomotywa parowa, jej budowniczym był  Wilhelm Freiherr von Engerth.

Rewers: pociąg w czasie jazdy w pięknym alpejskim krajobrazie.

25 € - Euro / producent:  Mennica Austriacka (Mint Austria), Wiedeń, Austria, data emisji: 2004-02-18,
materiał: otok - srebro (Ag .900) / rdzeń - 7,15 g niob, waga: 17,5 g, średnica: 34 mm, nakład: 50 000 szt.

3 – AUSTRIA / 20 € (EURO) – SERIA MONET: KOLEJE

Srebrne monety kolekcjonerskie stanowiące wyraz uznania i hołdu dla niezwykłego wynalazku, który ułatwił podróżowanie oraz transport produktów. Austriackie koleje słyną bowiem z czystości i punktualności, często kursują i docierają w najbardziej oddalone górskie zakątki. Stąd też cieszą się wielkim powodzeniem wśród turystów i są chlubą Austriaków.

20 € - Euro / producent:  Mennica Austriacka (Mint Austria), Wiedeń, Austria, materiał: srebro (Ag .900), waga: 18 g, średnica: 34 mm, nakład: po 50 000 szt.

4 – CZECHOSŁOWACJA / 50 KORON – 150 lat linii kolejowej Břeclav-Brno

50 KORON / rok emisji: 1989, materiał: srebro (Ag .500), waga: 7 g, średnica: 27 mm, nakład: 70 000 szt.,
projekt: Vladimír Oppl

5 – CZECHY / 200 KORON – 100 lat Narodowego Muzeum Techniki

200 KORON / producent: Mennica Czeska, Jablonec nad Nisou, Republika Czeska,  rok emisji: 2008,
materiał: srebro (Ag .900), waga: 13 g, średnica: 31 mm, nakład: 25 600 szt., projekt: Zbynek Fojtu

6 – KANADA / 25 CENTS  – New Millenium: June - From Coast to Coast

Moneta wyemitowana w ramach cyklu: Nowe Millenium przedstawia lokomotywę podążającą „Od wybrzeża, do wybrzeża”, a zarazem do nowego tysiąclecia.

25 CENTS / producent: Kanadyjska Mennica Narodowa, Ottawa, Kanada,  rok emisji: 1999, materiał: nikiel (Ni),
waga: 5,05 g, średnica: 23,88 mm, projekt: Dora de Pédery-Hunt – awers, Gordon Ho – rewers

7 – KANADA / 20 $ (DOLLARS)   – Royal Hudson | CANADIAN PACIFIC

20 $ (DOLLARS) / producent: Kanadyjska Mennica Narodowa, Ottawa, Kanada, rok emisji: 2008, srebro (Ag .999),
waga: 31,39 g, średnica: 38 mm, projekt: Susanna Blunt, nakład: 10 000 szt.

8 – KANADA / 20 $ (DOLLARS)   – Selkirk

Selkirk to typ lokomotyw, które zaczęło produkować Montreal Locomotive Works w 1927 roku. Lokomotywy te przeznaczone były do przewozu towarów na trasie Calgary w Albercie do Revelstoke w Brytyjskiej Kolumbii. Trasa ta jest górska, kręta i najeżona licznymi podjazdami.

20 $ (DOLLARS) / producent: Kanadyjska Mennica Narodowa, Ottawa, Kanada,  rok emisji: 2010, srebro (Ag .999),
waga: 31,39 g, średnica: 38 mm, projekt: Susanna Blunt, nakład: 10 000 szt.

9 – KANADA / 20 $ (DOLLARS)   – Lokomotywa D-10

Lokomotywa D-10 przez prawie 60 lat stanowiła trzon kanadyjskiego taboru towarowego. W latach 1905-1913 powstały 502 egzemplarze parowozu. Egzemplarz przedstawiony na monecie znajduje się obecnie w Kanadyjskim Muzeum Kolejnictwa w Saint-Constant.

20 $ (DOLLARS) / producent: Kanadyjska Mennica Narodowa, Ottawa, Kanada, rok emisji: 2011, srebro (Ag .999),
waga: 31,39 g, średnica: 38 mm, projekt: Susanna Blunt, nakład: 10 000 szt.

10 – KANADA / 100 $ (DOLLARS)   – 175. rocznica kolei żelaznej w Kanadzie

Kanada wyemitowała monetę kolekcjonerską z okazji "175. rocznicy kolei żelaznej w Kanadzie". Została ona pokryta 14-karatowym złotem, czyli próbą 585. 21 lipca 1836 r. została otwarta pierwsza linia z trakcją parową w Kanadzie (lokomotywa George Stephensona) - Chaplain & St Lawrence Rly.

100 $ (DOLLARS) / producent: Kanadyjska Mennica Narodowa, Ottawa, Kanada, rok emisji: 2011, złoto Au .585 (14-karatowe złoto - 58.33% złoto, 41.67% srebro), waga: 12 g, średnica: 27 mm, stempel: lustrzany

11 – KOREA PÓŁNOCNA / 1 CHON  – FAO - Steam Locomotive

1 CHON / rok emisji: 2002, materiał: mosiądz (M), waga: 4,63 g, średnica: 21,7 mm, rant: gładki

12 – LIBERIA / 4 x 5 $ (DOLLARS)  – Najsłynniejsze lokomotywy świata

"Najsłynniejsze lokomotywy świata" - unikalny zestaw czterech monet z czystego srebra, upamiętniających legendarne historyczne parowozy. Każda z tych lokomotyw stanowiła przełom w dziejach kolejnictwa. Za tymi pięknymi maszynami kryją się fascynujące historie o niezwykłych czasach, miejscach oraz ludziach, z którymi nierozłącznie wiążą się dzieje kolei.

W skład zestawu wchodzą monety przedstawiające następujące parowozy, które zapisały się na kartach historii:

• Adler - Blisko dwustuletni przełomowy parowóz, jeden z pierwszych w regularnej służbie kolejowej w Europie.

• Mallard - Zdobywca nie pobitego do dziś rekordu prędkości lokomotywy parowej ustalonego w 1938 roku.

• Flying Scotsman - Najsłynniejszy ekspres Wielkiej Brytanii i jeden z najbardziej renomowanych w Europie.

• kkStB 310.23 - Sztandarowa lokomotywa austriackich kolei i jedna z pierwszych służących w niepodległej Polsce.

5 $ (DOLLARS) /  rok emisji: 2011, srebro (Ag .999), waga: 20 g, średnica: 38,6 mm

13 – LIBERIA / 5 $ (DOLLARS)  – Kolej transsyberyjska

Kolej Transsyberyjska (ros. Транссибирская магистраль, Транссиб) – sieć linii kolejowych głównie w azjatyckiej części Rosji wybudowana w latach 1891-1916.

Główny szlak to linia transsyberyjska, która prowadzi z Moskwy do Władywostoku przez: Niżny Nowogród, Omsk, Krasnojarsk i Irkuck. Od 2002 roku całkowicie zelektryfikowana. Około 30% całego eksportu Rosji korzysta z tej linii. Jest to najdłuższa linia kolejowa na świecie, która przekracza 8 stref czasowych, a całkowita długość torów wynosi 9288,8 km.

Drugi szlak to linia transmandżurska, która pokrywa się z linią transsyberyjską do miejscowości Tatarskaja (300 km na wschód od Jeziora Bajkał). Od tego punktu linia kieruje się na południowy wschód w kierunku Chin i kończy swój bieg w Pekinie.

Trzeci szlak – linia transmongolska – pokrywa się z linią transsyberyjską do Ułan Ude na wschodnim wybrzeżu Bajkału. Później kieruje się w stronę Ułan Bator, by zakończyć swój bieg w Pekinie.

Czwartym szlakiem jest BAM Kolej Bajkalsko-Amurska lub Bajkalsko-Amurska Magistrala (Kolejowa). Linia ma długość 4234 km i biegnie około 680-840 km na północ od Kolei Transsyberyjskiej i równolegle do niej. Została wybudowana jako alternatywa dla linii transsyberyjskiej z powodów strategicznych, szczególnie ze względu na bliskość granicy chińskiej.

5 $ (DOLLARS) / rok emisji: 2011, srebro (Ag .999), waga: 20 g, średnica: 38,6 mm, nakład: 1 891 szt.

14 – ŁOTWA / 1 ŁAT  – Railway

1 ŁAT / producent: Holenderska Mennica Królewska (Koninklijke Nederlandse Munt), Utrecht, Holandia,  rok emisji: 2011,
materiał: srebro (Ag), waga: 22 g, średnica: 35 mm, projekt: Aigars Ozolins (grafika), Ligita Franckevica (model gipsowy),
rant: napisy - LATVIJAS REPUBLIKA i LATVIJAS BANKA

15 – NIEMCY / 10 € (EURO)  – 175 lat Kolei w Niemczech

11 listopada 2010 r. Niemiecki Bank Federalny wyemitował srebrną monetę o nominale 10 euro upamiętniającą 175 lat Kolei w Niemczech. Na monecie widnieje pierwszy w Niemczech parowóz „Adler" („Orzeł"). Został on skonstruowany przez G. Stephensona dla niemieckich linii kolejowych, do obsługiwania linii Norymberga – Furth. W tle monety widoczny jest również zarys pociągu kolei wysokich prędkości.

10 € (EURO) / rok emisji: 2010, materiał: srebro (Ag .925), waga: 18 g, średnica: 32,5 mm, nakład: 200 000 szt.

16 – WYSPY MARSHALLA / 50 $ (Dolar amerykański) – Steam Locomotive

50 $ (Dolar amerykański) / producent: Mennica Stanów Zjednoczonych, San Francisco, CA, USA,  rok emisji: 1996,
materiał: srebro (Ag .999), waga: 31,18 g, średnica: 38,68 mm

17 – WYSPA MAN / 1 CROWN – Discovery of America | JOHN CASEMENT

1 CROWN / rok emisji: 1992, materiał: miedzionikiel (CuNi), waga: 28,28 g, średnica: 38,5 mm

18 – WYSPA MAN / 1 CROWN – Discovery of America | DAN CASEMENT

1 CROWN / rok emisji: 1992, materiał: miedzionikiel (CuNi), waga: 28,28 g, średnica: 38,5 mm

19 – WYSPA ALDERNEY / 5 £ (POUNDS) – The Golden Age Of Steam | The Rocket

Pierwszym parowozem zbudowanym przez George'a i Roberta Stephensonów w 1829 była Rakieta Stephensona (ang. The Rocket). Powszechnie błędnie uważa się, że "Rakieta" była pierwszym w historii parowozem. Faktycznie pierwsza lokomotywa parowa poruszająca się po torach została zbudowana przez Richarda Trevithicka 25 lat wcześniej, ale nie odniosła sukcesu finansowego. George Stephenson, jak również wielu innych inżynierów, budowali lokomotywy parowe jeszcze przed pojawieniem się "Rakiety". Była ona więc raczej wynikiem ewolucji konstrukcji tego typu pojazdów niż zmianą rewolucyjną."Rakieta" była pierwszym "nowoczesnym" parowozem, w którym użyto płomieniówkowego (wielorurowego) kotła, mającego wyższą sprawność. Poprzednie kotły składały się z pojedynczej rury (płomienicy) otoczonej płaszczem wody. Do innowacji zastosowanych w projekcie należało także wyprowadzenie strumienia pary do dymnicy, co zwiększało ciąg i wydajność kotła, a w efekcie dawało znacznie lepsze osiągi "Rakiety". Parowóz ten nie posiadał jeszcze zmiany wielkości napełnienia cylindra parą ani układu hamulca hamującego cały skład pociągu, nie tylko lokomotywy. Odtąd prawie wszystkie lokomotywy parowe budowane były w oparciu o kocioł płomieniówkowy i odprowadzanie pary odlotowej do dymnicy - jak było to w projekcie "Rakiety". Została zaprojektowana i zbudowana, by współzawodniczyć w konkursie Rainhill Trials, mającym wyłonić lokomotywę dla kolei Liverpool & Manchester w październiku 1829 r.

5 £ (POUNDS) / rok emisji: 2004, materiał: srebro (Ag), waga: 28,8 g, średnica: 38,6 mm, nakład: 20 000 szt.,
bok: ząbkowany

20 – WYSPA ALDERNEY / 5 £ (POUNDS) – The Golden Age Of Steam | The Royal Scot

5 £ (POUNDS) / rok emisji: 2005, materiał: srebro (Ag), waga: 28,8 g, średnica: 38,6 mm, bok: ząbkowany

21 – WYSPA ALDERNEY / 5 £ (POUNDS) – The Golden Age Of Steam | The Merchant Navy 21C1

5 £ (POUNDS) / rok emisji: 2004, materiał: srebro (Ag.925), waga: 28,8 g, średnica: 38,6 mm, bok: ząbkowany

22 – WIELKA BRYTANIA  / 2 £ (POUNDS) – 200 Rocznica pierwszej lokomotywy parowej Richarda Trevithicka

Pierwsza lokomotywa parowa została skonstruowana przez Richarda Trevithicka na bazie jego silnika parowego - poziomy cylinder napędzał dwie osie za pośrednictwem koła zamachowego i kół zębatych. Została ona zademonstrowana, ciągnąc pociąg z ładunkiem i pasażerami w lutym 1804 roku, lecz nie była praktyczna i pozostała eksperymentem. Problemy stwarzała także mała wytrzymałość nawet najlepszych ówczesnych żelaznych szyn.

2 £ (POUNDS) / rok emisji: 2004, materiał: bimetal, waga: 12 g, średnica: 28,4 mm, bok:
napis na rancie: decorative design intended to represent a railway track.

23 – WĘGRY / 500 FORINT – Istvan Szechenyi

500 FORINT /  rok emisji: 1991, materiał: srebro (Ag), waga: 28 g, średnica: 40 mm

24 – SŁOWENIA / 5 TOLARIEV – 150 Rocznica - First Railway

5 TOLARIEV / rok emisji: 1996, materiał: miedź-nikiel-cynk (Cu-Ni-Zn), waga: 6,4 g, średnica: 26 mm,
nakład: 300 000 szt.

25 – SŁOWACJA / 200 SŁOWACKICH KORON – 150 lat kolei na Słowacji

200 KORON SŁOWACKICH / producent: Mennica w Kremnicy, Kremnica, Słowacja, rok emisji: 1998,
materiał: srebro (Ag), waga: 20 g, średnica: 34 mm, nakład; 15 800 szt.

 

26 – POLSKIE DUKATY LOKALNE I ŻETONY OKOLICZNOŚCIOWE z wizerunkami parowozów

• 6 DUKATÓW / Wolsztyn

Parowozownia Wolsztyn (ul. Fabryczna) – jest to jedyny w Europie obiekt, gdzie parowozy obsługują ruch planowy. Znajduje się tutaj ok. 30 sztuk tych pojazdów, m.in. unikalna lokomotywa Ok1, Ok22, oraz zabytkowe wagony. Najcenniejszym eksponatem jest parowóz Pm36, z 1937 r. wyprodukowany w fabryce w Chrzanowie, który potrafi osiągać szybkość do 130 km/h. Parowozy prowadzą codziennie planowe pociągi do Poznania, a czasami także składy retro i pociągi okolicznościowe. Każdego dnia dla zwiedzających pod parą jest przynajmniej jeden parowóz. Parowozownia jest dostępna dla turystów całorocznie. Co roku na przełomie kwietnia i maja ma miejsce "Parada Parowozów". Jubileuszową paradę w 2007 roku obejrzało ponad 20 tysięcy turystów.

Wyemitowano dwie edycje wolsztyńskich dukatów miejskich o nominale – 6 DUKATÓW z wizerunkami parowozów.

I emisja: 2010 / emitent: Urząd Miasta Wolsztyn, organizator: Karkonoski Dom Numizmatyczny, producent: Česká Mincovna – Jablonec, czas obowiązywania: 2010-09-03 - 2010-12-31, materiał: golden nordic, nakład: 7 500 szt. (wybito 5 000 szt. - stemplem zwykłym i 2 500 szt. - stemplem odwróconym), średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, rant: gładki, projekt: Paweł Wojtczak

II emisja: 2011 / emitent: Urząd Miasta Wolsztyn, organizator: Karkonoski Dom Numizmatyczny, producent: Česká Mincovna – Jablonec, czas obowiązywania: 2011-04-30 - 2011-12-31, materiał: golden nordic, nakład: 7 500 szt. (wybito 5 000 szt. - stemplem zwykłym i 2 500 szt. - stemplem odwróconym), średnica: 30 mm, waga: 13,9 g, rant: gładki, projekt: Paweł Wojtczak

W 2012 r. wyemitowano 6 dukatów w mosiądzu z tampondrukiem jako uzupełnienie obu emisji (z części żetonów mosiężnych z ogólnego nakładu). Emisje z tampondrukiem - Kurowski – Group.

• Monety pamiątkowe Krzywińskiej Kolei Drezynowej

10 sierpnia 2009 r., z okazji kolejnej rocznicy otwarcia w Wielkopolsce kolei żelaznej na trasie Poznań – Stargard. Krzywińska Kolej Drezynowa, choć powstała znacznie później, nawiązuje do romantyzmu pierwszych podróży kolejowych, zapoczątkowanych w 1848 r. Przedstawiony na awersie parowóz Adler, zbudowany w 1835 r., symbolizuje początek cywilizacji kolejowej w Wielkopolsce.

Adler (niem. Orzeł) – parowóz zaprojektowany i zbudowany przez George'a i Roberta Stephensonów w 1835 roku dla niemieckich linii kolejowych, do obsługiwania linii Norymberga – Furth. Był to 118. parowóz zakładów Stephensonów. Miał nowatorski wówczas układ osi 1A1 (1-1-1) , nazwany Patentee – Stephenson eksperymentował wcześniej z układem 1-1-0 (tzw. Planet), jednak ze względu na zbyt duże obciążenie osi napędowej i wynikającą z tego niespokojną jazdę, dodał drugie koło toczne za kołem napędnym i stojakiem kotła.

Wyemitowano monety pamiątkowe:


Organizator: Miasto i Gmina Krzywiń, Krzywińska Kolej Drezynowa, producent: Mincovňa Kremnica (Słowacja),
czas obowiązywania: 2009-07-10 - 2009-08-10 projekt: Zbigniew Bartkowiak

 

• MPD Rybnik / Żetony pamiątkowe – 10 STACJI i 10 CUGÓW
  

10 STACJI / emitent i producent: MPD Rybnik, emisja: 2008, materiał: tombak, średnica: 30,1 mm, waga: 8,5 g,
nakład: 5 000 szt. (bok gładki i ząbkowany: po 2 500 szt.)
10 CUGÓW / emitent i producent: MPD Rybnik, emisja; 2008, materiał: alpaka, średnica: 30,1 mm, waga: 8,5 g,
nakład: 1 000 szt. (bok gładki i ząbkowany: po 500 szt.)

• Pamiątkowa moneta na urodziny parowozu Ol12

Ol12 – polskie oznaczenie austriackiego parowozu, zmodernizowanej na parę przegrzaną wersji parowozów serii 329 oznaczonej jako 429, firmy Staats-Eisenbahn-Gesellschaft o układzie osi 1'C1. Parowóz został zaprojektowany przez Karla Gölsdorfa.

W dniach 25-26 sierpnia 2012 r. w Chabówce odbyła się ósma edycja Parowozjady. Gwiazdą imprezy był obchodzący właśnie swoje setne urodziny najstarszy czynny parowóz w Polsce Ol12. Obchody tego wyjątkowego jubileuszu patronowali organizatorzy imprezy Spółka PKP CARGO i Fundacja Era Parowozów.
Z tej okazji została wybita okolicznościowa moneta o średnicy 27 mm w nakładzie limitowanym 1 000 szt.

27 – INNE ŻETONY

• NIEMCY / SZTABKA LOKACYJNA - HISTORIA KOLEI - POCIĄG ADLER 1835

POCIĄG ADLER 1835 / materiał: srebro (Ag .999), średnica: 30 mm

PARA STOP. To już koniec prezentacji „numizmatycznych parowozów”. Myślę, że wyszła z tego całkiem pokaźna kolekcja, a w dodatku kolekcja, którą można połączyć dwie pasje: miłość do parowozów oraz numizmatów.

Autor: Józef Smurawa

Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://www.google.pl/
- http://en.numista.com/catalogue/
- http://www.eszkola-wielkopolska.pl/
- http://www.wieninternational.at/
- Austrian Mint
- http://colnect.com/pl/
- http://www.emonety.pl/
- http://www.skarbnicanarodowa.pl/
- Kurowski – Group
- http://www.krzywinskie.drezyny.com/
- http://www.ty2.pl/
- http://monetynews.pl/