Zamość – „Padwa Północy”
Zamość (łac. Zamoscia, ukr. Замостя, ros. Замость (Замостье), jid.זאמאשטש) – miasto na prawach powiatu, położone w południowej części województwa lubelskiego. Jest jednym z większych ośrodków kulturalnych, edukacyjnych i turystycznych województwa, a zwłaszcza Zamojszczyzny. Za sprawą unikalnego zespołu architektoniczno-urbanistycznego Starego Miasta bywa nazywany "Perłą Renesansu", "Miastem Arkad" i "Padwą Północy". Pod względem liczby ludności zajmuje w województwie 3. pozycję (65 784 mieszkańców), natomiast pod względem powierzchni plasuje się na 10. miejscu. W 1992 roku zamojskie Stare Miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Zamość, panorama Starego Miasta – fotografia: WIKIPEDIA
Zamość leży w obniżeniu Padołu Zamojskiego, w mezoregionie stanowiącym południowy fragment Wyżyny Lubelskiej (makroregion). Na północ i południe od miasta znajdują się tereny o nieco większej wysokości – Działy Grabowieckie i Roztocze.
Miasto w większości położone jest na wysokości od ok. 210 do 220 m n.p.m. Najniżej, bo ok. 204 m n.p.m., usytuowane są okolice Łabuńki i Czarnego Potoku (północna część Zamościa), zaś na Os. Słoneczny Stok we wschodniej części miasta znajdują się miejsca położone najwyżej, ok. 236 m n.p.m. (przy ul. Hrubieszowskiej).
Rzeźba terenu nie jest zbytnio zróżnicowana. Wyraźne, większe nachylenia i spadek wysokości widoczne są jedynie w kierunku rzeki Łabuńki, szczególnie na Nowym Mieście (na południe od ulic Partyzantów i Hrubieszowskiej) i Os. Promyk, oraz w zachodniej części Os. Orzeszkowej-Reymonta. Wyraźnie niżej położone są także południowe i zachodnie fragmenty miasta.
Od południowego wschodu w kierunku północnym przez Zamość przepływa będąca dopływem Wieprza rzeka Łabuńka. Do niej, jeszcze w obrębie miasta, wpada płynąca od południowego zachodu Topornica. Płynący od wschodu wzdłuż północnej granicy Czarny Potok łączy się z Łabuńką już poza miastem. W południowej części Zamościa, na os. Zamczysko znajduje się zbudowany w latach 1961-63 zalew o powierzchni ok. 18 ha. Został podzielony groblą na dwa osobne zbiorniki, z których południowy przeznaczony jest do hodowli ryb i wędkarstwa, a północny, położony bliżej centrum miasta, jest wykorzystywany jako sezonowe kąpielisko.
W obrębie miasta za pomniki przyrody uznano 11 zespołów drzew. Południowo-wschodnia część Zamościa pokrywa się z fragmentem obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 o nazwie "Dolina Górnej Łabuńki". Spośród występujących tam ponad 20 gatunków ptaków, 3 posiadają ostoje w obszarze miasta. Tereny zielone to w większości łąki, zajmujące głównie obszary przy granicach miasta oraz ogrody działkowe skupiające się w jego południowej części,
Zieleń miejską stanowią położone w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta: od strony północno-zachodniej Park Miejski ze stawem (założony w okresie międzywojennym), skwery od południa i zachodu (dawny "Małpi Gaj") oraz słabiej zadrzewione "Planty" (głównie skwery) położone po wschodniej i północnej stronie.
Zamość, Park Miejski – fotografia: WIKIPEDIA
Duży obszar (ok. 45–50 ha) zajmuje jedyny miejski las komunalny, położony między zalewem a południową granicą miasta. Można tam spotkać chronione gatunki zwierząt, takie jak: rzekotka drzewna, traszki, ślimak żółtawy oraz różnego rodzaju storczyki. W zamojskim ogrodzie zoologicznym od niedawna jest także niewielka część botaniczna, poświęcona roślinności.
Do terenów zielonych zalicza się również skwery przebiegające wzdłuż rzeki Łabuńki, na których wyznaczono bulwary Miast Partnerskich Zamościa (są to bulwary Loughborough, Schwäbisch Hall oraz Żółkiewski).
W bezpośrednim sąsiedztwie miasta (na południowy zachód od jego granic) znajdują się rezerwaty "Hubale" (z susłami perełkowanymi) i "Wieprzec" (niskie torfowiska). Nieco dalej, w tym samym kierunku położony jest Roztoczański Park Narodowy, a bliżej na północ Skierbieszowski Park Krajobrazowy.
Większość zwartej zabudowy Zamościa skupia się w postaci klinów ciągnących się na północ i wschód od położonego w centrum Starego Miasta. Sama starówka, dzięki otaczającej ją zieleni (Park Miejski, Planty, dawny "Małpi Gaj") w dużym stopniu zachowała swą odrębność, co jest związane z jej pierwotnie naturalnym odizolowaniem, głównie terenami zalewowymi i fosami, niesprzyjającymi dawniej nowemu osadnictwu.
Znacznie mniej powierzchni zajętej zabudową występuje w zachodniej części miasta (Os. Karolówka) oraz położonym na południe od centrum Os. Zamczysko, gdzie zdecydowanie przeważają tereny zielone – ogrody działkowe, las, łąki, trawiaste nieużytki oraz zalew.
Obecnie miasto ma układ osadnictwa w znacznym stopniu zgodny z jego "klinowym" modelem, w którym od centrum po niemal granice występują tereny o konkretnym typie zabudowy i użytkowania, związanymi ściśle z ciągami komunikacyjnymi.
Najważniejsze zabytki Zamościa:
1 - Stare Miasto / Główne cechy, wyróżniające zamojskie Stare Miasto, to: zachowany od czasu powstania układ urbanistyczny, regularny Rynek Wielki o wymiarach 100 × 100 metrów z ratuszem i tzw. kamienicami ormiańskimi, a także fragmenty umocnień obronnych wraz z pochodzącymi z okresu zaboru rosyjskiego nadszańcami. Zamojskie Stare Miasto, z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Zamość, plan Starego Miasta – ilustracja: WIKIPEDIA
- manierystyczno-barokowy ratusz, symbol miasta, kilkakrotnie przebudowywany, z pięknymi schodami wachlarzowymi z XVIII w.;
- kamienice z podcieniami przy Rynku Wielkim (m.in. kamienice ormiańskie z XVII w. z attykami);
Zamość, pierzeja południowa Rynku (oraz fragmenty wschodniej i zachodniej) – fotografia: WIKIPEDIA
- Akademia Zamojska (obecnie liceum i szkoła wyższa) z XVII w.;
Akademia Zamojska – wyższa uczelnia założona w 1594 r. przez Jana Zamoyskiego w Zamościu. W tym samym roku papież Klemens VIII zatwierdził powołanie Akademii w formie stosownej bulli, przy tej okazji dodając swój herb rodowy Aldobrandinich do godła Akademii. Statut Akademii zatwierdził w imieniu papieża biskup chełmski Stanisław Gomoliński.
Gmach dawnej Akademii Zamojskiej (widok od strony ul. Akademickiej) – fotografia: WIKIPEDIA
- Pałac Zamoyskich, z końca XVI w.;
Pałac Zamoyskich w Zamościu – dawna rezydencja rodziny Zamoyskich w zachodniej części Starego Miasta (ul. Akademicka) w Zamościu. Dawny pałac założyciela miasta, Jana Zamoyskiego przechodził wiele etapów przebudowy, przez co obecnie nie jest już tak okazałą budowlą jak dawniej.
Pałac Zamoyskich w Zamościu – fotografia: WIKIPEDIA
- katedra pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła (z końca XVI w.) w stylu renesansowym, wraz z odrębną dzwonnicą, pełniącą także funkcję wieży widokowej;
- kościół św. Katarzyny i franciszkanów Zwiastowania NMP;
- renesansowo-barokowa cerkiew unicka (kościół św. Mikołaja);
Kościół św. Mikołaja w Zamościu – renesansowo-barokowy kościół na Starym Mieście w Zamościu, wzniesiony w XVII w. Jest to dawna cerkiew greckokatolicka (unicka), położona w południowo-wschodniej części zamojskiej starówki (przy jej dawnych murach), przy ulicy T. Kościuszki z głównym wejściem od ulicy Bazyliańskiej.
Zamość, kościół św. Mikołaja od strony zachodniej z wejściem – fotografia: WIKIPEDIA
- zachowane fragmenty zamojskiej twierdzy, w tym nadszańce z XIX w., jedyny bastion VII spośród siedmiu powstałych na przełomie XVI i XVII w., 5 bram (Lubelskie, Lwowskie, Szczebrzeska), Rotunda Zamojska;
Zamość, jedyny zachowany bastion VII z trasą turystyczną – fotografia: WIKIPEDIA
2 - Nieliczne zabytki występują także poza Starym Miastem, a są to głównie budynki z przełomu XIX i XX w.
W Zamościu działają liczne kluby sportowe różnych dyscyplin. Najpopularniejsze z nich to m.in. KS Agros z zawodnikami lekkiej atletyki, kolarstwa i łucznictwa, Klub Tenisowy Return oraz szczypiorniści MKS Padwa Zamość. Do roku 2010 w rozgrywkach ligowych piłki nożnej brał udział założony w 1934 r. KS Hetman Zamość, jaki obecnie zmaga się z problemami finansowo-organizacyjnymi. Inną drużyną w tej dyscyplinie sportu, grającą w IV lidze, jest AMSPN Hetman Zamość, wywodzący się spośród zespołów młodzieżowych.
Miejscowe kluby innych dyscyplin to także bokserski zespół ASB Hetman, oraz kluby walk karate – Zamojski Klub Karate Tradycyjnego oraz ZKK Kyokushin.
Najwięcej obiektów sportowych znajduje się w Ośrodku Sportu i Rekreacji przy ul. Królowej Jadwigi (w pobliżu Starego Miasta). Są tam dostępne: stadion z nową bieżnią (odbywają się tu m.in. mecze Hetmana Zamość), hale sportowe (duża i mniejsza), strzelnica dla łuczników, siłownia oraz baza noclegowa. Do niedawna ośrodek posiadał także odkryte baseny, w miejscu których powstało nowe boisko, przeznaczone dla wielu dyscyplin (m.in. tenis). W jego pobliżu planowane jest także utworzenie nowego basenu oraz boisk.
W Zamościu urodzili się: Tadeusz Baranowski, Waldemar Barwiński, Wasilij Denisow, Sambor Dudziński, Józef Epstein, Salomon Ettinger, Marek Grechuta, Marek Jawor, Konrad Karchut, Marek Karp, Róża Luksemburg, Kazimierz Zbigniew Łoński, Adam Niklewicz, Witold Paszt, Icchok Lejb Perec, Leopold Skulski, Piotr Szewc, Beata Ścibakówna, Przemysław Tytoń, Aleksander Zederbaum i Jakub Ziółkowski.
Zamość, Tablica pamiątkowa M. Grechuty przy ul. Grodzkiej 7 – fotografia: WIKIPEDIA
Najważniejsze daty w historii miasta:
Zamość - to idealne miasto twierdza, założone w 1580 r. przez Jana Zamoyskiego. Miasto zostało zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernarda Morando, stanowi wybitne osiągnięcie późnorenesansowej europejskiej myśli urbanistycznej. Założenia urbanistyczne miasta miały realizować renesansową koncepcję miasta idealnego.
Pomnik Jana Zamoyskiego przed Pałacem Zamoyskich – fotografia: WIKIPEDIA
- 1580 r. / Ogłoszenie Aktu lokacyjnego Zamościa. Król Stefan Batory - serdeczny przyjaciel Jana Zamoyskiego potwierdził lokację, uzupełnił ją dodatkowymi przywilejami oraz nadał miastu herb.
Zamość na sztychu z dzieła Georga Brauna i Franza Hogenberga z 1617 r. – ilustracja: WIKIPEDIA
- 1580 r. - do połowy XVII w. / Największy rozkwit miasta. Do Zamościa ściągali osadnicy daleko spoza granic Rzeczypospolitej. Jan Zamoyski dał zgodę na osiedlanie się w mieście Ormianom, Żydom i Grekom. Mieszczanie tworzyli mozaikę narodowościową i wyznaniową, zamieszkali tu także Włosi, Szkoci, Niemcy i Węgrzy. Zamość rozkwitł jako miasto zamożnych kupców, ale również ludzi kultury, sztuki i nauki, związanych z Akademią Zamoyską.
- 1648 r. / Chrzest bojowy miasta-twierdzy. Pod miasto ściągnęły wojska kozackie Chmielnickiego. Zamość opierał się przez kilkanaście dni osiemdziesięciotysięcznej armii Bohdana Chmielnickiego, zatrzymując jej dalszy marsz w głąb kraju.
- 1656 r. / Zamość, jako jedna z trzech twierdz w Polsce, oparł się najazdowi wojsk szwedzkich, zwanego Potopem. Miastem władał wówczas Jan III ordynat Zamoyski zwany „Sobiepanem”.
- 1702-1715 r. / Kolejne oblężenia miasta w czasie Wojny Północnej. Twierdza broniła się ze zmiennym szczęściem na przemian przed atakami wojsk szwedzkich, rosyjskich i saskich. Zamość przypłaca te niespokojne czasy grabieżami i kontrybucjami.
- XVIII w. / Upadek miasta. Bardzo przyczyniła się do tego sytuacja polityczna oraz zmiany na mapie Europy związane z trzema kolejnymi rozbiorami Polski między trzy mocarstwa; Rosję, Austrię i Prusy. W tym czasie opuścili Zamość bogaci kupcy. Liczba mieszkańców wynosiła około 5 tysięcy, a liczba domów dochodziła do trzystu. Władze austriackie w 1784 r. zlikwidowały Akademię Zamojską i skasowały klasztory bonifratrów, franciszkanów, klarysek i reformatów. W 1809 r. miasto zdobyte zostało w ciągu paru nocnych godzin przez wojska polskie księcia Józefa Poniatowskiego szybkim, brawurowym atakiem. Przykładem wyjątkowego heroizmu obrońców twierdzy był rok 1813. Pod dowództwem Maurycego Haukego bohaterski garnizon aż osiem miesięcy stawiał opór wojskom rosyjskim, pomimo straszliwego głodu i chorób.
- 1815 r. / Po Kongresie Wiedeńskim Zamość znalazł się w granicach tzw. Królestwa Polskiego, zależnego całkowicie od Imperium Rosyjskiego. Rosjanie przekształcili Zamość w silną twierdzę o dużym znaczeniu strategicznym, przy granicy z Austrią. Zamość stał się miastem rządowym. W 1866 r. twierdzę zlikwidowano.
- 1831 r. / Zamość stał się raz jeszcze miejscem wielomiesięcznej obrony, równie pięknej jak poprzednia z 1813 r. W czasie powstania listopadowego zamojska twierdza, dowodzona przez gen. Krysińskiego była bazą dla pomyślnych działań powstańczych wojsk polskich i siedzibą władz województwa lubelskiego. Załoga, gdy zdano sobie sprawę z bezcelowości dalszego oporu, poddała się jako ostatnia placówka powstania listopadowego.
- koniec XIX w. / Miasto osiągnęło liczbę 10 tys. mieszkańców. W wiek dwudziesty Zamość wchodził jako niewielkie, prowincjonalne miasteczko.
- lata międzywojenne / Zamość był już ważnym ośrodkiem ponadpowiatowym, znanym szczególnie z interesujących inicjatyw kulturalnych. W 1939 r. – przed wybuchem II wojny światowej w Zamościu mieszkało 28 tys. ludności.
- II wojna światowa / W Zamościu mieściły się obozy niemieckie – dwa obozy jeńców radzieckich, obóz dla wysiedleńców z Zamojszczyzny, oraz cieszący się ponurą sławą obóz zagłady na Rotundzie. Wyniszczone przez okupację niemiecką miasto straciło aż 40% mieszkańców.
- czasy powojenne / Miasto jest żywo rozwijającym się centrum gospodarczym, kulturalnym i przemysłowym.
Zamość, fabryka mebli "Black Red White" – fotografia: WIKIPEDIA
Zamość żyje nie tylko przeszłością, sławą miasta o wyjątkowych walorach urbanistyczno-architektonicznych. Liczący około 68 tys. mieszkańców Zamość jest siedzibą trzech szkół wyższych, wielu szkół średnich o długoletnich tradycjach, m. in. plastycznej i muzycznej.
Na uwagę zasługują współczesne przedsięwzięcia kulturalne Zamościa. Nieprzerwanie od roku 1976 na początku lata miasto gości czołowe teatry polskie. Specyfiką Zamojskiego Lata Teatralnego jest wykorzystywanie jako tła miejscowej architektury. Do historii teatru przeszły plenerowe inscenizacje szekspirowskie. Przeciwników tradycyjnego teatru Zamość zaprasza na Intermedialny Festiwal Sztuki „Fortalicje”. W tych niekonwencjonalnych działaniach teatralnych uczestniczą także artyści z zagranicy.
W Zamościu odbywają się także Międzynarodowe Spotkania Wokalistów Jazzowych oraz druga tego typu znana w kraju impreza „Jazz na Kresach”. Biorą w nich udział uznane gwiazdy muzyki jazzowej. Latem rozbrzmiewa muzyka folkowa (festiwal), jesienią natomiast rozbrzmiewa muzyka klasyczna (Zamojskie Dni Muzyki). W Zamościu ma swoją siedzibę istniejąca nieprzerwanie od 1881 r. znana poza granicami Polska Orkiestra Włościańska im. Karola Namysłowkiego. Działa w mieście prężne środowisko muzyczne i plastyczne, kilka galerii, m.in. Biuro Wystaw Artystycznych i Galeria Sztuki Współczesnej. Jest znany w kraju Klub Jazzowy im. Mieczysława Kosza.
Historia Żydów w Zamościu
Kahał zamojski powstał w 1588 r., gdy Jan Zamoyski wyraził zgodę na osiedlanie się Żydów w obrębie miasta. Początkowo osiedlali się Żydzi sefardyjscy z Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Turcji. W XVII w. dołączyli do nich Żydzi aszkenazyjscy i wkrótce zdobyli w mieście przewagę liczebną. W roku 1684 przywilej Jana Zamoyskiego dla gminy żydowskiej jeszcze raz potwierdził Marcin Zamoyski.
Zamość, synagoga – fotografia: WIKIPEDIA
Na przełomie XVIII i XIX w. silne wpływy miał tutaj nurt oświecenia żydowskiego – Haskala. W końcu XIX w. zaczął rozprzestrzeniać się chasydyzm. W Zamościu istniała synagoga, 2 domy modlitwy oraz szpital żydowski. W roku 1827 mieszkało tu 2874 Żydów, w 1921 – 9383 (49,3% ludności miasta). W Zamościu żył i tworzył poeta Salomon Ettinger (1799-1855), pisarz Icchak Lejb Perec (1852-1915), urodziła się też przyszła rewolucjonistka Róża Luksemburg (1870-1919). Przed wojną ukazywało się czasopismo Zamoscer Sztyme.
Tuż przed wybuchem wojny mieszkało w Zamościu około 12 000 Żydów. W październiku 1939 r. Niemcy powołali Judenrat, a wiosną 1941 r. – utworzyli getto. Od kwietnia do września 1942 około 4 tys. osób wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu. W październiku 1942 r. na miejscu rozstrzelali 500 osób, pozostałe 4 tys. poprzez punkt etapowy w Izbicy wywieźli także do Bełżca. Przewożonych Żydów zamykano w nieogrzewanych, towarowych wagonach, z reguły nie dawano im jeść i pić, a w czasie mrozów często polewano wodą. Bywało, że przejazd kilkudziesięciu kilometrów zajmował 3 dni, a transportowane osoby przybywały już martwe.
Rozpoczynając numizmatyczny spacer po Zamościu należy cofnąć się do czasów historycznych, do monet oblężonego Zamościa.
Monety oblężnicze w historii polskiej numizmatyki są bardzo rzadkim zjawiskiem. W całej numizmatyce polskiej znamy tylko dwa takie epizody. Pierwszym przypadkiem polskich monet oblężniczych są gdańskie monety oblężnicze z roku 1577, drugim monety oblężonego Zamościa 1813 r.
Pieniądz w oblężeniu Zamościa – oficjalna nazwa serii monet wybitych podczas walk kampanii rosyjskiej Napoleona w czasie, gdy twierdza Zamość w 1813 r. była oblegana przez Armię Imperium Rosyjskiego. Monety wypuściła polska załoga twierdzy.
Z racji trudności technologicznych przy przetopie srebra i biciu monet ich jakość nie była dobra. Pod prymitywnym kafarem stemple opadały nierówno albo pękały. Dlatego też nie ma dziś dwóch zachowanych identycznych monet. Wiadomo, że srebro przetapiano czterokrotnie i skład stopu partii znacznie się różnił. Posłużono się również czterema stemplami do dwuzłotówek, co dodatkowo różnicuje wygląd tych monet. Stempli do groszówek wykonano dwa, po jednym dla awersu i rewersu.
- Moneta sześciogroszowa – wykonana ze stopu miedzi, na awersie napis "PIENIĄDZ W OBLĘŻENIU ZAMOŚCIA"; na rewersie "6 GROSZY 1813" z dwoma gałązkami u dołu i wezwaniem "BOŻE DOPOMÓŻ WIERNYM OJCZYŹNIE".
1 - Moneta sześciogroszowa - Odmiana I, 6 groszy 1813, Zamość
2 - Moneta sześciogroszowa - Odmiana III, 6 groszy 1813, Zamość
Fotografia - www.poszukiwanieskarbow.com/
Podstawowe dane / emitent: Dowództwo twierdzy Zamość, nominał: 6, Rok emisji: 1813,
data emisji: 15.11.1813 r., data wycofania: 25.11.1813 r., projekt: Tomasz Hincz i Mikołaj Karkowski,
nakład: 1 330 szt., materiał: miedź, średnica: 33 mm, waga: 11,5 g, rant: gładki, opiłowany
- Moneta dwuzłotowa – wykonana ze srebra, na awersie napis "MONETA W OBLĘŻENIU ZAMOŚCIA" i drobny element zdobniczy w kształcie kulistej bomby u dołu; na rewersie "2 ZŁOTE 1813" otoczone wieńcem z dwóch gałązek i wezwaniem "BOŻE DOPOMÓŻ WIERNYM OJCZYŹNIE".
1 - DWUZŁOTÓWKI OBLĘŻNICZE ZAMOŚCIA - Odmiana II, 2 złote 1813, Zamość
2 - DWUZŁOTÓWKI OBLĘŻNICZE ZAMOŚCIA - Odmiana IV, 2 złote 1813, Zamość
Fotografia - www.poszukiwanieskarbow.com/
Podstawowe dane / emitent: Dowództwo twierdzy Zamość, nominał: 2, emisja: 1813 r., data emisji: 22.11.1813 r., data wycofania: 25.11.1813 r., projekt: Tomasz Hincz i Mikołaj Karkowski, nakład: 7 830 szt.,
materiał: srebro (Ag), średnica: 28,6/30 mm, waga: 8,60/10,70 g, rant: gładki
O monetach sześciogroszowych wiadomo również, że są to ostatnie monety o takim nominale, jakie wybito w Polsce.
Muzeum Zamojskie w Zamościu co roku, zaprasza do „Mennicy Muzealnej”, którą prezentuje w czasie Jarmarku Hetmańskiego w Zamościu. W „Mennicy” tradycyjnie odbywa się pokaz bicia kopii monety 2 złotowej z 1813 r.
Kopia monety 2 złotowej z 1813 r. bita w „Mennicy Muzealnej”
Jarmark Hetmański – impreza promocyjno-handlowa przypominająca mieszkańcom Zamościa o rocznicy nadania miastu Zamość praw miejskich.
Jarmarkowi towarzyszy Festiwal Produktu Lokalnego odbywający się w pierwszym dniu Jarmarku. W czasie Festiwalu odbywa się konkurs na potrawę regionalną, w którym udział biorą restauratorzy.
Atrakcją Jarmarku są Targi Sztuki Ludowej. Biorą w nich udział twórcy ludowi z całej Polski prezentując unikatowe wyroby ludowego rzemiosła. Organizowane są również pokazy ginących zawodów (np. tłoczenie oleju).
Jarmarkowi towarzyszą Targi Kolekcjonerskie z udziałem kolekcjonerów z całej Polski.
Jarmark Hetmański ma część promocyjno-handlową., na którą przyjeżdżają handlowcy i firmy z całego kraju by zaprezentować swoją ofertę i wyroby.
Na Rynku ustawiana jest scena, na której koncertują codziennie zespoły ludowe, kapele podwórkowe. Odbywają się zabawy dla dzieci, prezentują się kuglarze i szczudlarze, koncertuje kataryniarz. W godzinach wieczornych na scenie występują znane i lubiane zespoły.
Współczesne monety i banknoty o tematyce zamojskiej wyemitowane przez Narodowy Bank Polski:
- 300000 złotych (1993) / ŚWIATOWE DZIEDZICTWO KULTURY UNESCO – 1992 – ZAMOŚĆ
Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1993 r.;
materiał: srebro (Ag.999); stempel: lustrzany; bok: gładki, średnica : 40 mm; masa: 31,1 g;
nakład: 20 000 szt.
- 300000 złotych – PRÓBA (1993) / ŚWIATOWE DZIEDZICTWO KULTURY UNESCO – 1992 – ZAMOŚĆ
Emitent: Narodowy Bank Polski; producent: Mennica Państwowa – Warszawa; emisja: 1993 r.;
materiał: nikiel (Ni); stempel: lustrzany; bok: gładki, średnica : 40 mm; masa: 24,5 g;
nakład: 500 szt.
- 5 złotych – BANKNOT (1990) / ZAMOŚĆ
Jedyny „zamojski” banknot powstał w czasach przygotowań do denominacji złotówki, w roku 1989. Zamość miał być tematem banknotu 5 zł. Na awersie znajdował zamojski ratusz, na rewersie zaś Order Krzyża Grunwaldu. Autorem tego projektu był p. Waldemar Andrzejewski. Banknoty z datą 1 marca 1990 r. wydrukowano w Monachium, w ilości całkowitej 500 milionów szt. Projekt ten jednak przepadł przez słabe, a raczej przestarzałe zabezpieczenia. Było to również konsekwencją przesuwania w czasie denominacji. Banknoty z miastami dało się... wyprać z farby i nanieść wyższy nominał. Zaprojektowano i wydrukowano więc nowe banknoty, obecnie obowiązujące, z władcami Polski.
Większość banknotów z serii „Miasta Polski” trafiła na przemiał. Dla kolekcjonerów przygotowano tysiąc kompletów z wielkim napisem "specimen" na awersie. Zainteresowanie tymi banknotami było jednak tak wielkie, że NBP pozwolił na nieograniczoną sprzedaż - tym razem już bez numeracji i z nadrukiem "nieobiegowy". Obecnie bez problemu można je kupić na aukcji w cenie ok. 120 zł za komplet.
Ratusz w Zamościu – fotografia: WIKIPEDIA
Dukaty lokalne, monety pamiątkowe i inne numizmaty o tematyce zamojskiej:
- 6 SZEŚCIOGROSZ ZAMOJSKI
Emitent: Urząd Miasta Zamość, producent: Mennica Polska S.A., czas obowiązywania: 14.06.2008 - 30.09.2008, projektanci: A. i R. Nowakowscy
Wydano dukaty lokalne:
- miedzionikiel: 50000 szt., średnica: 25 mm
- srebro Ag 500: 500 szt., średnica: 38,61 mm
- złoto Au 900: 100 szt., średnica: 21 mm
Jan Sariusz Zamoyski (Jan Zamojski) herbu Jelita (ur. 19 marca 1542, zm. 3 czerwca 1605) – polski szlachcic, magnat, sekretarz królewski od 1565, podkanclerzy koronny od 1576, kanclerz wielki koronny od 1578 i hetman wielki koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów od roku 1581. Generalny starosta krakowski w latach 1580-1585, starosta bełski, międzyrzecki, krzeszowski, knyszyński, tykociński i dorpacki. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny przeciwnik sukcesora po Batorym, Zygmunta III Wazy. Humanista-mecenas, filolog i mówca. W 1580 r. założył miasto Zamość.
Jan Zamoyski, złoty medal z wizerunkiem Jana Zamojskiego z roku 1598 – fotografia: WIKIPEDIA
- 7 BASTIONÓW (20 lat Zamościa na liście UNESCO)
Liczba 7 bastionów wynika z układu przestrzennego miasta i konieczności zapewnienia możliwości obronnych twierdzy (ostrzału wzdłuż linii murów). Liczba 7 ma także znaczenie symboliczne, odnoszące się do tradycji antycznej i biblijnej. Jest m.in. obrazem doskonałego porządku, kosmosu, stworzenia, przestrzeni, czasu, a także stałości, równowagi i bezpieczeństwa, co znakomicie wpisuje się w koncepcję nowożytnego miasta idealnego.
Awers: zarys planu Zamościa wpisującego się w koncepcję miasta idealnego wraz z informacją o obchodzonym w tym roku jubileuszu poprzez umieszczenie logo jubileuszowego: 20 lat Zamościa na Liście UNESCO.
Rewers: wizerunek Kamienic Ormiańskich, tak bardzo charakterystycznych dla tego miejsca oraz symboliczny nominał - "7 BASTIONÓW".
Emitent: Miasto Zamość, producent: Mennica Śląska w Pszczynie, projekt: Monika Hochel,
średnica: 30,9 mm, materiał: golden nordic – 5 000 szt., alpaka (nowe srebro) – 5 000 szt.,
mosiądz - nakład otwarty, czas obowiązywania: 2012-09-06 - 2012-12-31
Kamienice ormiańskie – zabytkowe manierystyczno-barokowe kamienice na Starym Mieście w Zamościu, położone w północnej pierzei Rynku Wielkiego, przy ulicy Ormiańskiej.
Zamość, kamienice ormiańskie (nr-y od lewej:30-28-26-24-22) – fotografia: WIKIPEDIA
Ta część Zamościa została przyznana przez założyciela miasta, Jana Zamoyskiego, Ormianom, stąd nazwa ulicy oraz kamienic. Powstały one głównie w połowie XVII w. i podobnie jak w pozostałych pierzejach Rynku posiadają podcienie. Każda należała do różnych posiadaczy, a po II wojnie światowej przeszły w posiadanie państwa (ostatnimi właścicielami byli głównie Żydzi). Szczególny wygląd ma 5 kamienic na prawo od ratusza - są ozdobione płaskorzeźbami, fryzami, ornamentami oraz attykami, jakie przywrócono podczas renowacji Starego Miasta w latach 70. XX wieku pod kierownictwem architekta Wiktora Zina.
- ŻETONY PAMIĄTKOWE (2012 – 2013) / 20 DZIEDZICTW (Seria: POLSKIE ZABYTKI NA LIŚCIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO – GYGES ARD)
Producent: GYGES ARD / wzory produkcyjne dla przyszłych monet; emitent: GYGES ARD;
projekt: GYGES ARD / Robert Anders (AR); materiał: miedź patynowana, miedź patynowana – klipa,
miedź z bursztynem; wymiary: średnica - 32 mm, klipa 35 x 35 mm; nakład: po 10 szt.
Emitent: Spółdzielnia Socjalna "SAMI SWOI", producent: MINCERZ W KRÓLEWSKIM, WOLNYM MIEŚCIE SANOKU - Andrzej Budzicki, projekt: Jarosław Serafin, emisja: maj 2013 r., materiał: mosiądz, waga: 13,3 g,
nakład: 960 szt., średnica: 32 mm, bok: gładki
Fotografia: Jarosław Serafin
- ZAMOŚĆ – Żetony turystyczne (GYGES ARD)
Emitent i producent: GYGES ARD, materiał: mosiądz patynowany / mosiądz srebrzony oksydowany,
średnica: 32 mm, projekt: Robert Anders (AR)
Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu – renesansowy kościół na Starym Mieście w Zamościu wzniesiony pod koniec XVI w. Katedrę tą ufundował założyciel miasta, Jan Zamoyski, a autorem jej projektu jest włoski architekt Bernardo Morando, z czym wiąże się jej nawiązanie do kościołów włoskich z XV, XVI w. Początkowo była to kolegiata, Zamość podlegał biskupstwu chełmskiemu, dopiero w roku 1992, kiedy utworzono diecezję zamojsko-lubaczowską, podniesiono jej rangę do katedry. Po śmierci jej architekta, na początku XVII w., ukończono wewnętrzny wystrój tego kościoła. Konsekracji tej świątyni dokonano w roku 1637. Znaczną przebudowę przeprowadzono jedynie w okresie zaborów, w latach 1824-26, pod dowództwem gen. J. Mallet-Malletskiego, który kierował wówczas rozbudową i modernizacją zamojskiej twierdzy. W tym okresie katedra została obniżona, zmieniono m.in. elewację, przez co obecny wygląd zewnętrzny jest bardziej klasycystyczny, zniknęły napisy i herby Zamoyskich, zlikwidowano także niektóre elementy wewnątrz kościoła. W II połowie XIX w. oraz I połowie wieku XX prowadzono dalsze zmiany i remonty, związane także z licznymi uszkodzeniami.
Podczas VII pielgrzymki do Polski w 1999 wizytę w katedrze złożył papież Jan Paweł II.
Katedra pełni także rolę kościoła parafialnego. W obrębie tej parafii znajduje się także inny kościół na Starym Mieście – rektoralny kościół św. Katarzyny.
Dzięki dofinansowaniu ze środków unijnych, jakie parafia uzyskała w roku 2010 (w ramach RPO woj. lubelskiego) na projekty obejmujące remont katedry oraz dzwonnicy, przywrócono dawną okazalszą formę świątyni z początku XIX w., jaką utraciła później w okresie zaborów.
Zamość, katedra pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła – fotografia: WIKIPEDIA
Wędrówka po Zamościu, perle architektury renesansu dobiegła końca. Miasto to choć raz powinien odwiedzić każdy, do czego ja ze swej strony gorąco zachęcam.
Autor: Józef Smurawa
Źródła:
- http://www.pl.wikipedia.org/
- http://www.cf2004.zamosc.pl/historia/historia.html
- http://www.poszukiwanieskarbow.com/numizmatyka/zamosc.html
- http://www.zdk.zamosc.pl/
- http://www.zamosc.pl/
- http://www.fortresscatalogue.com/
- http://www.banknoty.republika.pl/
- http://www.mennica.com.pl/
- Mennica GYGES ARD
- Mennica Śląska w Pszczynie
- MINCERZ W KRÓLEWSKIM, WOLNYM MIEŚCIE SANOKU - Andrzej Budzicki
