Roztocze – kraina nieskażonej przyrody
Roztocze – kraina geograficzna łącząca Wyżynę Lubelską z Podolem, wyraźnie wypiętrzony wał wzniesień, szerokości 12-32 km i długości około 180 km, przebiegający z północnego zachodu, od Kraśnika, na południowy wschód do Lwowa. Roztocze oddziela Wyżynę Lubelską i Wyżynę Wołyńską od Kotliny Sandomierskiej i Kotliny Naddniestrzańskiej. Najwyższe wzniesienie Roztocza osiąga 414 m n.p.m. (poza granicami Polski), w Polsce najwyższe wzniesienia to Długi Goraj (391,5 m n.p.m.) i Wielki Dział (390,4 m n.p.m.). Na Roztoczu z uwagi na niepowtarzalne walory przyrodnicze utworzono Roztoczański Park Narodowy, Parki Krajobrazowe oraz rezerwaty (m.in. Sołokija czy Nad Tanwią).
Roztocze Środkowe
Roztocze zbudowane jest ze skał powstałych w kredzie – margli, opok i wapieni. Na nich zalegają utwory młodsze – osadzone w warunkach płytkiego morza piaski, piaskowce wapniste i wapienie. W epoce lodowcowej na region nasunął się lądolód skandynawski – wskazują na to gliny morenowe, głazy narzutowe.
Roztocze pod względem zróżnicowania rzeźby i budowy geologicznej można podzielić na 3 mezoregiony:
– Roztocze Zachodnie składa się głównie z lessów; lekko sfałdowane wierzchowiny i kontrastujące z nimi zbocza silnie porozcinane dolinami i wąwozami, ciągnącymi się nawet do kilku kilometrów i głębokości powyżej 20 m.
– Roztocze Środkowe zbudowane głównie z piasków i wapieni, o dużym zróżnicowaniu krajobrazowym; w przełomach rzek występują skalne progi (szypoty); wewnętrzne partie wzgórz są płaskimi monotonnymi wierzchowinami urozmaiconymi izolowanymi wzgórzami ostańcowymi (np. Wapielnia – 386 m n.p.m. lub Kamień z charakterystycznym zwieńczeniem skałkami)
– Roztocze Wschodnie zbudowane z utworów trzeciorzędowych, o urozmaiconej rzeźbie; występują wzgórza ostańcowe i największe względne różnice wysokości.
Ogólna mapa Roztocza – ilustracja: WIKIPEDIA
Grzbietem Roztocza biegnie lokalny (w części – również kontynentalny) dział wodny między dorzeczami Bugu i Wieprza (po stronie północnej) oraz Sanu i Dniestru (po stronie południowej). Rzeki przyjmują tu charakter górskich potoków o wartkim nurcie. Wewnętrzne partie Roztocza cechuje prawie zupełny brak wód powierzchniowych i głębokie zaleganie wód podziemnych. W strefie krawędziowej występują źródła szczelinowe o dużej wydajności i stałej temperaturze 9°C.
Roztocze, szumy na Tanwi
Flora regionu jest zróżnicowana w zależności od rzeźby, gleb i klimatu. Występują lasy liściaste lipowo-grabowe i bukowo-jodłowe (Roztocze Zachodnie), bory jodłowe (Roztocze Środkowe), bory sosnowe (Roztocze Środkowe i Wschodnie). Wielkie zasługi dla zachowania pierwotnej przyrody miało utworzenie w XVI w. zwierzyńca obok dzisiejszego miasta Zwierzyniec. Fauna obok pospolitych gatunków obejmuje rzadkie gryzonie, ptaki, płazy i gady.
Bocian czarny / Jarzębatka
Cały obszar Roztocza został w 2010 roku wyszczególniony przez BirdLife International jako ostoja ptaków IBA. Wszystkie gatunki uwzględnione spełniają kryterium IBA C1 - zagrożone w skali światowej (jedynie derkacz Crex crex), lub C6 - zagrożone w skali europejskiej. Do tych drugich należą bocian czarny (Ciconia nigra), trzmielojad zwyczajny (Pernis apivorus), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), puszczyk uralski (Strix uralensis), dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), jarzębatka (Sylvia nisoria) oraz muchołówka mała (Ficedula parva).
Historia regionu
W średniowieczu Roztocze zamieszkiwane było przez zachodniosłowiańskich Lędzian i znajdowało się na pograniczu Małopolski i Rusi, na obszarze tzw. Grodów Czerwieńskich. W wyniku walk polsko-ruskich większa jego część znalazła się w XI wieku w granicach Rusi. Jego lędziccy mieszkańcy zostali wysiedleni przez Jarosława Mądrego lub ulegli zruszczeniu.
Peryferyjne i pokryte gęstymi lasami Roztocze było słabo zaludnione. Dopiero po przyłączeniu Rusi Czerwonej przez Kazimierza Wielkiego nastąpił stopniowy napływ osadników z Małopolski, Lubelszczyzny i Mazowsza. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów Roztocze znajdowało się w granicach województw: lubelskiego, bełskiego i ruskiego. Zamieszkiwane było głównie przez ludność polską (na zachodzie) i ukraińską (na wschodzie), w miasteczkach liczni byli Żydzi, występowali także Niemcy, Ormianie i Wołosi. Rozwój regionu hamowały powtarzające się najazdy tatarskie.
Po rozbiorach Roztocze znalazło się w granicach Austrii (Królestwo Galicji i Lodomerii). W 1809 roku jego północną część włączono do Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego w ramach Cesarstwa Rosyjskiego. W okresie powstania styczniowego było bazą polskich oddziałów partyzanckich (m.in. partii „Lelewela”).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Roztocze wchodziło w skład województwa lubelskiego i lwowskiego.
Podczas kampanii wrześniowej na terenie Roztocza wojska niemieckie rozbiły liczne oddziały polskie, zmierzające w stronę Lwowa (Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim). Kraina ponownie została podzielona przez granicę, tym razem niemiecko-radziecką (powstała tzw. Linia Mołotowa). W czasie okupacji Roztocze było terenem działania polskich oddziałów partyzanckich, toczących boje z Niemcami (Powstanie zamojskie) oraz ukraińskimi nacjonalistami (Partyzanckie walki polsko-ukraińskie w latach 1944-1945). Ostatecznie Roztocze podzielono między Polskę a ZSRR. W latach 1944-1947 usunięto z polskiej części ludność ukraińską (przesiedlenia do ZSRR, później Akcja Wisła), a polską z ukraińskiej (Wysiedlenie Polaków ze Lwowa).
Roztocze to region, który doczekał się uhonorowania na polskich monetach tylko w jednym przypadku. Takim wyjątkiem, który jednak nie każdy z nim kojarzy jest emisja monet z serii „Zwierzęta świata” z wizerunkiem konika polskiego (2014). Powstała z okazji jubileuszu 40-lecia Roztoczańskiego Parku Narodowego.
– 2 ZŁOTE / 20 ZŁOTYCH (2014) / Konik polski – Seria: ZWIERZĘTA ŚWIATA
2 ZŁOTE / Emitent: Narodowy Bank Polski; Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 24.10.2013 r.;
materiał: GOLDEN NORDIC (CuAl5Zn5Sn1); średnica: 27 mm; masa: 8,15 g; nakład: do 800 000 szt.,
projekt: Ewa Tyc–Karpińska (awers), Tadeusz Tchórzewski (rewers)
20 ZŁOTYCH / Emitent: Narodowy Bank Polski; Mennica Polska S.A. - Warszawa; emisja: 24.10.2013 r.;
materiał: srebro (Ag.925); średnica: 38,61 mm; masa: 28,28 g; nakład: do 45 000 szt.,
projekt: Ewa Tyc–Karpińska (awers), Tadeusz Tchórzewski (rewers)
ROZTOCZAŃSKI PARK NARODOWY, obszar chroniony, założony w 1974 roku, o powierzchni 7905 ha (79,05 km2), w tym pod ochroną ścisłą 808 ha; obejmuje zachodnią część Roztocza Środkowego; zróżnicowany geologicznie z bogatą rzeźbą terenu; bory sosnowe i jodłowe, dąbrowy, buczyna karpacka, bogata fauna, m.in.: wąż Eskulapa, padalec turkusowy, salamandra plamista, jelenie, sarny, dziki.
Roztoczański Park Narodowy: brama do parku; Rzeka Wieprz przepływająca przez park – fot. WIKIPEDIA
Konik polski, zwany potocznie tarpanem (Equus caballus gmelini) jest najbliżej spośród wszystkich współczesnych ras koni spokrewniony z dziko żyjącymi tarpanami – końmi dość powszechnymi w naszych lasach w średniowieczu. Koniki polskie są odporne na trudne warunki atmosferyczne, silne, zaradne, spokojne i wyjątkowo ufne w stosunku do człowieka. Gatunek ten był stopniowo tępiony, część osobników odławiana i krzyżowana z innymi rasami koni. Pod koniec XVIII w. w Puszczy Białowieskiej ostatnie żyjące na wolności tarpany odłowiono i umieszczono w zwierzyńcu w rezerwacie hrabiego ordynata Zamoyskiego. Na początku XIX w. rozdano tarpany okolicznym chłopom. Tarpany skrzyżowane z końmi domowymi zachowały się m.in. w okolicach Biłgoraja do początków XX w. Dopiero w okresie międzywojennym zainteresowali się nimi naukowcy, dzięki czemu w 1936 roku utworzono w Białowieży „Rezerwat Konika Polskiego Typu Tarpana Leśnego” z najbardziej typowymi okazami. Największe zasługi w hodowli tej rasy położył prof. Tadeusz Vetulani (również autor nazwy konik polski). Rasę uzyskano metodą krzyżowania wstecznego koni z dominującymi cechami tarpana. Wysiłki te zostały niemal zniweczone podczas II wojny światowej, wskutek zarekwirowania przez Niemców całej hodowli liczącej wówczas ok. 40 osobników. Na szczęście po wojnie udało się ich część odzyskać i w Popielnie odtworzyć stado zarodowe.
W 1982 roku koniki polskie powróciły także na Roztocze - powstała Ostoja Rezerwatowej Hodowli Konika Polskiego ze stadem liczącym kilkanaście sztuk.
W czasie boomu dukata lokalnego powstało kilka emisji dla miejscowości z tego regionu i na nich to właśnie oprę ich prezentację. Emisje z rejonu Roztocza sygnowane są przez Lokalną Organizację Turystyczną „ROZTOCZE”. Dodatkowo zaprezentuję również dukaty lokalne z Biłgoraja, który leży w północnej części Kotliny Sandomierskiej, na pograniczu stanowiącej jej część Równiny Biłgorajskiej i Roztocza Środkowego. Zapraszam serdecznie na krótką wycieczkę po Roztoczu – krainie nieskażonej przyrody.
1 – TOMASZÓW LUBELSKI
Tomaszów Lubelski – miasto w południowej części województwa lubelskiego, nad Sołokiją, na Roztoczu Środkowym. 21 tys. mieszkańców (2001). Przemysł metalowy i spożywczy (przetwórnia owoców i warzyw). Ośrodek turystyczny, kąpielisko i punkt wyjściowy wycieczek w Roztocze Środkowe. W pobliżu Tomaszowa Lubelskiego, koło wsi Łaszczówka i Sznury, znajduje się od 1962 ścisły rezerwat przyrody nieożywionej Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego, o powierzchni 1,24 ha, obejmujący 20 bloków kwarcytowych o średnicy powyżej 1 m, niewiadomego pochodzenia.
Tomaszów Lubelski: Centrum miasta; Drewniany kościół z 1627 r.; Cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja
Miasto założono ok. 1590 roku na gruntach wsi Rogoźno przez Jana Zamoyskiego, hetmana i kanclerza wielkiego koronnego. Pierwotnie od herbu założyciela nazwany Jelitowo, po przyjściu na świat syna kanclerza, Tomasza, od 1595 roku obecna nazwa. W potwierdzeniu aktu lokacyjnego wydanym w 1621 roku przez Zygmunta III miasto otrzymało prawa magdeburskie i przywileje na skład soli i pobieranie mostowego. W 1656 roku zajęty przez Szwedów. W 1772 roku wcielony do Austrii.
W 1809 roku wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, następnie od 1815 roku Królestwa Polskiego. Do 1866 roku miasto prywatne Zamoyskich. Od 1867 roku siedziba powiatu. We wrześniu 1939 roku w rejonie Tomaszowa Lubelskiego zacięte walki obronne toczyły armie Lublin i Kraków. Podczas II wojny światowej nastąpiła eksterminacja miejscowych Żydów. Rejon aktywnej działalności oddziałów partyzanckich.
Zabytki Tomaszowa Lubelskiego: drewniany kościół Zwiastowania NMP (1727), drewniana dzwonnica (XVIII w.), drewniane domy (XIX w.).
Muzeum w Tomaszowie Mazowieckim im. Antoniego hr. Ostrowskiego dysponuje pokaźnymi zbiorami numizmatycznymi. Dział numizmatyki muzeum powstał równolegle z działem historii. Aktualnie na koniec 2013 roku w dziale zgromadzonych jest 1166 eksponatów. Do ciekawych obiektów należy pięć skarbów zawierających polskie i zagraniczne monety z XVII i XVIII wieku. Skarby pochodzą z następujących miejscowości: Wiaderno, skarb odkryty w 1977 r. zawiera 152 monety; Olszowiec, skarb pozyskany w 1949 r. liczy 162 monety; Rawa Mazowiecka, skarb liczy 34 monety, odkryty został w nieznanych okolicznościach i czasie; Brzustówka (dzielnica Tomaszowa Maz.), skarb zawiera 29 monet, odkryty w 1962 r.; skarb z miejscowości nieznanej liczy 11 monet.
Cennymi eksponatami są również monety rzymskie pochodzące z okresu Cesarstwa Rzymskiego (I-IV w. n.e.). Jedna z tych monet pochodząca z II w. n.e. wykonana jest ze złota, pozostałe wykonane są ze srebra.
W dziale numizmatyki na wyszczególnienie zasługuje ponadto zbiór XIX i XX – wiecznych banknotów polskich, rosyjskich i niemieckich.
Ciekawa jest także kolekcja wojskowych odznaczeń polskich, brytyjskich i radzieckich pochodzących przede wszystkim z okresu II wojny światowej. W zdecydowanej większości są to odznaczenia tomaszowskich weteranów walczących w latach 1939-45 w różnych formacjach Wojska Polskiego.
Unikalnymi eksponatami są tzw. pieniądze zastępcze (asygnaty) emitowane w Tomaszowie w latach I wojny światowej.
W zbiorach działu znajduje się także zbiór papierów wartościowych. Wśród nich na uwagę zasługują przede wszystkim akcje emitowane przez największe i najważniejsze fabryki tomaszowskie (Piesch, Muller, Tomaszowska Fabryka Sztucznego Jedwabiu). Część tych akcji prezentowana jest na stałej wystawie historycznej w części dotyczącej dziejów tomaszowskiego przemysłu włókienniczego.
Numizmaty z Tomaszowa Lubelskiego:
– GRYFINY (2008) / Powiat Tomaszów Lubelski (Drewniany kościół Zwiastowania NMP)
5 GRYFINÓW / Emitent: Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lubelskim, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: miedzionikiel (CuNi), średnica: 22 mm, waga: 4,8 g, nakład: 40 000 szt., czas obowiązywania:
01.05.2008 - 31.08.2008, projekt: Tadeusz Tchórzewski (awers), Robert Kotowicz (rewers)
50 GRYFINÓW / Emitent: Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lubelskim, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 38,61 mm, waga: 20 g, nakład: 1000 szt., czas obowiązywania:
01.05.2008 - 31.08.2008, projekt: Tadeusz Tchórzewski (awers), Robert Kotowicz (rewers)
500 GRYFINÓW / Emitent: Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lubelskim, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: złoto (Ag.900), średnica: 21 mm, waga: 8 g, nakład: 100 szt., czas obowiązywania:
01.05.2008 - 31.08.2008, projekt: Tadeusz Tchórzewski (awers), Robert Kotowicz (rewers)
Na dukatach herb Zamoyskich „Jelita” (gryf trzymający trzy skrzyżowane włócznie) – obecnie herb powiatu tomaszowskiego.
2 – KRASNOBRÓD
Krasnobród – miasto w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim nad Wieprzem, na terenie Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego; liczy 3136 mieszkańców (2010, BDL GUS). Prawa miejskie posiadał w latach 1576-1869, przywrócone 30 grudnia 1994 roku.
Krasnobród, kościół i klasztor
Krasnobród to lokalny ośrodek usługowy, uzdrowiskowy i popularny ośrodek turystyczno-wypoczynkowy na Roztoczu Środkowym. Latem najpopularniejszą formą wypoczynku jest plażowanie i kąpiel w zalewie położonym nad rzeką Wieprz. Zimą główną atrakcją jest liczący 500 metrów długości wyciąg narciarski na Górze Chełmowej.
Wśród zabytków znajduje się tu pałac Leszczyńskich z XVII-XIX w. W tym zespole pałacowo-parkowym funkcjonuje Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. Janusza Korczaka (osiedle Podzamek), gdzie leczone są choroby górnych dróg oddechowych oraz schorzenia narządów ruchu.
Krasnobrodzkie numizmaty:
– DUKATY KRASNOBRODZKIE (2009) / KRASNOBRÓD
7 DUKATÓW KRASNOBRODZKICH / Emitent: Gmina Krasnobród, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: bimetal: otok: mosiądz (CuZn), rdzeń: miedzionikiel (CuNi), średnica: 27 mm, waga: 9,1 g,
nakład: 15 000 szt., czas obowiązywania: 24.07.2009 - 30.09.2009, projekt: Witold Nazarkiewicz
70 DUKATÓW KRASNOBRODZKICH / Emitent: Gmina Krasnobród, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500) + oksyda, średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 24.07.2009 - 30.09.2009, projekt: Witold Nazarkiewicz
70. ROCZNICA SZARŻY 25 PUŁKU UŁANÓW WIELKOPOLSKICH POD KRASNOBRODEM
25 Pułk Ułanów Wielkopolskich, powstał w roku 1920 r. początkowo jako 115 Pułk Ułanów Wielkopolskich, a od 1921 r. jako Pułk 25. Wraz z pierwszym dowódcą - ppłk Erazmem Stablewskim stoczył wiele bitew w trakcie wojny bolszewickiej. W okresie międzywojennym stacjonował w powiatowym mieście Prużana, w woj. poleskim. Od III 1939 roku zaś przy granicy z Prusami Wschodnimi, w okolicy Lidzbarka Warmińskiego. Po wybuchu II wojny światowej, działając w składzie grupy kawalerii gen. Andersa, maszerował na południe pod wodzą płk Bohdana Stachlewskiego. Rankiem 23 września otrzymał rozkaz usunięcia Niemców z Krasnobrodu. Do legendy przeszła słynna szarża I szwadronu pod dowództwem por. Tadeusza Gerleckiego. Kawaleria polska starła się z kawalerią niemiecką w okolicy Kaplicy nad Wodą. W starciu zwyciężyli Polacy, a Niemcy po śmierci swojego dowódcy rzucili się w panice do ucieczki. W trakcie pogoni ulani, dostali się jednak pod boczny ogień niemieckich karabinów maszynowych i część z nich wraz z nieustraszonym por. Gerleckim zginęła. Wielu zostało rannych. Inne szwadrony 25 Pułku z powodzeniem atakowały Niemców w Krasnobrodzie. Rozkaz został wykonany, miasteczko w tym dniu było wolne, a część wojsk polskich mogła dalej maszerować na południe, omijając zajęty przez Niemców Tomaszów Lubelski. Szlak bojowy 25 Pułku rozpoczęty od wymarszu spod Lidzbarka Warmińskiego po rozpoczęciu II wojny światowej zakończył się 27 IX pod Lwowem, po rozbiciu przez wojska sowieckie.
3 – NAROL
Narol – miasto w woj. podkarpackim, w powiecie lubaczowskim; siedziba gminy miejsko-wiejskiej Narol. Miasto położone jest na Roztoczu Wschodnim, nad rzeką Tanwią. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego. Według danych z 31 grudnia 2004 roku miasto miało 2111 mieszkańców.
Pocztówka z Narola
Początkowo była to osada zwana Florianów. Nazwa pochodziła od założyciela Floriana Łaszcza Nieledowskiego i jego małżonki Katarzyny z Trzcieńskich. Florianów został założony w 1596 roku, w 1648 roku zniszczony przez Kozaków. Ludność przeniosła się nieco na zachód, zakładając osiedle pod nazwą Narol Miasto. Swoją nazwę zawdzięcza nowej lokalizacji „na roli”, stąd też późniejsza nazwa Narol. W XVII wieku Narol był własnością Silnickich, następnie Potockich, w połowie XVIII wieku Antoniego Dziewałtowskiego, od roku 1753 do 1876 Łosiów, następnie Puzynów i w XX wieku Korytowskich.
W 1914 roku miasto zostało zniszczone przez Austriaków. Po reformie administracyjnej dwudziestolecia międzywojennego utracił prawa miejskie – odzyskał je dopiero w 1996 roku.
Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku pod Narolem toczyła walki 6 Dywizja Piechoty, przejściowo wypierając Niemców 18 września z miejscowości.
Zabytki Narola:
- zespół pałacowy – barokowy pałac z włoskim ogrodem z XVIII wieku należący niegdyś do lokalnej arystokracji;
- ratusz w Narolu z XIX wieku;
- dwa postumenty z XVIII wieku;
- cerkiew unicka Ofiarowania Matki Bożej w Świątyni z końca XIX wieku - wyremontowana w 2011 roku.
Numizmaty z Narola:
– 7 FLORIANÓW (2009) / NAROL
7 FLORIANÓW / Emitent: Urząd Miasta i Gminy Narol, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: bimetal: otok: mosiądz (CuZn), rdzeń: miedzionikiel (CuNi), średnica: 27 mm, waga: 9,1 g,
nakład: 15 000 szt., czas obowiązywania: 23.05.2009 - 31.07.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
7 FLORIANÓW (Ag) / Emitent: Urząd Miasta i Gminy Narol, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500) + oksyda, średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 23.05.2009 - 31.07.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
Na jednym ze wzgórz, ok. 1,5 km na północ od miasteczka Narol, wznosi się otoczony parkiem pałac wybudowany w drugiej połowie XVIII wieku przez Feliksa Antoniego hr. Łosia. Pałac zawierać miał 50 pokoi. W rzeczywistości nie było ich aż tyle, chyba że włączymy w to prócz pawilonów także zabudowania o charakterze gospodarczym. Rezydencja ta, uznana wkrótce za jedną z najciekawszych i najpiękniejszych w skali krajowej, budziła zachwyt nawet u współczesnych fundatorowi.
Pałac w Narolu
Święty Florian, właśc. Florian z Lauriacum (ur. 2. połowa III wieku w Ceti, zm. 304) - męczennik i święty katolicki.
Urodził się ok. 250 roku w Zeiselmauer (dawn. Ceti, Dolna Austria). Jego życie przypadło na okres prześladowań chrześcijan. W młodym wieku został powołany do armii cesarza rzymskiego – Dioklecjana (284-305). Był organizatorem i dowódcą oddziałów gaśniczych wchodzących w skład armii Imperium rzymskiego. W roku 304 ujął się za prześladowanymi legionistami chrześcijańskimi, za co został skazany na karę śmierci. 4 maja 304 r. poniósł śmierć męczeńską w nurtach rzeki Enns (Anizy), na terenie dzisiejszej Górnej Austrii, w miejscowości Lauriacum (obecnie Lorch).
Ciało Floriana odnalazła wdowa Waleria. Nad jego grobem z czasem wybudowano kościół i klasztor ojców Benedyktynów, a później klasztor Kanoników laterańskich wg. reguły św. Augustyna. W roku 1184 Idzi, biskup Modeny, na prośbę księcia Kazimierza Sprawiedliwego, sprowadził relikwie św. Floriana do Krakowa.
4 – SUSIEC
Susiec – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Susiec. Miejscowość leży na pograniczu Roztocza Środkowego, Roztocza Wschodniego, Równiny Biłgorajskiej i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Susiec oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Nepomucena.
Szumy na rzece Tanew; Pomnik Kargula i Pawlaka w Suścu
Pierwsze informacje o mieście pochodzą z 1582 roku roku i traktują o młynach Sikliwców i Świdów na Potoku Łosinieckim. W 1643 roku ordynat Jan „Sobiepan” Zamoyski przeniósł na „uroczysko Susiec” hutę ze wsi Szarowola pod Tomaszowem. W 1748 roku notowano wieś Skwarki (wówczas Skwarniki), 1 stycznia 1989 roku połączonej z Suścem.
28 grudnia 1936 roku pod Suścem miała miejsce pierwsza na ziemiach polskich katastrofa lotnicza. Podczas awaryjnego lądowania rozbił się pasażerski dziesięciomiejscowy samolot Lockheed Electra należący do PLL LOT. Zginęły trzy osoby.
Susiec to miejscowość atrakcyjna turystycznie, położona na skraju Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. W pobliżu wiele innych ciekawych miejsc m.in. rezerwaty przyrody: nad Tanwią, Nowiny i Czartowe Pole.
Numizmaty z Suśca:
– 7 SZYPOTÓW (2009) / SUSIEC
7 SZYPOTÓW / Emitent: Urząd Gminy w Suścu, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: bimetal: otok: mosiądz (CuZn), rdzeń: miedzionikiel (CuNi), średnica: 27 mm, waga: 9,1 g,
nakład: 15 000 szt., czas obowiązywania: 04.07.2009 - 31.08.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
7 SZYPOTÓW (Ag) / Emitent: Urząd Gminy w Suścu, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500) + oksyda, średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 04.07.2009 - 31.08.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
Nazwa 7 szypotów nawiązuje do progów skalnych na rzece Tanwi, zwanych inaczej szumami. Są one atrakcją turystyczną okolic Suśca. Wizerunek szypotów, wraz z nominałem 7, znajduje się na awersie dukata. Obok nich dumnie prezentują się skarby roztoczańskich potoków – pstrąg i lipień.
Na rewersie, co dla niektórych może być niespodzianką, znajdują się postacie z kultowych komedii Sylwestra Chęcińskiego - Kargul i Pawlak. Twórca i reżyser „Samych swoich” urodził się w okolicy Suśca i do dziś ma wielki sentyment do tych stron. Inauguracja dukata odbyła się 4 lipca, razem z odsłonięciem pomnika tych dwóch charakterystycznych filmowych postaci.
5 – SZCZEBRZESZYN
Szczebrzeszyn – miasto w województwie lubelskim, nad Wieprzem, na pograniczu Roztocza i Padołu Zamojskiego. 5,5 tys. mieszkańców (1998). Ośrodek usługowy regionu rolniczego. Przemysł spożywczy.
Szczebrzeszyn, pomnik chrząszcza na tle ratusza (pl. T. Kościuszki)
Szczebrzeszyn pierwotnie był grodem ruskim w księstwie halicko-włodzimierskim. Rozwijał się przy szlaku z Krakowa do Kijowa. W 1366 roku włączony do Polski. Ok. 1388 roku uzyskał prawa miejskie z nadania Władysława II Jagiełły, który przekazał miasto Dymitrowi z Goraja. W XVI w. własność Górków, założycieli zboru kalwińskiego i szkoły, następnie w posiadaniu Zamoyskich. W 1672 roku zawiązała się w Szczebrzeszynie antykrólewska konfederacja (konfederacja szczebrzeszyńska) pod wodzą hetmana J. Sobieskiego i prymasa M. Prażmowskiego. W latach 1772-1809 miasto znajdowało się w zaborze austriackim, w latach 1809-1815 w Księstwie Warszawskim, następnie w Królestwie Polskim. Podczas okupacji hitlerowskiej rejon działań partyzanckich, m.in. w 1942 roku oddział AK odbił z miejscowego więzienia grupę więźniów.
Zabytki Szczebrzeszyna: kościoły - św. Mikołaja (ok. 1620) z dzwonnicą (XVII w.), św. Katarzyny (ok. 1638, przebudowywany po 1883), dawna cerkiew greckokatolicka (XVII w.), dawna synagoga (XVII w.), klasztor Franciszkanów (XVII w., przebudowywany XIX-XX w.), domy (XVIII i XIX w.), ratusz (po 1830, XIX-XX w.).
Szczebrzeszyńskie numizmaty:
– CHRZĄSZCZE (2009) / SZCZEBRZESZYN
4 CHRZĄSZCZE / Emitent: Urząd Miasta Szczebrzeszyn, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, nakład: 20 000 szt., czas obowiązywania:
13.06.2009 - 31.08.2009, projekt: Zbigniew Kotyłło
40 CHRZĄSZCZY / Emitent: Urząd Miasta Szczebrzeszyn, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 13.06.2009 - 31.08.2009, projekt: Zbigniew Kotyłło
– 5 CHRZĄSZCZY (2012) / SZCZEBRZESZYN – 660 LAT
5 CHRZĄSZCZY / Emitent: Urząd Miasta Szczebrzeszyn, materiał: stop metali (moneta odlewana),
średnica: 23 mm, nakład: 500 szt., emisja: 2012 r.
6 – TYSZOWCE
Tyszowce – miasto w woj. lubelskim, w powiecie tomaszowskim, położone nad rzeką Huczwą, na obszarze Grzędy Sokalskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tyszowce. Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 2123 mieszkańców. Ośrodek usługowy dla rolnictwa.
Numizmaty z Tyszowców:
– 7 GRYFINÓW (2009) / TYSZOWCE
7 GRYFINÓW / Emitent: Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lubelskim, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: bimetal: otok: mosiądz (CuZn), rdzeń: miedzionikiel (CuNi), średnica: 27 mm, waga: 9,1 g,
nakład: 15 000 szt., czas obowiązywania: 21.03.2009 - 30.04.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
7 GRYFINÓW (Ag) / Emitent: Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lubelskim, producent:
Mennica Polska S.A., materiał: srebro (Ag.500) + oksyda, średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 21.03.2009 - 30.04.2009, projekt: Andrzej i Roussanka Nowakowscy
Tyszowiaki – buty o wysokich cholewach produkowane przez szewców skupionych w cechach w mieście Tyszowce w województwie lubelskim. Ich charakterystyczną cechą jest fakt, że oba buty w parze pasują jednakowo na lewą i prawą nogę.
Wierzchnia część buta była wykonana z trzech części – napiętka (luby), przyszwy oraz cholewy. Garbowana skóra cielęcia była używana do wyrobu cholewy, z byka zaś – na przyszwy. Skóra musiała uprzednio zostać pozbawiona włosia przez ponad dwutygodniowe namaczanie w soli i wapnie oraz golenie kosą. Garbowanie przy pomocy kory dębowej nadawało obuwiu czerwony odcień. But szyto najpierw na lewej stronie, odwracano go i wykańczano po zszyciu skóry. Miast skórzanego obcasa do buta przybijano grubą metalową podkówkę. Buty były obszerne, aby można było w nie włożyć nogę owiniętą onucą, a w czasie silnych mrozów także słomą (tzw. skręty, skrętle). Cholewy sięgały zwykle ponad kolana. Posmarowanie tyszowiaków dziegciem miało gwarantować ich odporność na wodę. Tyszowiaki były tak profilowane, by pasowały na obie nogi w jednakowym stopniu.
Według lokalnej legendy król Władysław Jagiełło, szykując się do walk z Krzyżakami, miał zamówić dziesięć tysięcy par tyszowiaków. Tyszowce niemal od początków istnienia były miastem szewskim. Cechy szewskie otrzymały przywileje od władców Polski: Władysława Jagiełły, Zygmunta Augusta (w roku 1563, na sejmie walnym w Piotrkowie), potwierdzane przez Władysława IV Wazę i Augusta III Sasa. Do wyrobu tyszowiaków byli dopuszczeni wyłącznie chrześcijanie. Rzemieślnicy zostali zmuszeni do zaprzestania produkcji butów w okresie PRL.
7 – ZWIERZYNIEC
Zwierzyniec – miasto w województwie lubelskim, nad Wieprzem, na Roztoczu Środkowym, na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego (siedziba dyrekcji parku). 3,7 tys. mieszkańców (2001). Przemysł spożywczy i drzewny. Kąpielisko i ośrodek turystyczny. Węzeł kolejowy i drogowy.
Zwierzyniec, kościół „na wyspie”
Pod koniec XVI w. znajdował się tu zwierzyniec, należący do Zamoyskich. Zawiązkiem osady był dwór myśliwski, zbudowany w XVII w. na gruntach wsi Rudki. W połowie XIX w. siedziba zarządu oddzielnego klucza dóbr wchodzących w skład ordynacji zamojskiej. Podczas II wojny światowej w Zwierzyńcu działał 1940-1944 obóz pracy przymusowej, od 1943 obóz przesiedleńczy dla ludności Zamojszczyzny. W okolicy Zwierzyńca ożywioną działalność prowadziły oddziały partyzanckie.
Zabytki Zwierzyńca: Kościół św. Jana Nepomucena na wyspie (1741-1747), zabudowania zarządu ordynacji zamojskiej i browar (XIX w.).
W pobliżu Zwierzyńca, od 1974 roku pozostającego w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego, utworzono 4 częściowe i ścisłe rezerwaty leśne: Bukowa Góra, o powierzchni 208,37 ha, obejmujący bór sosnowy i las jodłowo-bukowy, z rzadkimi gatunkami roślin górskich w runie, Obrocz, o powierzchni 70,97 ha, obejmujący las jodłowo-bukowy z roślinami górskimi w runie oraz stanowisko węża Eskulapa (oba utworzone w 1957 roku), Krzywionka, o powierzchni 119,47 ha, z zespołem buczyny karpackiej, i Rezerwat imienia profesora Zygmunta Czubińskiego, o powierzchni 131,13 ha, obejmujący naturalny las jodłowo-bukowy (oba utworzone w 1972 roku).
Zwierzynieckie numizmat:
– 20 DUKATÓW ZWIERZYNIECKICH (2010) / ZWIERZYNIEC
20 DUKATÓW ZWIERZYNIECKICH (alpaka) / Emitent: Gmina Zwierzyniec,
producent: Mennica Śląska - Pszczyna, materiał: alpaka (CuNiZn), średnica: 30,88 mm,
waga: 12,3 g, nakład: 2000 szt., emisja: kwiecień 2010 r.
20 DUKATÓW ZWIERZYNIECKICH (Ag) / Emitent: Gmina Zwierzyniec,
producent: Mennica Śląska - Pszczyna, materiał: srebro (Ag.999), średnica: 30,88 mm,
waga: 14 g, nakład: 100 szt., emisja: kwiecień 2010 r.
8 – BIŁGORAJ
Biłgoraj (jid. בילגוריי, ros. Билгорай, ukr. Білго́рай) – miasto w województwie lubelskim, na Równinie Biłgorajskiej, nad rzeką Ładą (prawy dopływ Tanwi). 26,7 tys. mieszkańców (2000). W mieście znajduje się tartak, fabryka mebli, przemysł dziewiarski (zakłady Mewa), zakłady przetwórstwa owoców oraz wyrobów wikliniarskich.
Biłgoraj: Kościół pw. Wniebowzięcia NMP; Kościół pw. św. Jerzego, dawna cerkiew
Biłgoraj prawa miejskie otrzymał w 1578 roku. Od XVIII w. znany z wyrobu sit. W okresie okupacji hitlerowskiej w okolicach działały liczne oddziały partyzanckie. W 1943 roku Niemcy wysiedlili większość mieszkańców miasta. W 1984 roku oddano do użytku Wioskę Dziecięcą im. Dzieci Zamojszczyzny, kompleks domków jednorodzinnych dla rodzin zastępczych.
Biłgoraj jest dobrą bazą wypadową na Roztocze i Puszczę Solską, co sprawia, że każdego roku miasto jest odwiedzane przez bardzo licznych turystów. W granicach osiedla Bojary znajduje się zalew rekreacyjny.
Ok. 4 km na zachód od Biłgoraja znajduje się rezerwat torfowiskowy „Obary”. W odległości ok. 10 km na północny zachód znajduje się Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, a w odległości ok. 13 km na północny wschód Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy. Ok. 20 km na południowy wschód znajduje się Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej.
Zabytki miasta:
- Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju;
- barokowy kościół pw. Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP z pierwszej połowy XVII w.;
- kościół pw. św. Jerzego z drugiej połowy XVII w.;
- franciszkański zespół poklasztorny – kościół z początku XX w., nieczynny klasztor, dzwonnica, kaplica w miejscu objawienia się św. Marii Magdaleny.
Biłgorajskie numizmaty:
– 3 PRZETAKI (2007) / Powiat Biłgorajski
3 PRZETAKI – mosiądz / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 22 mm, waga: 4,3 g, nakład: 20 000 szt.,
czas obowiązywania: 22.06.2007 - 30.09.2007, projekt: D. Głąb
3 PRZETAKI – Ag / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 15 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 22.06.2007 - 30.09.2007, projekt: D. Głąb
3 PRZETAKI – Au / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: złoto (Ag.900), średnica: 21 mm, waga: 8 g, nakład: 100 szt.,
czas obowiązywania: 22.06.2007 - 30.09.2007, projekt: D. Głąb
Na rewersie 3 przetaków znajduje się sito (inaczej „przetak”). Jest ono ściśle związane z tradycją i kulturą Biłgorajszczyzny. Dawniej mieszkańcy tych terenów żyli z produkcji sit. Służyły one do przesiewania mąki oraz do oczyszczania zbóż. Sitarze biłgorajscy zaopatrywali nie tylko kraj, ale i Europę. Sita powstawały głównie z końskiego włosia. Tkaniem zajmowały się kobiety. Mężczyźni przygotowywali łuby, oprawiali siatki i zajmowali się handlem. Wędrowali po okolicznych targach. Nosili je na plecach, na specjalnych drabinkach zwanych krosienkami. Jeszcze dziś, na terenie powiatu biłgorajskiego można kupić sito na pamiątkę. Sprzedawane są głównie na targach i bazarach. Na awersie znajduje się logo Mennicy Polskiej.
– PRZETAKI (2008) - GŁUSZEC / Powiat Biłgorajski
4 PRZETAKI / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, nakład: 20 000 szt.,
czas obowiązywania: 01.02.2008 - 31.03.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
40 PRZETAKÓW/ Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 01.02.2008 - 31.03.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
400 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: złoto (Ag.900), średnica: 21 mm, waga: 8 g, nakład: 100 szt.,
czas obowiązywania: 01.02.2008 - 31.03.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
Głuszec (Tetrao urogallus) – można go nazwać ptakiem herbowym Puszczy Solskiej. Jego pieśń godowa rozbrzmiewa wiosennym świtem wśród bagiennych borów i uroczysk. Głuszec jest gatunkiem ginącym w skali kraju, a lasy Puszczy Solskiej są jedną z czterech głównych ostoi tego ptaka w Polsce. Gatunek ten podlega ochronie ścisłej i ustanawia się dla niego w miejscach bytowania strefy ochronne. M.in. ze względu na obecność głuszca Puszcza Solska została włączona do systemu Natura 2000 - obszarów chronionych w Unii Europejskiej.
To największy ptak grzebiący Europy. Wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec znacznie większy od samicy (o około połowę), wielkości dużej gęsi. Głowa, szyja i kuper czarne z szarymi podłużnymi cętkami, broda z dłuższymi i sztywnymi piórami, też czarna. Dziób żółty, zakrzywiony. Skrzydła i grzbiet brązowe z białą plamą na ramieniu. Ogon czarny z białymi plamami, długi i zaokrąglony. Wokół oka czerwona plama, która w okresie godowym nabrzmiewa tworząc czerwoną „różę”. Spód ciała jest czarny z drobnym białym deseniem. Na piersi zielonkawy, metaliczny połysk. Nogi są obrośnięte piórami. We wrześniu po bokach palców nóg zaczyna wyrastać rząd drobnych zrogowaciałych piórek. Dzięki nim ptaki mogą chodzić po śniegu, chronione przed zapadaniem się. Na wiosnę przed tokami piórka odpadają.
– PRZETAKI (2008) - KUROPATWY / Powiat Biłgorajski
4 PRZETAKI / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, nakład: 20 000 szt.,
czas obowiązywania: 07.09.2008 - 30.11.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
40 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 07.09.2008 - 30.11.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
400 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: złoto (Ag.900), średnica: 21 mm, waga: 8 g, nakład: 100 szt.,
czas obowiązywania: 07.09.2008 - 30.11.2008, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
Kuropatwa (Perdix perdix) – gatunek dużego, osiadłego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Zamieszkuje niemal całą Europę oraz Azję Środkową. W górach może osiągać 2500 m n.p.m. (w Tatrach do 1700 m n.p.m.). Wprowadzona przez człowieka do Ameryki Północnej. Populacja podlega znacznym wahaniom, liczebność ptaków zależy od ostrości zimy oraz pogody w czerwcu i lipcu, gdy wykluwają się pisklęta, które są bardzo wrażliwe na przemoknięcie i wychłodzenie.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy, głównie na niżu; lokalnie bywa średnio liczny.
Głowa i kark oliwkowoszare, policzki rude. Wierzch ciała szarobrunatny ze słabo zaznaczonymi rdzawymi i czarnymi poprzecznymi pręgami. Na barkach i skrzydłach niewielkie podłużne białe plamy. Spód i boki ciała szare z delikatnym, falistym rysunkiem, na bokach pionowe, szerokie rdzawe pręgi. Na białym brzuchu rdzawa plama w kształcie podkowy (u samic mniej wyraźna, często niekompletna). Sterówki rdzawobrązowe, lecz środkowa para szarobrunatna. Lotki płowe z ciemnorudymi plamami. Za okiem naga, pokryta brodawkami skóra, szczególnie rzucająca się w oczy w okresie godowym.
– PRZETAKI (2009) - BAŻANT / Powiat Biłgorajski
4 PRZETAKI / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, nakład: 20 000 szt.,
czas obowiązywania: 01.04.2009 - 30.06.2009, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
40 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 01.04.2009 - 30.06.2009, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
400 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: złoto (Ag.900), średnica: 21 mm, waga: 8 g, nakład: 100 szt.,
czas obowiązywania: 01.04.2009 - 30.06.2009, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
Bażant, bażant szlachetny, bażant łowny, bażant kolchijski, bażant zwyczajny, bażant pospolity, bażant obrożny, bażant właściwy (Phasianus colchicus) – gatunek średniej wielkości, zasadniczo osiadłego (choć samce mogą koczować) ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Pierwotnie nie zamieszkiwał Europy poza deltą Wołgi. Był to ptak azjatycki zamieszkujący Kaukaz i Zakaukazie oraz pas od Iranu po Mandżurię, Chiny i północną część Półwyspu Indochińskiego. Introdukowany w całej Europie, Ameryce Północnej, Japonii, na Hawajach i w Nowej Zelandii. Nie odbywa wędrówek.
Spotkać go można na całym obszarze niżowym kraju, choć występuje nierównomiernie, rzadko w północnych regionach. Jest nielicznym, miejscami średnio licznym, ptakiem lęgowym. W Polsce aklimatyzowano różne podgatunki, stąd rozmaitość występujących u nas ptaków. Pierwsze bażanty znalazły się w polskiej awifaunie w XVI wieku. Populacje podtrzymuje wsiedlanie ptaków przez myśliwych dla celów łowieckich. Zimują u nas, ale nie są to ptaki wytrzymałe na bardzo niekorzystne warunki klimatyczne i dość często mogą ginąć w okresach większych mrozów i śniegów, zwiększa się wtedy udział bażantów introdukowanych przez człowieka.
– PRZETAKI (2010) - CIETRZEW / Powiat Biłgorajski
4 PRZETAKI / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: mosiądz, średnica: 27 mm, waga: 8,4 g, nakład: 20 000 szt.,
czas obowiązywania: 01.07.2010 - 30.09.2010, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
40 PRZETAKÓW / Emitent: Powiat Biłgorajski, producent: Mennica Polska S.A.,
materiał: srebro (Ag.500), średnica: 32 mm, waga: 14,14 g, nakład: 500 szt.,
czas obowiązywania: 01.07.2010 - 30.09.2010, projekt: A. i R. Nowakowscy, R. Kotowicz
Cietrzew, cietrzew zwyczajny (Lyrurus tetrix syn. Tetrao tetrix) – gatunek dużego ptaka z rodziny kurowatych.
Zamieszkuje strefę lasów iglastych północnej i środkowej Eurazji, od Europy Zachodniej i Wielkiej Brytanii po Wschodnią Syberię. Jego zasięg ograniczony jest występowaniem lasów, które od północy przechodzą w tundrę, a od południa w stepy. Cietrzew na swoim areale, głównie w Europie Zachodniej i Środkowej, przez ostatnie dekady powoli ustępuje, czemu sprzyja człowiek, którego działalność przetwarza jego naturalne biotopy w mniej dla niego odpowiednie. To ptak osiadły - nie odbywa wędrówek.
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy na wschodzie i południu, jego liczebność szybko się zmniejsza. W 2003 roku szacowano łączną liczebność na ok. 2000–2500 osobników. Występuje wyspowo w północno-wschodnich lub wschodnich regionach kraju, również w Karpatach Zachodnich, Sudetach Zachodnich, na Kielecczyźnie oraz w Borach Dolnośląskich. Zostaje na zimę. Jest ptakiem łownym, poza okresem ochronnym.
Jeszcze w średniowieczu i do końca XIX wieku był to u nas dość mocno rozpowszechniony ptak. Obecnie mimo prób prawnej ochrony jego populacja stale maleje.
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://portalwiedzy.onet.pl/
- http://www.mennica.com.pl/
- http://nbp.pl/
- Mennica Śląska w Pszczynie
