SOLIDVS – Boratynki z pełną łacińską nazwą szeląga w napisie otokowym rewersu
Miedziane szelągi króla Jana Kazimierza popularnie nazywane boratynkami były produkowane w czasie pierwszej emisji w okresie listopad 1659 – czerwiec 1661 w dwóch mennicach krakowskiej i ujazdowskiej. Zgodnie z kontraktami obie mennice wybiły według oficjalnych danych 180 mln sztuk boratynek, ale w mennicy krakowskiej niewiele, bo tylko 16,4 mln sztuk, ponieważ produkowała ona w tym czasie również monety innych nominałów. W drugiej emisji z lat 1663-65 mennica krakowska nie uczestniczyła i stąd jej udział w całości produkcji boratynek /oficjalnej i poza kontraktem/, która szacowana jest na blisko 2 mld sztuk wyniósł tylko około 0,9%. Dlatego wszystkie boratynki krakowskie są rzadkie, ale nie tylko z tego powodu interesuję się nimi i je badam od lat.
Monety z tej mennicy wyróżniają się na tle boratynek z innych mennic starannością wykonania. Destrukty, czyli monety wybite nieprawidłowo są rzadkie, błędów stemplowych z wyjątkiem kilku interpunkcyjnych i jednej literówki praktycznie nie ma, trzymają wagę zbliżoną do ustalonej w ordynacji menniczej. Kolejnym powodem zainteresowania boratynkami krakowskimi jest niebywały kunszt autorów stempli. Moim zdaniem, to najpiękniejsze monety zdawkowe Polski królewskiej. Kolejnym powodem mojej fascynacji był szereg niekonwencjonalnych działań w tej mennicy, które czynią emisję krakowską niezwykle interesującą. Warto wymienić eksperymenty z zapisem imienia króla w wyniku których obok powszechnego zapisu IOAN CAS REX pojawiły się IOAN CASI REX, oraz IOAN CASIM REX. Tylko w tej mennicy stosowano w 1661 roku zapis daty z rzymską cyfrą jeden na końcu. Tutaj przebijano ostatnią cyfrę daty na stemplach z 1660 roku dla ich wykorzystania w 1661 roku. W mennicy krakowskiej wybito boratynkę o najdłuższym napisie otokowym rewersu składającym się z 25 znaków SOLID.REGNI.POLONI oraz krótką serię monet z pełną łacińską nazwą szeląga – SOLIDVS i tym monetom właśnie w tym artykule przyjrzę się bliżej.
W całej emisji boratynek stosowano różne skróty łacińskiej nazwy szeląga SOL, SOLI, SOLID, ale tylko w mennicy krakowskiej pojawił się SOLIDVS. Do niedawna znaliśmy 6 odmian i wariantów tej serii, ale w 2023 roku zidentyfikowałem i opisałem po raz pierwszy siódmą. W trakcie zbierania materiałów do tego artykułu natrafiłem na zdjęcie monety sugerujące istnienie kolejnej nieopisanej dotąd odmiany. Cała obecnie znana seria pokazana jest na zestawieniu poniżej. Stopnie rzadkości podaję za katalogiem Cezarego Wolskiego.
Seria SOLIDVS:
Udało mi się dotychczas zgromadzić zdjęcia 79 monet wszystkich odmian i na ich podstawie podjąłem próbę ustalenia ilości stempli potrzebnych do wybicia tych monet oraz oszacowania wielkości emisji tej serii.
Odmiana SOLIDVS.R-EGNI.POL.
Dotarłem do 6 monet tej odmiany, wszystkie wybite jednym stemplem rewersu.
Wśród zdjęć monet, które otrzymałem od jednego z kolekcjonerów jest jedno niezwykle intrygujące, ponieważ rewers jest identyczny z innymi tej odmiany, ale na awersie znajduje się odmienny portret króla. Według posiadanych informacji moneta została sprzedana na Allegro w 2016 roku.
Dotarlem do sprzedawcy, ale po 8 latach nie pamięta tej monety. Nie mam pewności, że taka odmiana istnieje, bo zdarzają się sytuacje, w których sprzedawcy monet mylą zdjęcia awersów i rewersów wystawianych monet. Dopóki istnienie tej monety nie zostanie potwierdzone przez jej wlaściciela lub nie pojawi się kolejny egzemplarz nie można oglosić odkrycia nieznanej dotąd odmiany. Może publikacja tego zdjęcia pomoże w odnalezieniu kolejnego egzemplarza.
Odmiana z błędem SOLDVS.RE-GNI.POL. zamiast SOLIDVS.
Dotarłem do 4 monet tej odmiany, wszystkie wybite jednym stemplem rewersu.
Odmiana SOLIDVS.R-EG.POLO.
Dotarłem do 5 monet tej odmiany, wszystkie wybite jednym stemplem rewersu.
Odmiana SOLIDVS.R-EG.POL. kropka po dacie i nad koroną.
Istnieją dwie odmiany wybite tym samym stemplem rewersu, ale z dwoma różnymi portretami. Być może postępujące uszkodzenie stempla awersu widoczne w okolicach ust króla na portrecie poniżej spowodowało jego wymianę.
Dotarłem do 7 monet tej odmiany, wszystkie wybite jednym stemplem rewersu.
Odkryłem i opisałem tę odmianę w 2023 roku. Dotarłem do 5 egzemplarzy wybitych tym samym stemplem rewersu co odmiana wyżej.
Odmiana SOLIDVS.R-EG.POL. wariant z kropkami po bokach korony.
Dotarłem do 4 monet tej odmiany, wszystkie wybite jednym stemplem rewersu.
Odmiana SOLIDVS.R-EG.POL. wariant z kropką nad koroną.
Dotarłem do 48 monet tej odmiany spośród których wyodrębniłem 11 wariantów stempli rewersu:
Wyniki analizy 31 dostępnych monet wskazują, że każda z odmian rzadkich wybita została jednym stemplem rewersu, czyli w sumie wykorzystano 5 stempli. Analiza 48 monet odmiany SOLID.R-EG.POL z kropką nad koroną umożliwiła wyodrębnienie 11 stempli rewersów. W sumie zidentyfikowałem 16 stempli rewersów z SOLIDVS w napisie otokowym. Według moich obliczeń jeden stempel rewersu pozwalał na wybicie średnio około 20 tysięcy monet w zależności od jakości wykonania stempli i jakości bicia. W mennicy krakowskiej być może trochę więcej. Na podstawie dostępnych obecnie monet można oszacować wielkość emisji serii SOLIDVS na nie mniej niż 320 tys. sztuk, to jest około 2% całej produkcji boratynek w mennicy krakowskiej. Oczywiście są to wstępne szacunki, które należy traktować jako otwarcie drzwi do lepszego poznania tej emisji. W każdej chwili w przestrzeni publicznej może się ukazać nieznana dotąd odmiana lub wariant stemplowy, który zmieni przedstawione wyliczenia. W każdym razie na dzisiaj badania potwierdzają, że monety tej serii są rzadkie. Tak też opisuję te monety w swojej skali czterostopniowej odnoszącej się do ilości znanych egzemplarzy. Wyróżniam w niej monety pospolite, rzadkie, bardzo rzadkie i ekstremalnie rzadkie. SOLIDVS-y wybite jednym stemplem określam jako bardzo rzadkie, a odmianę bitą wieloma stemplami jako rzadką. Na platformie aukcyjnej OneBid boratynki z SOLIDVS były notowane dotychczas pięciokrotnie, w tym odmiana rzadka SOLIDVS.R-EG.POL z kropką nad koroną cztery razy, a z odmian bardzo rzadkich SOLIDVS.R-EG.POL z kropkami po dacie i nad koroną z uszkodzonym portretem tylko jeden raz.
Nie wiemy z jakiego powodu wybito tę serię monet. Może miała wymiar propagandowy, bo solidus, to po łacinie coś mocnego, trwałego? Może chodziło o przekonanie, że monety miedziane będą solidnym pieniądzem? Tego się pewnie nigdy nie dowiemy.
Zachęcam kolekcjonerów do dzielenia się informacjami na temat boratynek z SOLIDVS na rewersie, jeśli posiadają je w zbiorach. Bardzo dziękuję tym kolekcjonerom, którzy udostępnili mi zdjęcia monet ze swoich archiwów.
Bardzo dziękuję Pani Dyrektor Muzeum Narodowego w Lublinie za zgodę na udostępnienie i publikację zdjęć monet oraz Panu dr Tomaszowi Markiewiczowi za merytoryczną pomoc w tym zakresie.
Zdzisław Szuplewski
Zielona Góra, luty 2024
