Słów kilka o obiegu i zmodernizowanych zabezpieczeniach polskich banknotów
Za niespełna miesiąc rozpocznie się wymiana polskich banknotów na nowe, lepiej zabezpieczone, które prezentowaliśmy już w artykule „Nadchodzą nowe banknoty – PREZENTACJA”. Wymiana docelowo obejmie wszystkie banknoty, które obecnie znajdują się w obiegu. Nominały 10, 20, 50 i 100 zł od 1 kwietnia br. wymieniane będą sukcesywnie, czyli w miarę wycofywania zniszczonych teraźniejszych banknotów. Najwyższy nominał, tj. 200 zł zostanie zastąpiony nową emisją w terminie późniejszym. Oznacza to, że w pewnym okresie czasu będą funkcjonowały oba typy banknotów jednocześnie. Główne motywy graficzne naszych papierowych pieniędzy nie zmienią się, będą miały tylko zmienione oznaczenia i zabezpieczenia, co niewątpliwie wpłynie również na ich wygląd.
Zanim przejdę do przedstawienia zmodernizowanych zabezpieczeń nowych polskich banknotów chciałbym pokrótce przedstawić obieg pieniądza papierowego i cykl „życia” banknotów. Ciekawy artykuł dotycżący tego tematu ukazał się w „Gazecie Wyborczej” w dn. 17 lutego 2014 roku pt. „Jak pieniądze krążą po Polsce”, autorstwa Leszka Baj i Agnieszki Maciejewicz. Czasokresy funkcjonowania polskich banknotów prezentowaliśmy już na naszym portalu w artykule „Kiedy następuje wymiana polskich pieniędzy obiegowych?”.
Według danych NBP w Polsce w obiegu znajduje się 1,35 mld szt. banknotów o wartości 120,5 mld zł. Statystyki z podziałem na poszczególne nominały obrazuje poniższy wykres.
Tylko 13% pieniędzy w obiegu to gotówka, reszta to pieniądz elektroniczny leżący np. na naszych kontach w bankach. Wszystkie banknoty w formie papierowej rozpoczynają swoje życie w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych gdzie powstają na zamówienie Narodowego Banku Polskiego. Następnym etapem jest rozwiezienie ich do banków, które wprowadzają je do obiegu. Transportem do banków zajmują się specjalistyczne firmy, tzw. cash in transit (CIT), dysponujące opancerzonymi samochodami, pod ochroną uzbrojonych pracowników. Do transportu banknoty spakowane są w workach po 20 paczek (np. worek 50-złotówek wart jest milion złotych). Banknoty po opuszczeniu banków trafiają do obiegu, przechodzą z rąk do rąk by w końcu wrócić do NBP. Tym razem trafiają do sortowni rozmieszczonych w różnych miastach Polski. Sortownia taka to pomieszczenie zabezpieczone kratami i kilkoma zamkniętymi drzwiami, które monitoruje szereg kamer. Wyposażenie sortowni stanowi maszyna – sorter pieniędzy. W ciągu roku przechodzi przez nią 130 mln banknotów różnych nominałów. Pracownicy sortowni sprawdzają autentyczność i poziom zniszczenia poszczególnych banknotów. Banknoty nadające się do dalszego użytkowania ponownie pakowane są do worków i wracają do obiegu.
Maszyna sortująca uznając, że banknot nie nadaje się do dalszego użytkowania tnie go na drobne kawałeczki, resztki wrzucając do specjalnych worków. Rocznie niszczonych jest ok. 300 mln zużytych banknotów. Zmielone resztki zabierane są przez specjalistyczną firmę do utylizacji, z niewielkiej ilości produkuje się pamiątkowe brykiety. Banknoty fałszywe wychwytywane w sortowniach stanowią w Polsce niewielki odsetek. W 2012 roku wykryto niewiele ponad 10 tys. fałszywek, czyli jeden banknot na 120 tys, będących w obiegu (w strefie euro jest to jeden banknot na 25 tys.). Doświadczony pracownik sortowni potrafi często rozpoznać fałszywy banknot po dotyku.
Wracając do niedalekiej już wymiany polskich banknotów na te ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami nasuwa się pytanie: Po co nam nowe banknoty? Jeśli ujawnia się mało fałszerstw to czy operacja ta ma sens? Otóż wraz z rozwojem techniki mogącej posłużyć fałszerzom obecnej serii banknotów, wprowadzenie nowych zabezpieczeń jest działaniem wyprzedzającym. „Dziś” jeśli potencjalny fałszerz jest już bliski osiągnięcia prawie idealnych podróbek pieniędzy papierowych, „jutro” (po wymianie) znów będzie daleko od zamierzonego celu, a to zaczyna mieć już sens.
Stare banknoty nie znikną z rynku natychmiastowo, przewiduje się, że zajmie to ok. 4-5 lat. Zanim pierwsze z nich trafią do naszych portfeli może warto przyjrzeć się ich zabezpieczeniom, które postaram się krótko omówić.
Najważniejsze zmiany, które zobaczymy na zmodernizowanych banknotach to odkryte pole znaku wodnego, wprowadzenie farby opalizującej i ulepszone zabezpieczenie recto-verso, czyli uzupełniający się druk obustronny. Zmiana zabezpieczeń to operacja czysto techniczna. Zasadniczy projekt graficzny serii banknotów „Władcy polscy” wprowadzonych w 1995 roku, autorstwa Andrzeja Heidricha nie zmieni się. Widoczne będą tylko drobne różnice związane z wprowadzeniem nowych zabezpieczeń. Należy dodać, że nie wszystkie zabezpieczenia będą zastosowane we wszystkich nominałach banknotów. Oprócz zabezpieczeń jawnych, widocznych gołym okiem i zaprezentowanych wszystkim użytkownikom zastosowane będą również zabezpieczenia tajne, które mogą być np. wychwytywane tylko przez profesjonalne urządzenia. Ile zastosowano takich haczyków pozostaje tajemnicą NBP.
ABC – zabezpieczeń zmodernizowanych zabezpieczeń polskich banknotów
Charakterystyczne elementy zabezpieczeń zmodernizowanych banknotów:
1 – ZNAK WODNY (zabezpieczenie zmodernizowane)
Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane. Podczas oglądania banknotu pod światło widać wielotonowy znak wodny – powtórzenie portretu władcy ze strony przedniej – oraz jednotonowy jasny (filigran) – cyfrowe oznaczenie nominału „10”, „20”, „50” lub „100”.
2 – NITKA ZABEZPIECZAJĄCA (zabezpieczenie zmodernizowane)
Podczas oglądania banknotu pod światło widać nitkę zabezpieczającą z mikrotekstem zawierającą cyfrowe oznaczenie nominału „10”, „20”, „50” lub „100” i skrót „ZŁ”, czytelne również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany.
3 – RECTO-VERSO (zabezpieczenie zmodernizowane)
Elementy szaty graficznej oglądane w świetle przechodzącym uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.
4 – EFEKT KĄTOWY (zabezpieczenie dotychczasowe)
W pojedynczych efektach kątowych w zależności od kąta patrzenia cyfrowe oznaczenia nominałów „10” i „20” zmieniają się z jasnych na ciemne, oznaczenia nominałów „50” i „100” z oznaczenia nominału w koronę – zastosowano podwójny efekt kątowy. W banknocie o nominale 100 zł z lewej strony portretu władcy zastosowano dodatkowy efekt kątowy – przy pochyleniu banknotu widoczne są: oznaczenie słowne nominału, skrót „NBP” oraz oznaczenie cyfrowe nominału „100”.
5a – PAS OPALIZUJĄCY (zabezpieczenie nowe)
Połyskuje i w zależności od kąta patrzenia jest widoczny lub niedostrzegalny. Pas jest koloru turkusowego – 10 zł i liliowego – 20 zł. Widać na nim cyfrowe oznaczenie nominału „10” lub „20” i skrót „ZŁ”. Banknoty 50 i 100 zł nie posiadają tego zabezpieczenia.
5b – FARBA ZMIENNA OPTYCZNIE (zabezpieczenie nowe)
Wraz ze zmianą kąta patrzenia – stylizowana litera „K” w koronie płynnie zmienia barwę z zielonej na niebieską / 50 zł lub ozdobna rozeta płynnie zmienia barwę ze złotej na zieloną / 100 zł. Zabezpieczenia tego nie zastosowano w banknotach o nominałach 10 i 20 zł.
6 – MIKRODRUKI (zabezpieczenie dotychczasowe, częściowo zmodernizowane)
Drobne napisy wykonane z dużą precyzją techniką druku stalorytniczego lub offsetowego. Najmniejszy tekst na banknocie powinien być wyraźny i czytelny w powiększeniu. Na przedniej części banknotu – mikrodruki stalorytnicze: „RZESZPOSPOLITA POLSKA”, „RP”, mikrodruki offsetowe: „RZESZPOSPOLITA POLSKA”, na odwrotnej stronie banknotu – mikrodruki stalorytnicze: „RZESZPOSPOLITA POLSKA”, mikrodruki offsetowe: „NARODOWY BANK POLSKI” (mniejszą czcionką). Na banknotach o nominałach 50 i 100 zł na przednich stronach z prawej strony portretu władcy również cyfrowe oznaczenie nominałów w technice mikrodruku offsetowego.
7 – ZABEZPIECZENIA UTAJONE (zabezpieczenie zmodernizowane)
Określone elementy graficzne stają się widoczne w świetle ultrafioletowym: kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „10”, „20”, „50” lub „100” i skrótem „ZŁ”, prawa, czerwona numeracja, niektóre elementy graficzne na stronach przedniej i odwrotnej.
8 – ZABEZPIECZENIA W PODCZERWIENI (zabezpieczenie zmodernizowane)
Wybrane elementy graficzne po obu stronach banknotów stają się widoczne w świetle podczerwonym.
Zestawienie obiegowych banknotów polskich:
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- Gazeta Wyborcza (17 lutego 2014) / „Jak pieniądze krążą po Polsce” - Leszek Baj, Agnieszka Maciejewicz
- NBP / prospekt „Zmodernizowane zabezpieczenia polskich banknotów”
