Boratynki warte zachodu - 14

Tajemnicza moneta

Od ponad dwóch lat publikuję artykuły i felietony poświęcone boratynkom. Pokazałem już wiele monet rzadkich, nienotowanych, z różnych względów interesujących, ale tylko raz wspomniałem o najpiękniejszym egzemplarzu w katalogu C. Wolskiego i to tylko jako ilustracji wyśmienitego stanu zachowania w artykule „Boratynka na rynku numizmatycznym”. Mowa o tej monecie:

Do niedawna miałem wątpliwości co do oryginalności tego egzemplarza. Jest zbyt doskonale zachowany. Aż niemożliwym jest, aby 360-letnia moneta przetrwała do naszych czasów w takim stanie. W katalogu Wolskiego została opisana jako hybryda, ale przecież hybrydą nie jest. Monety hybrydowe powstają przez zastosowanie stempli awersu i rewersu różnych monet. Tak jak tutaj:

C. Wolski na str. 170 monografii tak tłumaczy istotę monet hybrydowych: „hybrydowość danych egzemplarzy polega na zastosowaniu awersów charakterystycznych tylko dla mennicy ujazdowskiej w połączeniu z rewersami opartymi na puncach z mennicy krakowskiej” /lub odwrotnie- dopisek mój/. Stemple awersu i rewersu omawianej monety mają cechy wykonania krakowskiego. Powstały w tej samej mennicy. Na rewersie liternictwo krakowskie, a nawet charakterystyczne cyfry daty łącznie z rzymską jedynką.

Jeśli to oryginał, to może jakiś egzemplarz okazowy albo próbny? Może jakąś część produkcji monet litewskich przeniesiono lub zamierzano przenieść do Krakowa? No nie, bo mennica krakowska miała kontrakt tylko na bicie boratynek koronnych.

Może w mennicy krakowskiej wykonano te stemple dla mennicy ujazdowskiej? Bardziej prawdopodobne, bo hybrydy z 1660 i 1661 pokazane na zdjęciu potwierdzają takie działania.Trzeba pamiętać, że większość kontraktu na bicie boratynek koronnych przejęła nowa mennica w Ujazdowie /ponad 70 mln sztuk/, a mennica krakowska tylko trochę ponad 16 mln sztuk, bo biła w tym czasie monety srebrne i złote. Na dodatek w 1660 roku do Ujazdowa przeniesiono realizację kontraktu na 90 mln boratynek litewskich, które zamierzano wcześniej bić w mennicy w Brześciu. Dodatkowo w Ujazdowie bito nielegalnie, poza kontraktem ogromne ilości boratynek /według danych przywołanych w pracy C. Wolskiego ta nielegalna produkcja wyniosła połowę oficjalnego kontraktu/. Nowo otwarta mennica w Ujazdowie nie radziła sobie z wielkością zamówienia i Boratini wykorzystywał specjalistów krakowskich do wykonywania części pracochłonnych przecież stempli dla nowej mennicy. Stempli nie wykonał w Ujazdowie rytownik przeniesiony z Krakowa, bo punce liter, cyfr i portretu wykorzystywano w Krakowie do końca produkcji boratynek w tej mennicy. Tyle o wątpliwościach. Jakiś czas temu zdobyłem ten egzemplarz:

Piękne naśladownictwo krakowskiego pierwowzoru. Identyczna mitra i herb Korwin, a Pogoń niewielkimi zmianami tarczy, wstęg i nakrycia głowy jeźdźca. Po kroju liter i cyfr widać, że to już wyrób ujazdowski.

Dotychczasowe wyniki śledztwa pozwalają na domniemanie, że ta piękna, krakowska moneta była pierwowzorem dla serii monet litewskich z Ujazdowa z Pogonią z małą tarczą i herbem Korwin. Otwarte pozostawało pytanie czy to tylko wzór do naśladowania, czy też tym stemplem bito monety. 28 lutego 2021 zakończyła się aukcja tego egzemplarza:

Bez wątpienia moneta została wybita tymi samymi stemplami co egzemplarz katalogowy! Potwierdza ona oryginalność monety z katalogu i jest dowodem, że monety bito tymi stemplami w mennicy ujazdowskiej. To pierwszy udokumentowany przypadek wykonania obu stempli awersu i rewersu w jednej mennicy dla innej mennicy. Do tej pory identyfikowaliśmy pojedyncze stemple awersu lub rewersu, które w połączeniu z innymi stemplami tworzyły monety hybrydowe. Znamy je z mennicy ujazdowskiej i brzeskiej. W związku z tym musi pojawić się pytanie czy to jedyny przypadek i czy w podobny sposób nie postąpiono w mennicy w Kownie. Tezę taką postawił C. Wolski w monografii boratynek tłumacząc w ten sposób niewielką, w stosunku do nakładu, ilość dostępnych monet z mennicy w Malborku. Teza o biciu w Malborku boratynek stemplami kowieńskimi staje się obecnie wielce prawdopodobna. Emisja boratynek jest pełna różnych tajemnic. Zachęcam kolekcjonerów tych monet do badań dla ich wyjaśniania. Obecnie w taki sposób można przedstawić rozwój serii monet z herbem Korwin i Pogonią z małą tarczą:

Jeszcze kilka słów na temat rzadkości tej odmiany. C. Wolski w katalogu szacuje ją na R8 /2-3 egzemplarze/. Każdy kolekcjoner boratynek powinien pamiętać, że szacowanie rzadkości boratynek ze względu na ogromny nakład jest bardzo trudne i ryzykowne. Wolski oszacował, że z jednej pary stempli w mennicy ujazdowskiej w pierwszej emisji bito około 50 tys. egzemplarzy. W Krakowie było pewnie podobnie, ale nie wiemy czy tę odmianę bito aż do zużycia stempli, czy też była to emisja próbna wybita w niewielkiej ilości egzemplarzy. Tak naprawdę, to nie mamy pojęcia, ile monet się zachowało. Muzea nie opisują skarbów boratynek, zbieracze też nie wiedzą często jakie odmiany mają. Bardziej precyzyjne jest szacowanie rzadkości na podstawie ilości egzemplarzy, które pojawiły się w przestrzeni publicznej. Z całą pewnością jest to odmiana rzadka
i prawdziwe będzie stwierdzenie, że znamy obecnie 2 egzemplarze. Być może po tej aukcji i po tym artykule pojawią się następne. Moneta została sprzedana za 4749 zł i bardzo mnie to cieszy. Od dłuższego czasu obserwuję wzrost cen ładnie zachowanych, w oryginalnej patynie i rzadkich egzemplarzy. Świadczy to o wzroście zainteresowania rynku numizmatycznego boratynkami. Takich odmian znanych obecnie w 1-2 egzemplarzach jest więcej.

Powoli zbliżamy się do końca tego cyklu opowieści o boratynkach. Zapraszam na forum Towarzystwa Przeciwników Złomu Numizmatycznego, na którym jestem obecny od wielu lat i z chęcią porozmawiam o tych monetach.

 Zdzisław Szuplewski