Numizmaty z Podhala, Tatr, Gorców oraz Pienin

Podhale – region kulturowy w południowej Polsce u północnego podnóża Tatr, w dorzeczu górnego Dunajca z wyłączeniem obszarów leżących na prawym brzegu Białki i prawym brzegu Dunajca, poniżej ujścia Białki. Podhale zajmuje środkową część Kotliny Podhala, na południu wkracza w Tatry. Północną granice Podhala stanowią Gorce. Południową część Podhala nazywa się czasem "Skalnym Podhalem" – obejmuje ono obszar od Brzegów i Bukowiny po Zakopane, Kościelisko i Witów. Historyczną stolicą Podhala jest Nowy Targ.

 

Podhale, widok z polany Tarasówka (Małe Ciche) - fotografia: WIKIPEDIA

Tatry (słow. Tatry, niem. Tatra, węg. Tátra) – najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat. Tatry leżą w Łańcuchu Tatrzańskim, w Centralnych Karpatach Zachodnich.
Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (22,3%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (77,7%) na terytorium Słowacji.
Długość Tatr, mierzona od wschodnich podnóży Kobylego Wierchu (1109 m) do południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (1128 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle wzdłuż grani głównej 80 km. Grań główna Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie.
Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego i słowackiego TANAP-u oraz przynależności do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Tatry Wysokie, widok z Doliny Litworowej - fotografia: WIKIPEDIA

Pieniny, pasmo górskie w południowej Polsce i częściowo północnej Słowacji, wchodzące w obręb Podhala, stanowiące wschodnią część Pienińskiego Pasa Skałkowego pomiędzy Doliną Białki na zachodzie a Doliną Popradu koło Starej Lubowli.
Pieniny zbudowane są z wapieni jurajskich i kredowych, duża odporność wapieni spowodowała wypreparowanie ich z osłony fliszowej i powstanie grzbietów z licznymi formami skalnymi o strzelistych kształtach (Trzy Korony, Sokolica, Kramnica i in.). Pasmo wznosi się maksymalnie w części wschodniej (Wysokie Skałki, 1052 m n.p.m.).
Pieniny przecięte są przełomem Dunajca, tworzącego jar o pionowych, miejscami 500-metrowych ścianach i krętym przebiegu. W strefie granicznej z Beskidami występują andezytowe wzniesienia (Wdżar, Bryjarka, Jarmuty) - świadectwa aktywnego wulkanizmu w okresie trzeciorzędu.

Pieniny (centralnie - Trzy Korony) – widok z Czerwonego Klasztoru - fotografia: WIKIPEDIA

Gorce – pasmo górskie leżące w Beskidach Zachodnich. Nazwa "Gorce" związana jest prawdopodobnie ze słowem "gorzeć" (palić się, płonąć) i pochodzi od sposobu uzyskiwania polan śródleśnych metodą żarową. Spotykana jest już w aktach z 1254 r. (item mons Gorcz nuncupatus), używał jej Jan Długosz w 1480 r. (in monten Gorcz). W innych źródłach można też spotkać nazwę Górce, która by mogła oznaczać niskie góry.

Gorce, panorama z Potaczkowej - fotografia: WIKIPEDIA

Mapa Podhala, Tatr, Gorców i Pienin

 

 

Numizmatyczny spacer zacznijmy od „GÓRALA”.
Banknot o nominale 500 ZŁOTYCH, emitowany w czasie II wojny światowej przez władze okupacyjne dla Generalnej Guberni zyskał potoczną nazwę „GÓRAL”.

500 ZŁOTYCH / Emisja: 1 marca 1940 r.; w obiegu: od 27 marca 1940 r. do 10 stycznia 1945 r.; producent:  Wiener Staadsdruckerei, Wiedeń, Wytwórnia Papierów Wartościowych, Warszawa; wymiary: 120 x 87 - 181 x 100 mm; znak wodny: umiejscowiony na marginesie - głowa górala w kapeluszu; projekt: Leonard Sowiński

Papier biały o odcieniu kremowym lub szarokremowy. Powierzchnia papieru kalandrowana płótnopodobna. Różnice w odcieniach barw druku. Wzory z numeracją zerową bez nadruków (A 0000000 A 0000000). Istnieją również wzory z numeracją zerową i napisem perforowanym lub z czerwonym nadrukiem WERTLOS. Znane są egzemplarze pochodzące z makulatury, bez oznaczenia serii i numeracji, nie rozcięte po 2, 3, 4 i więcej sztuk, a nawet całe arkusze o różnym stopniu zaawansowania druku. Liczne fałszerstwa krajowe i zagraniczne. Znane jest fałszerstwo banknotu dokonane w Wielkiej Brytanii na rzecz ruchu oporu działającego w Generalnym Gubernatorstwie, fałszerstwo to różni się od oryginalnego banknotu tylko niewielkimi szczegółami. Falsyfikaty mają numerację zaczynającą się od 12..... lub 13..... Nie posiada podanej klauzuli prawnej.

Awers: z prawej strony głowa górala w kapeluszu.

Rewers: pejzaż górski - Tatry wysokie z Morskim Okiem.

Morskie Oko - największe i najpiękniejsze jezioro tatrzańskie, położone na wysokości 1395 m n.p.m. Wody Morskiego Oka otoczone są najwyższymi szczytami Tatr Polskich. Leży ono w kotlinie stanowiącą górną część Doliny Rybiegu Potoku. Stara nazwa jeziora to Rybi Staw od żyjącego w wodach Morskiego Oka pstrąga.

Morskie Oko – fotografia: WIKIPEDIA

Tatrzańskie widoki znalazły się także na dwóch innych banknotach, które jednak nigdy nie weszły do obiegu. Są to banknoty:

- 20 ZŁOTYCH (1928) / Morskie Oko

20 ZŁOTYCH / Emisja: 2 stycznia 1928 r.; nie wprowadzony do obiegu; producent:  Thomas De La Rue, Londyn;
wymiary: 115 x 79 - 163 x 86 mm; w nie zadrukowanym polu - profil głowy dziewczęcej;
projekt: nieznany - graficy drukarni Thomas De La Rue

Papier biały. Wzory: dwustronny czerwony ukośny nadruk WZÓR na awersie i BEZ WARTOŚCI na rewersie w dwu równoległych liniach, numeracja A 124567, banknot znany  tylko z nadrukiem WZÓR. Klauzula prawna: Bilety Banku Polskiego są prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Brak pełnej klauzuli prawnej o groźbie kary więzienia za podrabianie biletów bankowych było między innymi powodem nie wprowadzenia do obiegu banknotu.

 

- 50 ZŁOTYCH (1939) / Tatry Wysokie z Morskim Okiem

50 ZŁOTYCH / Emisja: 15 sierpnia 1939 r.; nie wprowadzony do obiegu; producent:  Thomas De La Rue, Londyn; wymiary: 111 x 71 - 163 x 80 mm; umiejscowiony na marginesie - profil głowy kobiety w chuście; projekt: Clément Serveau - ryty awersu i rewersu wykonał Włodzimierz Vacek

Papier biały. Poddruk wielobarwny wykonany offsetem. Wzory: dwustronny czerwony ukośny nadruk WZÓR w dwu równoległych podwójnych liniach, numeracja kolejna A 012345. Sygnatura drukarni umieszczona jest na dolnym marginesie na awersie i rewersie, natomiast sygnatura autora projektu i rytownika tylko na awersie. Klauzula prawna: "Bilety Banku Polskiego są prawnym środkiem płatniczym w Polsce" jest jednakowa dla wszystkich banknotów emisji banku polskiego na emigracji.

 

Na innym banknocie o nominale 50 ZŁOTYCH (1939) znalazł się obrazek z Pienin - Przełom Dunajca.
Banknot ten również nie wszedł do obiegu.

50 ZŁOTYCH / Emisja: 20 sierpnia 1939 r.; nie wprowadzony do obiegu; producent:  American Bank Note Company, New York; wymiary:  118 x 70 - 163 x 80 mm; bez znaku wodnego; projekt: nieznany

Papier biały z kolorowymi cętkami o średnicy ca 1 mm rozmieszczonymi nieregularnie na całej powierzchni banknotu. Wzory: dwustronny czerwony ukośny nadruk WZÓR lub SPECIMEN (nadruk specimen z archiwum ABNCo) dodatkowo skasowane trzema dziurkami o średnicy ca 5 mm, bez oznaczeń serii - numeracja zerowa (siedem zer lub pięć zer na okazach z archiwum ABNCo). Znane są też egzemplarze bez numeracji i bez nadruków. Sygnatura drukarni umieszczona jest na dolnym marginesie na awersie i rewersie. Klauzula prawna: "Bilety Banku Polskiego są prawnym środkiem płatniczym w Polsce" jest jednakowa dla wszystkich banknotów emisji banku polskiego na emigracji.

Pieniński Przełom Dunajca – przełom rzeki Dunajec przez pasmo górskie Pienin (Pieniny Właściwe), na długości ok. 8 km pomiędzy Sromowcami Niżnymi a Szczawnicą. Rzeka tworzy na tym odcinku wiele ostrych zakoli, a ściany skalne osiągają ok. 300 m wysokości. Jeden z najpiękniejszych przełomów rzecznych w Europie.

Przełom Dunajca, widok z Sokolicy - fotografia: WIKIPEDIA

 

Numizmaty wyemitowane przez miejscowości Podhala, Tatr, Gorców i Pienin przedstawię jako krótkie wizyty w miejscowościach, których dotyczą.

 

1 - ZAKOPANE

Zakopane - miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej.

Panorama Zakopanego z Giewontu - fotografia: WIKIPEDIA

Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i jest drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.
Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).
Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca. Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750–1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont.
Krupówki są reprezentacyjną ulicą w Zakopanem położoną w centrum miasta. Zaczynają się na skrzyżowaniu z Nowotarską i ciągną ponad kilometrowym deptakiem na południe. Są przedłużeniem ulicy Zamoyskiego.
Wzdłuż nich znajduje się wiele sklepów, restauracji, poczta oraz bardziej rozpoznawalne: Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem czy Dworzec Tatrzański.
Można tam skorzystać z takich atrakcji jak przejażdżka dorożką, zdjęcie z misiem, itd.
W połowie Krupówek rozciąga się widok na Giewont.

Ulica Krupówki w Zakopanem – fotografia: WIKIPEDIA

Do najsławniejszych zabytków Zakopanego zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku; góralska zabudowa drewniana; budowle w stylu zakopiańskim; wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne).
Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich. Wielokrotnie odbywał się także Puchar Świata w kombinacji norweskiej. W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w latach 1929, 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 roku. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 (przegrana z Falun) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017 (przegrana z Lahti). Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 roku Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn). Obecnie czynione są starania o organizację Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 roku wraz z Krakowem oraz ośrodkiem narciarskim Jasna Niskie Tatry na Słowacji.

 

Cofając się do lat przypadających na wiek dziewiętnasty i początek dwudziestego muszę chwilę zatrzymać się na Zakopiańskich Dobrach, których zarząd w pewnym okresie emitował pieniądz zastępczy - EMISJE DOMINIALNE.

ZAKOPANE ZARZĄD DÓBR 1 KORONA / 3 KORONY (przykłady emisji dominialnej)

Zakopiańskie Dobra, Dobra Zakopane lub Państwo Zakopane, także dobra Kościelisko-Zakopane. Była to ta część austriackich dóbr kameralnych, którą w 1824 r. zakupił Emanuel Homolacs jako sekcję białczańską i zakopiańską; te dwie sekcje były oddzielone od siebie sekcją szaflarską, którą już wcześniej, w 1818 r., nabył Tomasz Uznański. Na zach. od sekcji zakopiańskiej leżała sekcja witowska, którą w 1819 kupił Jan Pajączkowski i w 1821 r. sprzedał chłopom z siedmiu gmin (gromad) na zach. Podhalu.
Wszystkie te sekcje obejmowały zasadniczo obszary leśne, głównie w Tatrach Polskich, ale także poza ich pn. granicą, tj. na Podhalu. Natomiast w Tatrach Polskich w skład owych czterech sekcji nie wchodziły hale tatrzańskie i polany, które stanowiły współwłasność góralską, czyli tereny powyżej górnej granicy lasu i pewne enklawy śródleśne. Granice tych czterech sekcji były więc bardzo zawiłe.
Zakopiańskie Dobra należały kolejno do Homolacsów 1824-70, Ludwika Eichborna 1870-81, Magnusa Peltza 1881-88, Jakuba Goldfingera 1888-89 (kupno unieważnione) i wreszcie do Władysława Zamoyskiego 1889-1924. Ten ostatni powiększył obszar Zakopiańskich Dóbr przez kupno Pysznej Hali, Tomanowej Hali i udziałów na in. halach tatrzańskich. Krótko przed śmiercią Zamoyski wspólnie ze swą siostrą Marią stworzył Fundację "Zakłady Kórnickie"; obejmowała ona dwa kompleksy dóbr ziemskich: Zakopiańskie Dobra (6538 ha, w tym lasu 5333 ha) i w Wielkopolsce Kórnickie Dobra (13 123 ha). Zarząd Fundacji w 1933 r. z powodu trudności finansowych sprzedał państwu polskiemu całe Zakopiańskie Dobra z wyjątkiem Szkoły Pracy Domowej Kobiet w Kuźnicach. Od tej chwili Zakopiańskie Dobra przestały istnieć jako osobna jednostka, gdyż włączono je w większy kompleks dóbr państwowych; od 1955 r. dawny obszar Zakopiańskich Dóbr stanowi część Tatrzańskiego Parku Narodowego.

 

Współcześnie Zakopane nie stało się wprawdzie tematem żadnej oficjalnej monety, jednak lukę tą wypełniają dukaty lokalne oraz inne monety zastępcze i pamiątkowe. Krótko przedstawię te emisje:

- 4 MARKI TATRZAŃSKIE (2009)

4 MARKI TATRZAŃSKIE / emisja: 15.08.2009 r.; czas obowiązywania: 2009-08-15 - 2009-12-31; emitent: Powiat tatrzański; organizator: Tatrzańska Agencja Rozwoju, Promocji i Kultury; producent: Mennica Polska S.A.; projekt: Andrzej Nowakowski; materiał: mosiądz; nakład: 50 000 szt.; średnica: 27 mm; waga: 8,4 g; bok: gładki

Dukat o nazwie „Marka Tatrzańska” został wyemitowany z okazji 10–lecia Powiatu Tatrzańskiego. Swą symboliką nawiązuje do tradycyjnego produktu regionalnego, którym jest oscypek oraz do okresu międzywojennego, kiedy środkiem płatniczym w Polsce i na Podhalu była „Marka”. „Marka Tatrzańska” dla regionu stanowiła jedną z form promocji. Na awersie „Marki Tatrzańskiej” znajduje się herb Powiatu Tatrzańskiego, w którym widnieje postać Matki Boskiej Jaworzyńskiej – Królowej Tatr. Na rewersie monety znajduje się oscypek – lokalny produkt regionalny – wpisany na Listę Produktów Regionalnych Unii Europejskiej w 2007 roku.

„Marka Tatrzańska” jest również znakiem jakości, na który zasługuje oscypek – najbardziej rozpoznawalny produkt Podhala, dlatego stał się on symbolem Powiatu Tatrzańskiego.

Sanktuarium Maryjne na Wiktorówkach, Sanktuarium Matki Bożej Królowej Tatr lub Matki Bożej Jaworzyńskiej – sanktuarium położone w Tatrach Wysokich, na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, w bezpośrednim sąsiedztwie Rusinowej Polany na wysokości około 1200 m n.p.m. Bezpośrednio przy nim przebiega szlak turystyczny oznaczony kolorem niebieskim z Zazadniej na Rusinową Polanę. Znajduje się tu placówka TOPR.

Sanktuarium Maryjne na Wiktorówkach w zimie / Figura Matki Bożej Jaworzyńskiej – fotografie: WIKIPEDIA

Oscypek, oszczypek (słow. oštiepok) – twardy wędzony ser przygotowywany z mleka owczego, charakterystyczny dla polskich gór, szczególnie Podhala. Obecnie spopularyzowany ogólnie w Polsce oraz w innych krajach Europy.

Kram z serami góralskimi, na pierwszym planie oscypki – fotografia: WIKIPEDIA

- 1 FUNT ZAKOPIAŃSKI (2008)

MONETY WYBITE DLA UCZCZENIA 90 ROCZNICY POWSTANIA RZECZPOSPOLITEJ ZAKOPIAŃSKIEJ PIERWSZEGO SKRAWKA WOLNEJ POLSKI 13 X - 16 XI 1918 r.

1 FUNT ZAKOPIAŃSKI - GIEWONT / emisja: 20.12.2008 r.; czas obowiązywania: 2008-12-20 - 2009-01-04;
emitent: Mennica Łebska; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń  - alpaka; nakład: 5 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki
1 FUNT ZAKOPIAŃSKI - SZAŁAS / emisja: 20.12.2008 r.; czas obowiązywania: 2008-12-20 - 2009-01-04;
emitent: Mennica Łebska; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: 5 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Rzeczpospolita Zakopiańska – państwo istniejące od 13 października do 16 listopada 1918 r. na terenie Zakopanego i jego okolic.
W Zakopanym, tak jak w innych częściach rozbiorowej Polski, czekano na okazje do ogłoszenia niepodległości. 13 października 1918 odbyło się zgromadzenie obywatelskie, zwołane przez naczelnika gminy Zakopane Wincentego Regiecia. Pięciuset uczestników wybrało przewodniczącym wiecu Stefana Żeromskiego, a wiceprzewodniczącym – reprezentanta endecji, zarządcę dóbr hrabiego Władysława Zamoyskiego, Wincentego Szymborskiego i polityka lewicowego Mariusza Zaruskiego.
Dwa dni później polscy posłowie do parlamentu austriackiego przyjęli uchwałę, że uważają się za reprezentantów Polski. 28 października 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna.
30 października – dzień przed Krakowem – Zakopane oficjalnie ogłosiło niepodległość. Polscy oficerowie i żołnierze rozbroili żołnierzy obcych narodowości, przejęli skład broni i stację telefoniczną i oddali się do dyspozycji Organizacji Narodowej. 1 listopada zarząd Organizacji Narodowej przekształcił się w Radę Narodową – organ kierowniczy niepodległej, polskiej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Rada złożyła przyrzeczenie wierności Polsce i objęła w jej imieniu władzę w Zakopanem. Przewodniczącym Rady, pełniącym obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej Zakopiańskiej został Stefan Żeromski.
16 listopada 1918, wobec objęcia zarządu Galicji przez Polską Komisję Likwidacyjną, Rada Narodowa w Zakopanem rozwiązała się i Rzeczpospolita Zakopiańska przestała istnieć po dwutygodniowej niepodległości.

Wielkim wydarzeniem w życiu Zakopanego był przemarsz i koncentracja drużyn strzeleckich pod dowództwem J. Piłsudskiego w sierpniu 1913 roku. Obóz szkoleniowy drużyn strzeleckich trwał od 4 do 20 sierpnia. Uczestnicy przeszli od Stróży do Zakopanego. W sali Morskiego Oka Piłsudski wygłosił odczyt pt. Znaczenie woli dowódcy w bitwie. W Zakopanem strzelcy spędzili cztery dni, zakwaterowani zaś zostali w pomieszczeniach hrabiego, w Kuźnicach.

Giewont – masyw górski w Tatrach Zachodnich o wysokości 1895 m n.p.m. i długości 2,7 km. Wielki Giewont jest najwyższą górą w Tatrach Zachodnich, która znajduje się w całości na terenie Polski. Znajduje się w północnej grani Kopy Kondrackiej.

Wielki i Długi Giewont z Przełęczy pod Kopą Kondracką - fotografia: WIKIPEDIA

Szałas – słowo pochodzenia wołoskiego (por. rum. sălaş "mieszkanie, siedziba"). W Tatrach i na Podtatrzu zamiast nazwy szałas używano też określeń koleba lub bacówka, a po słowackiej stronie Tatr koszar. Nie każdy budynek związany z pasterstwem nazywa się szałasem. Według Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej w Tatrach i na Podtatrzu nazwą szałas obejmowano tylko budynki, w których mieszkali pasterze owiec, nazwa ta nie obejmowała budynków pasterzy krów i wołów. Dość powszechnym błędem spotykanym w przewodnikach turystycznych, a również w niektórych opracowaniach naukowych jest nazywanie szałasem budynków związanych co prawda z pasterstwem, ale nie przeznaczonych do mieszkania ludzi, lecz przeznaczonych na cele gospodarcze, np. magazynowanie siana czy narzędzi. Ten rodzaj budynków nazywa się szopą. W Gorcach w zależności od regionu szałasy noszą różne lokalne nazwy: koleba, bacówka, izbica, okół, koliba z jatą i in.

 

- 10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH (2009 – I emisja)

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH - 200-LECIE URODZIN SABAŁY KRZEPTOWSKIEGO / emisja: 07.02.2009 r.; czas obowiązywania: 2009-02-07 - 2009-02-28; emitent: FPHU Wektor; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: 7 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH - 90-LECIE ZWIAZKU PODHALAN / emisja: 07.02.2009 r.; czas obowiązywania: 2009-02-07 - 2009-02-28; emitent: FPHU Wektor; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: 7 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każda z monet wybita została również w wersji: bimetal pozłacany - 30 szt. i bimetal posrebrzany - 200 szt.

Sabała lub Sabalik, właśc. Jan Krzeptowski (ur. 26 stycznia 1809 w Kościelisku, zm. 8 grudnia 1894 w Zakopanem) – góral podhalański, honorowy przewodnik tatrzański, muzykant, myśliwy, gawędziarz i pieśniarz.
Przydomki Sabała, Sablik, Fakor, Kozica i Koziar pozwalały orientować się w rozległych koligacjach rodów góralskich, które nosiły te same nazwiska (funkcjonują one do dziś w rodzinach góralskich). Rodowe nazwisko Krzeptowski jest nazwiskiem przybranym – wcześniej zarówno Jan jak i jego bracia nosili nazwisko Gąsienica.

Jan Krzeptowski, Sabała, Sabalik, rysunek Stanisława Witkiewicza - ilustracja: WIKIPEDIA

W młodości był kłusownikiem, a podobno także zbójnikiem. Po upadku powstania chochołowskiego, w którym brał udział, przez krótki czas siedział w austriackim więzieniu. Porzuciwszy myślistwo nie osiadł na gospodarstwie, lecz zajął się gawędziarstwem i muzykowaniem. Z tego powodu przez miejscowych górali, zwłaszcza zamożniejszych gazdów, był uważany za dziwaka lub dziada, lecz dla goszczących w Tatrach twórców stał się symbolem góralszczyzny. Towarzyszył Tytusowi Chałubińskiemu i Stanisławowi Witkiewiczowi w ich górskich wyprawach. Przez Witkiewicza został nazwany "Homerem Tatr", był ojcem chrzestnym jego syna Stanisława Ignacego. Zabawiał znakomitych gości doktora Chałubińskiego śpiewem i opowieściami, a nawet zainscenizowanym dla Heleny Modrzejewskiej napadem zbójeckim, podczas którego wystąpił w roli harnasia.
Zmarł w 1894 w willi "Zacisze" należącej do Wandy Lilpopowej, która opiekowała się nim w ostatnich latach życia. Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.

 

Związek Podhalan – stowarzyszenie powstałe w roku 1919, reaktywowane w 1959. Jest organizacją skupiającą w swoim gronie górali, którzy pielęgnują swoją odrębność kulturową i obyczajową oraz sympatyków związanych z subregionami zamieszkałymi przez górali polskich. Obecnie do związku należy ok. 5 tysięcy członków. Związek posiada w Polsce 75 oddziałów, ma również swoje oddziały akademickie i młodzieżowe. Stowarzyszenie ma również prężnie działający oddział w Stanach Zjednoczonych.

 

- 10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH (2009 – II emisja)

Seria: Fauna i flora chroniona w Tatrzańskim Parku Narodowym

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH -  KOZICA TATRZAŃSKA, ŚWISTAK TATRZAŃSKI, RYŚ KARPACKI i NIEDŹWIEDŹ BRUNATNY / emisja: 26.06.2009 r.; czas obowiązywania: 2009-06-26 - 2009-09-30; emitent: F.H.P.U. Wektor, Tatrzański Park Narodowy; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 7 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każdy z wizerunków został również wybity w wersji - Giewont: bez krzyża, w nakładzie po 100 szt. oraz  w wersji z krzyżem: pozłacanej - 30 szt. i posrebrzanej - 250 szt.

Tatrzański Park Narodowy, utworzony w 1954, w województwie małopolskim. Powierzchnia 21 164 ha (w tym 11 514 pod ochroną ścisłą). Siedzibą dyrekcji jest Zakopane. Obejmuje północną część masywu Tatr.

Logo Tatrzańskiego Parku Narodowego

Krajobraz wysokogórski uformowany w okresie plejstocenu przez lodowce górskie. Wysokie, strome szczyty (najwyższy Rysy, 2499 m n.p.m.) rozcinają głębokie żleby i rynny.
Liczne formy polodowcowe - kotły lodowcowe zajęte często przez jeziora, żłoby lodowcowe, doliny zawieszone, rygle skalne, wały moren czołowych i bocznych (morena), wygłady lodowcowe.
Rozwinięte zjawiska krasowe - jaskinie (np. Wielka Śnieżna, Mylna, Mroźna), wywierzyska, lejki i żłobki krasowe. Malownicze jeziora wysokogórskie (m.in. Czarny Staw pod Rysami, Morskie Oko, Czarny Staw Gąsienicowy).
Piętrowość klimatyczno-roślinna. Lasy dolnoreglowe bukowe i bukowo-jodłowe, zastępują bory świerkowe (z limbą przy górnej granicy lasu) regla górnego. Wyżej kosodrzewina i trawiaste hale wysokogórskie, a ponad 2300 m n.p.m. piętro turniowe ze skąpą roślinnością mchów i porostów. Liczne gatunki endemiczne (np. skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska) i relikty polodowcowe (dębik ośmiopłatkowy). Wiele roślin chronionych, m.in.: szarotka alpejska, goryczki, tojady, limba. Bogaty świat zwierząt. Żyją tu: orzeł przedni, orlik krzykliwy, sokół kobuz, puchacz, jeleń, ryś, wilk, gronostaj, niedźwiedź brunatny, a także typowe gatunki wysokogórskie: płochacz halny, pomurnik, siwerniak, kozica i świstak. Nielicznie występuje reliktowy skorupiak - skrzelopływka bagienna.

Kolej linowa na Kasprowy Wierch / Kolejka na Gubałówkę – fotografie: WIKIPEDIA / PKL

KOZICA TATRZAŃSKA
Pierwsze udokumentowane wzmianki o kozicach żyjących w Tatrach pochodzą z XVI w. W podaniach ludowych kozica zapisała się jako symbol swobody i umiłowania gór. Dziś na świecie wyróżnia się 10 podgatunków, a kozica tatrzańska jest jednym z nich. Kozice są typowymi zwierzętami górskimi o wadze około 30 kg. Jej wysokość sięga 80cm, a długość ciała od czubka nosa po nasadę ogona wynosi około 130 cm. Najczęściej przebywają w strefie wysokości 1700-2200 m.n.p.m, w piętrach kosodrzewiny, hal i turni. Kozica jest zwierzęciem stadnym, żyjącym w kierdlach liczących od 5 do 15 osobników. W połowie XIX w kozica tatrzańska należała już do zwierząt ginących. Dzięki pierwszej na świecie parlamentarnej ustawie o ochronie gatunkowej zwierząt, którą uchwalił Sejm Krajowy we Lwowie 1868r populacja z 36 osobników rozmnożyła się do 136 w 1904 r. Obecnie w Tatrach żyje ok. 300 kozic w tym po stronie polskiej ok. 80 sztuk. Jak wynika z danych historycznych, kozicy tatrzańskiej wielokrotnie zagrażało wyginięcie. Dziś według nomenklatury Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) kozica ze względu na swą niewielką liczebność, jest zaliczana do zwierząt krytycznie zagrożonych. Uratowanie zwierzęcia zaliczanego do tej kategorii możliwe jest tylko poprzez usunięcie przyczyn wymierania. (wg Łukasza Pęksa)

NIEDŹWIEDŹ BRUNATNY / KOZICA TATRZAŃSKA – fotografie: WIKIPEDIA

NIEDŹWIEDŹ BRUNATNY
Niedźwiedź jest największym drapieżnikiem lądowym, a maksymalny ciężar karpackich osobników przekracza 350 kg. W naszej części Karpat wydzielono 5 ostoi niedźwiedzi: Tatry, Beskid Żywiecki, Beskid Sądecki z Gorcami, Beskid Niski i Bieszczady. 50 lat temu w polskiej części Karpat żyło kilkanaście osobników. Tylko w Tatrach obecnie żyje około 60 niedźwiedzi z czego po polskiej stronie stale przebywa kilkanaście sztuk. Niedźwiedzica co dwa lata rodzi zimą w gawrze od 1-3 młodych i opiekuje się nimi przez 1,5 roku. Niedźwiedź jest gatunkiem wszystkożernym. Tak więc wieloletnia ochrona dała pozytywne wyniki co nie znaczy, że my ludzie nie musimy dokonywać wszelkich starań celem utrzymania przynajmniej aktualnego stanu.

RYŚ KARPACKI
Zamieszkuje strefę regli, najczęściej stare drzewostany z licznymi wykrotami i pojedynczymi skałami z których może obserwować okolicę. Często widywano go powyżej górnej granicy lasu gdzie podejmował próby ataków na kozicę i świstaki. Polują głównie z zasadzki lub goniąc ofiarę na krótkim dystansie. W połowie XIX w ryś został w Tatrach wytępiony i dopiero objęcie go ochroną spowodowało, że wiek później pojawił się tu ponownie. Obecnie liczba ich jest szacowana na około 200 osobników w całej Polsce. Długość ciała bez ogona to 70-130 cm a ogon 15-40 cm, wysokość w kłębie od 50-75 cm, masa od 15-38 kg. Poza okresem godowym prowadzą samotniczy i nocny tryb życia. Wbrew poglądom Ryś nie czatuje na ofiarę na gałęzi, ale poszukuje ich.

ŚWISTAK TATRZAŃSKI / RYŚ KARPACKI – fotografie: WIKIPEDIA

ŚWISTAK TATRZAŃSKI
Przeciągłe i przenikliwe gwizdy świstaków od zawsze wypełniały tatrzańskie doliny. Od tych charakterystycznych odgłosów pochodzi polska nazwa gatunkowa – Świstak Tatrzański. Występują one na obszarze całej półkuli północnej tj. Ameryki Północnej, Azji i Europy. Wyróżnia się 14 podgatunków świstaka. W tatrach zwierzęta żyją na wysokości 1500-2300 m.n.p.m. Długość tułowia wraz z głową od 30 do 60 cm, a ogon od 10 do 25 cm. Dorosły osobnik waży pomiędzy 5 a 7 kg. Na wiosnę, po zakończeniu hibernacji masa ta jest niższa o 2/3. Świstaki żyją w rodzinach lub koloniach z których każda składa się z pary rodzicielskiej i młodych z dwóch ostatnich miotów. Podobnie jak w przypadku kozic, świstaki w 1868r zostały objęte ochroną. Według danych historycznych w 1881 r. w polskiej części Tatr żyło zaledwie 30 osobników. Dziś populacja świstaków po polskiej stronie liczy 150-200 osobników, po słowackiej około 600. Świstak Tatrzański jest to zwierzę silnie zagrożone wyginięciem ze względu na małą populacje i porozrywany zasięg. (wg Łukasz Pęksa)

 

- 10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH (2009 – III emisja)

Seria: Fauna i flora chroniona w Tatrzańskim Parku Narodowym

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH -  SALAMANDRA PLAMISTA, ORZEŁ PRZEDNI, WILK SZARY, JELEŃ SZLACHETNY / emisja: 15.12.2009 r.; czas obowiązywania: 2009-12-15 - 2010-09-30; emitent: F.H.P.U. Wektor, Tatrzański Park Narodowy; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak, Piotr Żak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 5 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każdy z wizerunków został również wybity w wersji: pozłacanej - 50 szt. i posrebrzanej - 100 szt. (dukat z salamandrą w wersji z tampondrukiem – 500 szt.).

SALAMANDRA PLAMISTA (Salamandra salamandra) - jaszczur plamisty, jaszczur ognisty (Salamandra salamandra), gatunek płaza ogoniastego z rodziny salamandrowatych zamieszkujący wilgotne górskie biotopy zachodniej, środkowej i południowej Europy, góry północnej i zachodniej Afryki i Azji Mniejszej do wysokości ok. 1100 m n.p.m. W Polsce występuje w Karpatach i Sudetach na wysokości od 250 do 1087 m n.p.m.

SALAMANDRA PLAMISTA / ORZEŁ PRZEDNI – fotografie: WIKIPEDIA

ORZEŁ PRZEDNI (Aquila chrysaetos) - duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę, północną Afrykę, środkową Azję i Amerykę Północną. W Europie dawniej rozpowszechniony, obecnie występuje prawie wyłącznie w rejonie Alp. W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy (30-35 par), występuje głównie w Karpatach.

WILK SZARY (Canis lupus) - ssak z rodziny psów, z rzędu drapieżnych, występujący w lasach i na stepach Eurazji.(głównie w Hiszpanii, we Włoszech, na terenach byłej Jugosławii i Grecji, na półwyspie Skandynawskim oraz na terenach krajów byłego związku socjalistycznego) Niegdyś wilk był zaciekle tępiony, co doprowadziło do drastycznego spadku pogłowia tego gatunku. W wielu krajach wzięty pod ochronę, w Polsce, poza niektórymi rejonami (części województw podlaskiego i podkarpackiego), objęty całkowitą ochroną gatunkową.

WILK SZARY / JELEŃ SZLACHETNY – fotografie: WIKIPEDIA

JELEŃ SZLACHETNY (Cervus elaphus) -  zwierzyna płowa, należy do największej zwierzyny w kraju, będącej przedmiotem zainteresowania łowieckiego. Występuje w zasadzie we wszystkich dużych kompleksach leśnych, zarówno nizinnych, jak i górskich. U nas bytują dwa gatunki jeleni: europejski i sika (azjatycki). Wśród jeleni europejskich rozróżnia się dwa podgatunki: jeleń europejski nizinny i jeleń europejski karpacki. Drugi z nich bywa określany jako ekotyp, a nie podgatunek, gdyż nie ma on wyraźnych cech różnicujących. Jeleń europejski szlachetny (Cervus elaphus) ma tułów długi, walcowaty, głowę niezbyt długą, o równej linii kości czołowej i nosowej. Nogi (badyle) długie, zakończone racicami, nad którymi z tyłu są raciczki (szpile). Ogon (kwiat) krótki (ok. 15 cm). Osobniki męskie (byki) mają poroże (wieniec). W lecie suknia jelenia jest ceglastobrązowa, sierść krótka. Łeb z przodu szarobrązowy, na bokach jaśniejszy. Pod oczami wyraźne tzw. dołki łzowe. Łyżki (uszy) dość długie, stojące, obrośnięte od wewnątrz jaśniejszym, dłuższym, wełnistym włosem. Podbrzusze popielatobrązowe, ku tyłowi coraz jaśniejsze, ogon od spodu goły, a z wierzchu pokryty ciemną sierścią. Wokół ogona białożółtawa plama (talerz) otoczona ciemnym paskiem. Suknia zimowa jest ciemnobrązowa lub siwobrązowa o dłuższym gęstym włosie. Lustro w tym czasie robi się żółtawe, a badyle popielate. Osobniki męskie, tj. byki, od czwartego roku życia dostają grzywę na całej szyi, z tym że od spodu jest ona dłuższa. Jeleń europejski karpacki (Cervus elaphus montanus) jest silniejszej budowy niż nizinny, ma nieco dłuższą głowę i często garbatą część nosową. Suknia jelenia karpackiego w lecie jest popielatoceglasta, w zimie popielatoczarna. Wieniec jelenia górskiego jest znacznie mocniejszy niż nizinnego, porównanie to nie odnosi się jednak do równie mocnych jak karpackie byków mazurskich, żyjących na nizinie.

 

- 10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH (2010 – IV emisja)

Seria: Fauna i flora chroniona w Tatrzańskim Parku Narodowym

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH -  DZIEWIĘĆSIŁ BEZŁODYGOWY, GORYCZKA KRÓTKOŁODYGOWA, KROKUS SPISKI, SZAROTKA ALPEJSKA / emisja: 04.06.2010 r.; czas obowiązywania: 2010-06-04 - 2010-09-30; emitent: F.H.P.U. Wektor, Tatrzański Park Narodowy; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak, Piotr Żak; materiał: bimetal / otok - mosiądz,  rdzeń - alpaka; nakład: po 4 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każdy z wizerunków został również wybity w bimetalu z tampondrukiem (wizerunki roślin)- po 300 szt. oraz w wersji kolekcjonerskiej, złoconej i złoconej z tampondrukiem (niewielka ilość kompletów).

DZIEWIĘĆSIŁ BEZŁODYGOWY (z łac. Carlina acaulis) - występuje w rejonach alpejskich poł. i centralnej Europy, dosyć często na terenie Polski poł. (Beskidy,Pieniny, Tatry. Przeważnie roślina nie ma łodygi i stąd pochodzi nazwa. Kwitnie od lipca do września. Kwiatostan otwiera się tylko w słońcu, a zamyka się pod wpływem zwiększonej wilgotności powietrza, co postrzegane jest jako zwiastun nadchodzącego deszczu. W Polsce dziewięćsił bezłodygowy podlega ścisłej ochronie. Już w Średniowieczu  uważano go za roślinę leczniczą. Korzeń wykorzystywany był jako środek napotny lub moczopędny, a także przy zaburzeniach trawienia. Stylizowane przedstawienie dziewięćsiła jest klasycznym motywem sztuki podhalańskiej. Jest wykorzystywany przy aranżacji ogródków skalnych. W niektórych krajach europejskich (np.Szwajcaria, Włochy) dno koszyczków kwiatowych spożywane było jako jarzyna.

DZIEWIĘĆSIŁ BEZŁODYGOWY / GORYCZKA KRÓTKOŁODYGOWA – fotografie: WIKIPEDIA

GORYCZKA KRÓTKOŁODYGOWA (syn. g. Klusjusza, z łac. Gentiana clusii) - to środkowo- i południowoeuropejska roślina górska, występuje w Alpach, Karpatach, Chorwacji i Czarnym Lesie. W Polsce rośnie wyłącznie w Tatrach. Łodyga jest niska, naga i nierozgałęzia się. Osiąga wysokość 4-8 cm. Liście są: skórzaste, lancetowate i zaostrzone, zebrane w rozetę przy samej ziemi, zimozielone. Liście łodygowe są mniejsze, nieliczne, wyrastające naprzeciwlegle. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro halne, na wysokościach 935-2000 m n.p.m.. W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie jej naturalne stanowiska w Polsce znajdują się w Tatrzańskim Parku Narodowym.

KROKUS SPISKI inaczej szafran spiski (z łac. Crocus scepusiensis) - występuje w Karpatach Zach. W Polsce najliczniej rośnie na terenie Tatr i na Wzniesieniu Gubałowskim. Liście ma 2–4 odziomkowe, wąskolancetowate, o długości do 20 cm, lśniące z białym paskiem biegnącym przez środek. Pojedynczy kwiat na szczycie bezlistnego pędu (pojawia się przed rozwojem liści), jest duży, fioletowo-liliowy, o 6 płatkach korony. Słupek jaskrawopomarańczowy, z szyjką o 3 znamionach. Kwitnie od marca do kwietnia. Bardzo długi kielich kwiatu szafranu spiskiego wyrasta bezpośrednio z ziemi, a zalążnia tkwi w glebie. W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną. Zagrożeniem dla niego jest zmiana naturalnych siedlisk: zaorywanie łąk i pastwisk oraz zaprzestanie koszenia i wypasania łąk.

KROKUS SPISKI / SZAROTKA ALPEJSKA – fotografie: WIKIPEDIA

SZAROTKA ALPEJSKA (z łac. Leontopodium alpinum) - występuje w górach Europy. Jedyne naturalne stanowiska w Polsce znajdują się w Tatrach. Jest to niska roślina, cała pokryta gęstym, filcowatym kutnerem, który chroni ją przed zimnem, gorącem i nadmiernym parowaniem. Łodyga ma 5–30 cm i nie rozgałęzia się. Pęd jest słabo ulistniony, nie tworzy rozłogów Kwiatostan tworzą koszyczki zebrane w szczytowy baldaszkowy kwiatostan. Pod nimi występuje kilka liści tworzących okrywę podkwiatostanową. W Tatrach najwyższe odnotowane jej stanowisko znaleziono na Wielkiej Turni (1840 m n.p.m.). Zdarza się spotkać ją jednak dużo niżej. Szarotka alpejska jest reliktem epoki lodowcowej. Jest uprawiana jako roślina ozdobna w ogródkach skalnych. Na terenie Polski gatunek objęty jest ochroną gatunkową ścisłą.

 

- 10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH (2010 – V emisja)

Seria: Fauna i flora chroniona w Tatrzańskim Parku Narodowym

10 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH - ORZECHÓWKA, DROZD OBROŻNY, SARNA, WIEWIÓRKA POSPOLITA / emisja: 23.12.2010 r.; czas obowiązywania: 2010-12-23 - 2011-04-15; emitent: F.H.P.U. Wektor, Tatrzański Park Narodowy; producent: Mennica Łebska; projekt: Grzegorz Lassota / Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 4 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każdy z wizerunków został również wybity w wersji: bimetal z tampondrukiem - 200 szt. i bimetal pozłacany z tampondrukiem - 100 szt.

ORZECHÓWKA (Nucifraga caryocatactes), ptak z rodziny krukowatych. Zamieszkuje bory iglaste i górskie lasy Europy Północnej, Karpat, Półwyspu Bałkańskiego, Alp i Himalajów. Osiąga 37 cm długości ciała. Wierzch głowy, skrzydła i ogon czarne, spodnia strona ogona biała, reszta ciała brązowa, biało nakrapiana.
Odżywia się nasionami drzew iglastych, orzechami laskowymi, owadami, ślimakami i drobnymi kręgowcami. Gnieździ się w gęstwinie gałęzi. Samica składa 2-4 jaj, które wysiaduje sama przez 17-19 dni. Młode opuszczają gniazdo po ok. 24 dniach. W Polsce spotykana nielicznie lęgowo na Mazurach, w Beskidach i Tatrach. Podlega ochronie gatunkowej.

ORZECHÓWKA / DROZD OBROŻNY – fotografie: WIKIPEDIA

DROZD OBROŻNY (Turdus torquatus), ptak z rodziny drozdowatych, rzędu wróblowatych. Długość ciała 26 cm, rozpiętość skrzydeł 42 cm, ciężar 110 g.
Zamieszkuje górskie lasy oraz kosodrzewinę. Odżywia się owadami, innymi bezkręgowcami, jesienią jagodami. Gniazdo zakłada na małym świerku lub jodle na wysokości 1-3 m. Buduje je z gałązek, suchych traw i liści, wylepia próchnicą z piaskiem i grubo wyściela suchymi trawami. Wyprowadza 1 lub 2 lęgi w roku. Samica składa 4-5 jaj. Młode uzyskują samodzielność po dwóch tygodniach.
W Polsce drozd obrożny jest licznym ptakiem lęgowym w Karpatach, nielicznym w Sudetach. Chroniony.

SARNA (Capreolus capreolus), ssak z rodziny jeleniowatych zamieszkujący głównie obrzeża lasów, pola i łąki Europy (z wyjątkiem północnej Skandynawii), Azji Środkowo-Zachodniej oraz Syberii. Wysokość w kłębie 60-90 cm, długość ciała 95-135 cm, ogona do 5 cm, ciężar 15-50 kg. Samce większe i cięższe od samic, mają poroże zwane parostkami, o silnym uperleniu (drobne guzki na powierzchni poroża), najczęściej z trzema odnogami. Tułów smukły, kończyny długie, cienkie, zakończone spiczastymi racicami. Sierść gładka, latem ubarwiona żółtobrązowo lub czerwonobrązowo, zimą gruba, szorstka, z niewielką ilością delikatnej podściółki puchowej, szarobrązowa, czasem z czerwonawym odcieniem, spód ciała jaśniejszy. Rzadko zdarzają się osobniki białe lub czarne. Oczy duże, na górnej powiece długie rzęsy.
Sarny żyją w niewielkich stadach albo pojedynczo, prowadzą zasadniczo dzienny tryb życia, jednak w rejonach częstych polowań lub np. o dużym ruchu turystycznym żerują głównie o zmierzchu i nocą. Żywią się trawami, ziołami, pędami, liśćmi, korą drzew i krzewów, owocami, niekiedy grzybami, często wyrządzają szkody wśród pól uprawnych. W jesieni w lasach liściastych jednym z głównych składników pożywienia saren są żołędzie.
Okres godowy przypada na lipiec i sierpień, czasem na przełom listopada i grudnia, ciąża trwa 165 lub 285 dni, w zależności od okresu godowego. Samica rodzi 1, rzadziej 2 młode o brunatnym grzbiecie pokrytym białymi cętkami, dojrzewające w wieku ok. 18 miesięcy. W Polsce sarna jest zwierzęciem łownym z okresem ochronnym, cenionym dla mięsa, skóry i poroża, stanowiącego trofeum myśliwskie.

SARNA / WIEWIÓRKA POSPOLITA – fotografie: WIKIPEDIA

WIEWIÓRKA POSPOLITA (Sciurus vulgaris), ssak z rodziny wiewiórkowatych, rzędu gryzoni, występujący na obszarach leśnych Europy i zachodniej Azji. Osiąga długość ciała do 25 cm, ogona do 20 cm, ciężar do 0,3 kg. Ubarwienie rude, szare lub ciemnobrunatne z szarym odcieniem na bokach, spód ciała biały. Ogon puszysty, porośnięty włosami ułożonymi w 2 rzędy. Na uszach pędzelki dłuższej sierści.
Wiewiórka pospolita często buduje kilka gniazd położonych w pobliżu siebie. Zimą nie zapada w sen, jest jednak mało aktywna. Jesienią zbiera duże ilości pożywienia przygotowując zapasy na zimę, które gromadzi pod korzeniami drzew, w dziuplach lub ptasich gniazdach. Ciąża trwa 38-39 dni, samica rodzi 1-10 młodych, które otwierają oczy ok. 30. dnia życia, dojrzałość płciową osiągają w wieku ok. 1 roku. W Polsce spotykana na obszarze całego kraju, objęta całkowitą ochroną gatunkową.

 

- 12 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH / TUZIN (2011 – VI emisja)

12 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH -  JANOSIK / emisja: 01.07.2011 r.; czas obowiązywania: 2011-07-01 - 2011-09-30 na terenie Zakopanego; emitent: F.H.P.U. Wektor; producent: Mennica Łebska; materiał: mosiądz; nakład: brak danych producenta; średnica: 32 mm; bok: gładki

Juraj Jánošík, pol. Jerzy Janosik, węg. Jánosik György (ur. 25 stycznia lub 25 lutego 1688, zm. 17 lub 18 marca 1713) – karpacki zbójnik, słowacki bohater narodowy, bohater polskich podań.

Janko Alexy: Jánošík, witraż z 1957r.,
Park Kultury i Wypoczynku
(Park kultúry a oddychu) w Bratysławie - ilustracja: WIKIPEDIA

Juraj Jánošík był Słowakiem i pochodził ze wsi Tierchowa (Terchová), opodal Żyliny. Znana jest jego prawdopodobna data urodzin: 25 stycznia 1688, gdyż zachowała się metryka jego chrztu z 16 maja 1688. Jego rodzicami byli Martin Jánošík i Anna Cesneková (Cziszniková, Čišniková, Cisniková). Miał braci: Jana, Martina i Adama oraz młodszą siostrę Barborę.
Najprawdopodobniej brał udział w powstaniu antyhabsburskim Franciszka Rakoczego, które wybuchło w 1703 na ziemiach węgierskich. W 1708 wrócił do rodzinnej wsi, aby zająć się gospodarstwem, ale wkrótce potem wstąpił do armii austriackiej. Podczas służby został przydzielony do oddziału stacjonującego w zamku, w Bytčy, gdzie więziono groźnych przestępców. Tam poznał niejakiego Tomáša Uhorčíka, który był harnasiem zbójników karpackich. Jánošík pomógł mu uciec z więzienia, a sam zdezerterował lub został wykupiony z wojska i przystał do jego zbójeckiej bandy. Od tego momentu rozpoczęła się zbójecka działalność Jánošíka, która trwała do wiosny 1713.
W 1711 Tomáš Uhorčík przyjął imię Martin Mravec i odszedł z bandy, a nowym harnasiem został Jánošík. Jánošík ze swoją grupą działał na pograniczu węgiersko-polskim, a ofiarami jego napadów byli głównie kupcy, ale także plebani, posłańcy pocztowi i inne przypadkowe, zamożniejsze osoby. Wbrew legendzie grabił głównie z myślą o sobie i swoich ludziach, obdarowując okazjonalnie np. dziewczęta z okolicznych wsi różnymi zrabowanymi drobiazgami. Wspierali go niektórzy lokalni notable, z którymi dzielił się łupami, za co oni wyciągali go z tarapatów, np. po pierwszym pojmaniu Jánošíka i osadzeniu go w lochu, wiceżupan komitatu liptowskiego zapewnił mu alibi doprowadzając w ten sposób do jego uwolnienia.
Wiosną 1713 Jánošík został pojmany w domu Uhorčíka i osadzony w średniowiecznym zamku w Liptowskim Mikułaszu (Liptovský Mikuláš), gdzie 16 i 17 marca 1713 odbył się jego proces. Jego przebieg jest znany dzięki zachowanym protokołom. Sąd w składzie: przewodniczący Władysław Okolicsany, oskarżyciel Aleksander Čemnický oraz obrońca Baltazar Palugay, który wygłosił dwie mowy obronne za uniewinnieniem skazańca. Juraj na większość pytań odpowiadał niejasno próbując zmylić sąd. Przyznał się do jedynie 11 napadów. Ostatecznie sąd skazał Jánošíka na karę śmierci przez powieszenie na haku za lewy bok. Osią oskarżenia było zabójstwo plebana z Demanicy, do którego Jánošík się nie przyznał, wskazując jako sprawcę swojego kompana. Wyrok wykonano jeszcze przed wieczorem na miejscowym miejscu kaźni Šibeničky. Niektóre źródła twierdzą, że miało to miejsce dopiero następnego dnia – 18 marca.
Także o Uhorčíku krążą legendy. Niektóre z nich przypisują mu zdradę Jánošíka. Według innych podań został on zdradzony przez kochankę.

 

- 12 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH / TUZIN (2012 – VII emisja)

Seria: Fauna i flora chroniona w Tatrzańskim Parku Narodowym (kozica tatrzańska i niedźwiedź brunatny)

12 DUTKÓW ZAKOPIAŃSKICH – KOZICA TATRZAŃSKA II, NIEDŻWIEDŻ BRUNATNY II, OWCZAREK PODHALAŃSKI, PSTRĄG POTOKOWY /  MORSKIE OKO – RYBI STAW / emisja: 01.07.2012 r.; czas obowiązywania: 2012-07-01 - 2014-09-30; emitent: F.H.P.U. Wektor, Tatrzański Park Narodowy; producent: Mennica Jurajska;; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 3 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każdy z wizerunków został również wybity w wersji - mosiądz posrebrzany i mosiądz pozłacany.

OWCZAREK PODHALAŃSKI – polska rasa psa, w typie psa pasterskiego, wywodząca się prawdopodobnie od azjatyckich mastifów.
Owczarek podhalański jest jedną z pięciu ras polskich uznanych przez FCI. Kontrolowana hodowla rozpoczęła się od około 1920 roku. Pierwsza wystawa klubowa psów rasowych miała miejsce w Zakopanem w 1973 roku (zgłoszono 65 psów). Ostatnie zmiany we wzorcu wprowadzono 8 października 1988.
Owczarek podhalański występuje przede wszystkim w Tatrach i Beskidach, spotykany także w Sudetach i Bieszczadach. Jest to typ owczarka spotykanego w Tybecie, na Kaukazie i w Mongolii, co wskazywałoby na pochodzenie wszystkich tych ras od doga tybetańskiego.

OWCZAREK PODHALAŃSKI / PSTRĄG POTOKOWY – fotografie: WIKIPEDIA

PSTRĄG POTOKOWY (Salmo trutta m. fario) – ryba z rodziny łososiowatych (Salmonidae), należąca do gatunku Salmo trutta, ekologiczna odmiana troci atlantyckiej (S. t. trutta) przystosowana do życia wyłącznie w wodach słodkich.
W Polsce liczny na południu i północy kraju. Występuje w górskich potokach Beskidów, Tatr, Sudetów, Jury Krakowsko-Częstochowskiej, także w rzekach Dolnego Śląska, Pomorza Zachodniego i Środkowego, na Warmii i Mazurach, w dopływach Warty. Poza Polską w naturalny sposób występuje w całej niemal Europie oraz północnej Afryce i nielicznie w Azji. Sztucznie rozprzestrzeniony na wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Żyje w zimnych, dobrze natlenionych i dzikich (nieuregulowanych) rzekach – głównie górskich.

 

- 25 TALARÓW ZAKOPIAŃSKICH (2011)

Seria: STYL ZAKOPIAŃSKI

Seria składa się z 3 monet. Awers jest wspólny, natomiast na rewersach przedstawione są 3 słynne zabytki stylu zakopiańskiego: Willa Koliba, Willa pod Jedlami i Kaplica w Jaszczurówce. Monety ukazują piękno architektury drewnianej Zakopanego, utrzymane są w stylu starodawnych talarów. Akcja miała na celu promocję Zakopanego, promocję zabytków, pozyskanie większej liczby turystów odwiedzających Zakopane i zachęcenie do odwiedzania zakopiańskich muzeów.

25 TALARÓW ZAKOPIAŃSKICH – WILLA KOLIBA, WILLA POD JEDLAMI< KAPLISA W JASZCZURÓWCE/ emisja: 01.01.2011 r.; czas obowiązywania: 2011-01-01 - 2011-05-31; emitent: e-sztabki Leszek Zienkiewicz; producent: Srebrna Mennica - Bartniki; projekt: Grzegorz Lassota; materiał: mosiądz; nakład: po 2 000 szt.; średnica: 32 mm; bok: gładki

Wszystkie żetony 25 TALARÓW ZAKOPIAŃSKICH wyemitowano w mosiądzu – 2 000 szt., mosiądzu oksydowanym – 1 000 szt., stali szlachetnej – brak danych producenta o wysokości nakładu, srebrze – 200 szt. i srebrze oksydowanym – 200 szt.

Willa Koliba - pierwszy budynek w stylu zakopiańskim w Zakopanem zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza. Nazwa koliba to w gwarze góralskiej szałas pasterski. Rok budowy 1892 - 1893, inwestor Zygmunt Gnatowski, budorze (inaczej budarze): Maciej Gąsienica, Staszek Bobak, Klimek Bachleda, Jasiek Stachoń. W 1901 do zachodniego skrzydła dobudowano piętrowy fragment.
Willa powstała dla ziemianina z Podola - Zygmunta Gnatowskiego, który pierwotnie chciał wznieść prostą góralską chałupę i umieścić w niej swoje zbiory etnograficzne. W 1891 roku powstały szkice Koliby, a został on zbudowany przez miejscowych górali, pod nadzorem Witkiewicza w latach 1892–1893 przy ul. Kościeliskiej. W efekcie powstał jednak większy obiekt: we wschodnim skrzydle Izba góralska z przeznaczeniem na zbiory etnograficzne, a w piętrowym zachodnim skrzydle oddzielonym od izby sienią są m.in. salon, sypialnia, a na piętrze druga sypialnia i pokój służącego.
Od 4 grudnia 1993 w willi Koliba mieści się Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza (część Muzeum Tatrzańskiego).

Willa Koliba / Willa pod Jedlami / Kaplica Najświętszego Serca Jezusa w Jaszczurówce - fotografie: WIKIPEDIA

Willa Pod Jedlami (lub też Dom Pod Jedlami) - budynek w stylu zakopiańskim w Zakopanem według projektu Stanisława Witkiewicza. Rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta.
Nazwa Pod Jedlami pochodzi od jodeł znajdujących się w pobliżu domu.
Willa zbudowana została dla rodziny Pawlikowskich i nadal pozostaje w rękach tejże rodziny. Powstała w 1897 roku na wzgórzu Koziniec niedaleko dzielnicy Bystre.
Zwiedzanie możliwe jest tylko od zewnątrz.

Kaplica Jaszczurówka, Kaplica na Jaszczurówce, Kaplica Najświętszego Serca Jezusa, jest kościołem filialnym parafii rzymskokatolickiej w Toporowej Cyrhli. Świątynię zaprojektowaną przez Stanisława Witkiewicza rozpoczęto budować w roku 1904, a poświęcono w 1907.
Od samego początku kaplica nie miała stałego opiekuna ze strony administracji kościelnej. Początkowo należała do parafii Poronin, ale w praktyce opiekę nad nią sprawowali głównie księża przebywający w Tatrach dla wypoczynku. W latach 1948 - 1955 opiekowali się kaplicą księża marianie i salezjanie oraz kapelan sióstr urszulanek z Borów. W 1955 r. krakowska Kuria Metropolitalna powierzyła kaplicę misjonarzom z Olczy. Od 1983 r. pieczę nad nią mają księża marianie z Toporowej Cyrhli. Formalnym właścicielem obiektu jest Tatrzański Park Narodowy, na którego terenie kaplica stoi.
Kaplica jest typowym przykładem stylu zakopiańskiego. Świątynia o widocznej konstrukcji zrębowej opiera się na wysokiej, kamiennej podmurówce. Z przodu posiada arkadowe podcienie. Na dachu krytym gontem umieszczono niewielką wieżyczkę, mieszczącą dzwon. Wnętrze składa się z prostokątnie zamkniętego prezbiterium oraz jednej nawy. Drewniany ołtarz główny przypomina góralską chatę. Wnętrze zdobią witraże projektowane przez S. Witkiewicza przedstawiające M.B. Częstochowską i Ostrobramską oraz herby Polski i Litwy. Ołtarze boczne, również wykonane z drewna pochodzą z lat 50. XX wieku.

 

- SREBRNE SZTABKI LOKACYJNE (2010) / STYL ZAKOPIAŃSKI

1 - 1 UNCJA CZYSTE SREBRO Ag.999 (STYL ZAKOPIAŃSKI - KAPLICA W JASZCZURÓWCE) / emisja: wrzesień 2010 r., nakład: 700 szt. i 300 szt. srebro oksydowane, długość: ok. 50 mm, szerokość: ok. 30 mm (wymiar USA), stempel: zwykły, waga: 1 Uncja Trojańska ~ 31,1 g, projekt: Grzegorz Lassota, producent: Srebrna Mennica;
2 - 1 UNCJA CZYSTE SREBRO Ag.999 (STYL ZAKOPIAŃSKI - WILLA POD JEDLAMI) / emisja: wrzesień 2010r., nakład: 700 szt. i 300 szt. srebro oksydowane, długość: ok. 50 mm, szerokość: ok. 30 mm (wymiar USA), stempel: zwykły, waga: 1 Uncja Trojańska ~ 31,1 g, projekt: Grzegorz Lassota, producent: Srebrna Mennica;
3 - 1 UNCJA CZYSTE SREBRO Ag.999 (STYL ZAKOPIAŃSKI - WILLA KOLIBA) / emisja: listopad 2010 r., nakład: 700 szt. i 300 szt. srebro oksydowane, długość: ok. 50 mm  szerokość: ok. 30 mm (wymiar USA), stempel: zwykły, waga: 1 Uncja Trojańska ~ 31,1 g, projekt: Grzegorz Lassota, producent: Srebrna Mennica;
4 - 1 UNCJA CZYSTE SREBRO Ag.999 (STYL ZAKOPIAŃSKI / TWÓRCA STYLU – STANISŁAW WITKIEWICZ) / emisja: grudzień 2010 r., nakład: 700 szt. i 300 szt. srebro oksydowane, długość: ok. 50 mm  szerokość: ok. 30 mm (wymiar USA), stempel: zwykły, waga: 1 Uncja Trojańska ~ 31,1 g, projekt: Grzegorz Lassota, producent: Srebrna Mennica

Witkiewicz Stanisław (1851-1915), ojciec S.I. Witkiewicza, prozaik, malarz, krytyk. Dzieciństwo spędził wraz z rodziną na Syberii, dokąd został zesłany jego ojciec za udział w powstaniu styczniowym. 1868-1871 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, od 1871 w Warszawie, 1871-1875 odbywał studia malarskie w Monachium. 1884-1887 kierownik artystyczny warszawskiego tygodnika Wędrowiec. Od 1890 zamieszkał w Zakopanem. 1908 z powodu postępującej gruźlicy wyjechał do uzdrowiska Lovran nad Morzem Adriatyckim, gdzie zmarł.
Rozgłos przyniósł mu zbiór studiów Sztuka i krytyka u nas (Wędrowiec 1884-1885, wydanie książkowe 1891), w którym propagował nowe kierunki artystyczne. Monografie: Juliusz Kossak (1900), Aleksander Gierymski (1903), Matejko (1908).
Jako twórca tzw. kierunku zakopiańskiego w architekturze wyłożył swoje poglądy w pracy Styl zakopiański (1901). Głośny zbiór rozważań o kulturze góralskiej oraz opisów przyrody w tomie Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr (1891), a także w opowiadaniach i gawędach Z Tatr (1909). Pisma wybrane (tom 1-4, 1949-1951), Pisma tatrzańskie (tom 1-2, 1963), Listy do syna (1969), Pisma zebrane (tom 1-3, 1970-1974), Listy Stanisława Witkiewicza i jego korespondentów (1979).

Jacek Malczewski – portret Stanisława Witkiewicza - ilustracja: WIKIPEDIA

- 1 SKOCZEK NARCIARSKI (2011) / Ostatni skok w karierze Adama Małysza – ZAKOPANE WIELKA KROKIEW 

 1 SKOCZEK NARCIARSKI - Ostatni skok w karierze Adama Małysza – ZAKOPANE WIELKA KROKIEW / emisja: 26.03.2011 r.; czas obowiązywania: 2011-03-26 - 2011-12-31; emitent: e-Sztabki Leszek Zienkiewicz; producent: Srebrna Mennica - Bartniki; projekt: Grzegorz Lassota; materiał: mosiądz / mosiądz oksydowany; nakład: 10 000 szt. / 2 500 szt.; średnica: 32 mm; bok: gładki

Wielka Krokiew im. Stanisława Marusarza – skocznia narciarska w Zakopanem nazwana imieniem narciarza Stanisława Marusarza, usytuowana na północnym stoku góry Krokiew w Tatrach Zachodnich. Zbudowana została według projektu Karola Stryjeńskiego, uroczyście otwarta 22 marca 1925 r. Jest największą skocznią narciarską w Polsce. Jej punkt konstrukcyjny jest usytuowany na 120. metrze. Skocznia wyposażona jest w sztuczne oświetlenie, które jest potrzebne w rozgrywaniu konkursów wieczornych.

Fot. http://widokkraj.blogspot.com/

 

- 20 KWACHA (2010) / Tatrzański Park Narodowy (Seria: Rezerwaty Biosfery | Emitent: Republika Malawi)

20 KWACHA  / Emisja: 2010 r.; emitent: Republika Malawi; producent: Mennica Polska S.A.; materiał: srebro (Ag.925)
+ tampondruk; nakład: 8 000 szt.; średnica: 38,61 mm; waga: 28,28 g; stempel: lustrzany; bok: gładki

 

2 – NOWY TARG

 

Nowy Targ (pełna nazwa: Królewskie Wolne Miasto Nowy Targ, łac. Novum Forum, Neoforum, niem. Neumarkt, słow. Nový Targ) – miasto i gmina, w województwie małopolskim, siedziba powiatu nowotarskiego. Główny ośrodek handlowy, komunikacyjny i przemysłowy Podhala.
Miasto położone jest u zbiegu Białego i Czarnego Dunajca (tu powstaje Dunajec), w środkowej części Kotliny Nowotarskiej, u podnóża Gorców.
Nowy Targ, potocznie zwany przez górali Miastem jest historyczną stolicą Podhala. W okresie lokacyjnym miasto nosiło nazwę niem. Neumarkt, zaś w okresie zaboru austriackiego było nazywane przez miejscowych Żydów jid. Neimarkt.
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 33 333 mieszkańców i jest największym miastem Podhala.
Najważniejsze zabytki miasta to: Kościół pod wezwaniem św. Anny, Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, pomniki – Władysława Orkana i Adama Mickiewicza.

Panorama centrum Nowego Targu – fotografia: WIKIPEDIA

 

Nowotarskie monety zastępcze:

- 10 DUTKÓW NOWOTARSKICH (2009 – I emisja)

10 DUTKÓW NOWOTARSKICH -  Kościół św. Anny w Nowym Targu, Kościół św. Katarzyny w Nowym Targu / emisja: 25.07.2009 r.; emitent: F.H.P.U. Wektor; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 5 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każda z monet wybita została również w wersji: pozłacanej - 30 szt. i posrebrzanej - 200 szt.

Turbacz – najwyższy szczyt Gorców, znajdujący się w centralnym punkcie pasma i tworzący potężny rozróg. Według większości źródeł ma wysokość 1310 m n.p.m. (np., ale niektóre podają 1314 m. Zbudowany jest z fliszu karpackiego.

Turbacz – fotografia: WIKIPEDIA

Kościół pod wezwaniem św. Anny - drewniana budowla, wzniesiona na podciętym od północy stromą skarpą wzgórzu, na terenie cmentarza. Zbudowany został prawdopodobnie w końcu XV wieku (tradycja o jego ufundowaniu przez zbójników w 1219 roku nie znajduje żadnego potwierdzenia w źródłach). Późniejsze przebudowy zatarły większość jego pierwotnych cech gotyckich. Najpoważniejszy remont dokonany został tuż przed 1610 rokiem, ok. 1772 roku dobudowano wieżę, a późniejsze remonty przeprowadzono w latach: 1865, 1879, 1903, 1974 i 2002. Późnobarokowy ołtarz główny pochodzi z 1 poł. XVIII wieku. W jego polu środkowym umieszczono obraz Rodziny N. P. Marii z 1516 r. (przykryty obrazem Św. Rodziny z 1763 r.), a w górnej kondygnacji obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pocz. XVI wieku. W ołtarzach bocznych z końca XVII wieku znajdują się barokowe obrazy: św. Marii Magdaleny i św. Marii Egipcjanki w lewym oraz Matki Boskiej Łaskawej i św. Rozalii w prawym. Malowidła ścienne autorstwa urodzonego w Nowym Targu malarza Hipolita Lipińskiego z ok. 1880 roku, przedstawiają m.in. legendę o założeniu kościoła przez zbójników. Do ciekawszych elementów wyposażenia wnętrza należą także: rokokowa ambona, organy z 2 poł. XVIII wieku oraz dwie gotyckie rzeźby przedstawiające Matkę Boską Bolesną i św. Jana Ewangelistę. Podczas ostatniego remontu, przeprowadzonego w l. 1998–2001, odnowiono m.in. malowidła ścienne i położono marmurową posadzkę. Kościół znajduje się na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej. Jest to najstarsza góralska świątynia na Podhalu.

Nowy Targ – Kościół pod wezwaniem św. Anny / Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej – fotografie: WIKIPEDIA

Kościół pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej - obecnie najstarszy istniejący kościół na Podhalu. Został wybudowany w roku 1346. Ufundował go król Kazimierz Wielki. Wcześniej istniała tylko parafia przyszłej patronki miasta. Z powodu pożarów które trawiły kościół w latach: 1601, 1656 (potop szwedzki),1710, 1719, 1932 i następujących po nich remontach kościół nie wygląda tak jak 600 lat temu. Obecnie kościół jest murowany. Wystrój wnętrza kościoła utrzymany jest w stylu barokowym. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Św. Katarzyny (z 1892 roku). W lewym ołtarzu bocznym mieści się obraz Przemienienia na górze Tabor. Zdobią go figury Mojżesza i Eliasza, zaś w antepedium wprawiona jest tłoczona skóra – kurdyban, wg legendy przywieziony spod Wiednia przez Jana III Sobieskiego. Z prawej zaś strony znajduje się ołtarz św. Józefa który jest kopią bogatego, barokowego ołtarza zniszczonego w pożarze w 1932 roku, w którym znajduje się jego obraz (1970 rok). Drugi obraz, umieszczony w tym ołtarzu, to wizerunek św. Agnieszki Męczennicy. Obydwa te obrazy przysłaniają ukoronowaną figurę Matki Bożej Królowej. Ołtarz wieńczy obraz św. Anny z Maryją i św. Joachimem oraz postać św. Michała Archanioła, depczącego szatana. Niżej na ścianach nawy po każdej stronie jest jeszcze jeden ołtarz – z lewej z figurką św. Antoniego z Dzieciątkiem, św. Teresy i Św. Kunegundy oraz obrazem Matki Bożej Wniebowziętej (z 1899 roku); zaś z prawej ołtarz poświęcony św. Mikołajowi, św. Barbarze oraz św. Teresie, której obraz wisi w tym ołtarzu. Ciekawy jest także chór muzyczny z tyłu kościoła. Dzięki pracom konserwatorskim odsłonięto umieszczone na balustradzie XVIII-wieczne zdobienia i malowidła, będące ilustracją do fragmentów psalmów. Miały one za zadanie wzbudzić pogardę dla wartości doczesnych i ulotnych. Balustrada podzielona jest na 7 pól. Pierwsze i ostatnie malowidło noszą podpisy: "Panie przed Tobą wszelkie pragnienie moie, y wzdychanie moie nie jest tayne Tobie"; oraz: "Me wchodź wsad z sługą twoim, albowiem nie każdy będzie usprawiedliwiony przed obliczem twoim". Przy kościele znajduje się ogród różańcowy ze źródełkiem.

 

- 10 DUTKÓW NOWOTARSKICH (2010 – II emisja)

10 DUTKÓW NOWOTARSKICH -  Ratusz w Nowym Targu, Król Kazimierz III Wielki / emisja: 26.06.2010 r.; czas obowiązywania: 2010-06-06 - 2010-10-15; emitent: F.H.P.U. Wektor, Burmistrz Miasta Nowy Targ; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 3 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każda z monet wybita została również w wersji: bimetal z tampondrukiem i bimetal pozłacany z tampondrukiem - po 300 szt.

Ratusz w Nowym Targu - wybudowany w połowie XIX w. w stylu pseudoklasycystycznym. Jest to budowla dwukondygnacyjna, posiada wieżę zegarową z przeszkloną latarnią, nakrytą hełmem z iglicą. Mieści się pośrodku Rynku. Budynek stoi na miejscu wcześniejszego drewnianego ratusza i jest wizytówką miasta. Przedstawia się go na większości pocztówek.

Ratusz w Nowym Targu – fotografia: http://www.nowytarg.pl/

Król Kazimierz III Wielki - (ur. 30 kwietnia 1310 w Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w Krakowie) był: królem Polski w latach 1333-1370, ostatnim władcą z dynastii Piastów na polskim tronie. Był najmłodszym synem Władysława I Łokietka i Jadwigi Bolesławówny. Jako władca unormował stosunki z Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1335 udało mu się uzyskać od czeskiego króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu. Na mocy pokoju kaliskiego z 1343 odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i ziemię dobrzyńską, w zamian zrzekając się praw do Pomorza Gdańskiego. Za jego panowania terytorium państwa wzrosło niemal trzykrotnie.  Głównym sojusznikiem Kazimierza Wielkiego na arenie międzynarodowej byli Węgrzy. Z ich pomocą w latach 1340-1349 przyłączył do Polski większą część Rusi Halicko-Włodzimierskiej. W polityce wewnętrznej doprowadził do kodyfikacji prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie), rozbudowy systemu obrony państwa(budowa ok. 50 zamków) oraz rozwoju miast (lokacja ok. 100 miast). W 1364 ufundował Akademię Krakowską. Czterokrotnie żonaty, nie pozostawił  następcy. Podsumowaniem działalności króla Kazimierza Wielkiego jest znane przysłowie, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.

 

3 – RABKA-ZDRÓJ

 

Rabka-Zdrój (do końca 1999 Rabka) – miasto w woj. małopolskim, w powiecie nowotarskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Rabka-Zdrój. Położona jest w Kotlinie Rabczańskiej, na wysokości 500-560 m n.p.m., u ujścia potoków Poniczanki, Słonki i Skomielnianki do Raby.

Rabka-Zdrój - ilustracja: http://turystyka.interia.pl/

Nazwę po raz pierwszy wymienia, powołując się na dokument Bolesława Wstydliwego z 1254 roku Jan Długosz w formie „Sal in Rabschyca”, co wskazywałoby na to, że już wówczas rabczańskie solanki były znane i prawdopodobnie wykorzystywane dla potrzeb klasztoru cystersów, na terenie dóbr których Rabka leżała.
W wyniku badań w 1858 r. stwierdzono, że miejscowe solanki są jednymi z najsilniejszych solanek jodowo-bromowych w Europie. Pierwszy Zakład Kąpielowo-Leczniczy powstał w 1864 roku, a osiem lat później otwarto Zakład Leczenia Dzieci. Specyficzny mikroklimat spowodował, że Rabka szybko rozwijała się, zwłaszcza jako uzdrowisko dziecięce.
Pod okupacją niemiecką działała tu Szkoła Policji Bezpieczeństwa i SD, która kształciła także pewną liczbę polskich policjantów.
Po wojnie był to obok Zakopanego ważny ośrodek leczenia gruźlicy. Kiedy przestała być ona uważana za chorobę społeczną, sanatoria (z największymi: Instytutem Matki i Dziecka z Warszawy oraz Śląskim Ośrodkiem Rehabilitacji Dzieci im. W. Pstrowskiego, obecnie im. Szebesty) stały się placówkami leczenia głównie astmy oskrzelowej i schorzeń górnych dróg oddechowych.

 

Rabczańskie monety zastępcze:

- 10 DUTKÓW RABCZAŃSKICH (2010)

10 DUTKÓW RABCZAŃSKICH -  Muzeum Orderu Uśmiechu, Muzeum Władysława Orkana,  Pomnik Świętego Mikołaja / emisja: 18.06.2010 r.; czas obowiązywania: 2010-06-18 - 2010-09-30; emitent: F.H.P.U. Wektor; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 2 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każda z monet wybita została również w wersji: bimetal z tampondrukiem - 300 szt., pozłacanej i pozłacanej z tampondrukiem - po kilkadziesiąt szt.

Rabka nazywana jest „Miastem Dzieci Świata”. Tytuł ten w 1996 roku na wniosek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu nadał miastu Wojewoda Małopolski. W tym samym roku utworzono w Szkole Podstawowej nr 2 w Rabce Muzeum Orderu Uśmiechu, obecnie przeniesione do nowej siedziby na terenie rodzinnego parku rozrywki „Rabkoland”. Tam też znajduje się Muzeum Polskich Rekordów i Osobliwości.
W Rabce odbyły się 3 Światowe Zloty Kawalerów Orderu Uśmiechu.
Rabka ma własną scenę teatralną, jest nią Teatr Lalek „Rabcio”, a także pomnik Świętego Mikołaja stojący przed zabytkowym budynkiem czynnej stacji kolejowej, nazwanej wówczas Domem Świętego Mikołaja. Sam pomnik, a zwłaszcza jego lokalizacja, wzbudza w Rabce wiele kontrowersji.
W parku zdrojowym znajduje się pomnik Jana Pawła II, przy którym ma swój początek jeden ze szlaków papieskich.
Jedną z atrakcji miasta jest uruchomiona 21 listopada 2006 fontanna przed dyrekcją uzdrowiska oraz uruchomione w czerwcu 2009 tężnie solankowe w Parku Zdrojowym.

Rabka, Muzeum Orderu Uśmiechu - fotografia: WIKIPEDIA

Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce-Zdroju – muzeum mieszczące się w Rabce-Zdroju w zabytkowym drewnianym kościółku z 1 połowy XVII w.
Od 2000 roku Muzeum organizuje cykl imprez kulturalnych zatytułowanych "Święta Kultury Góralskiej" (cykl poświęcony kulturze regionu ukazanej na pełnym złożoności tle europejskim) oraz "Święta Kultury Orkanowskiej" (ciąg uzupełniających się spotkań z ludźmi działającymi "w kręgu" Władysława Orkana).

Rabka, Muzeum im. Władysława Orkana - fotografia: WIKIPEDIA

Autorem pomnika Świętego Mikołaja jest artysta plastyk Michał Batkiewicz, posąg ma wysokość 2 m 60 cm i jest umieszczony na kuli ziemskiej o średnicy 2 m. Ustawiony został na placu przed dworcem PKP w Rabce-Zdroju u zbiegu ulic Orkana, Zakopiańskiej i Piłsudskiego. Prace nad przygotowaniem placu i umieszczeniem pomnika były wykonywane od października do grudnia 2004 r. a uroczyste poświęcenie dokonano w dniu 6 grudnia 2004 r. Pomnik przedstawia postać Świętego Mikołaja-Biskupa stąpającego po kuli ziemskiej, na której są zaznaczone miasta: Rabka-Zdrój, Rovaniemi i Myrra. Pomnikowi towarzyszą postaci dzieci – lapońskie dziecko trzyma herb miasta Rabka-Zdrój, a dziecko w stroju góralskim chwyta sypane przez świętego Rabczańskie Euro. Obok pomnika jest jeszcze dwoje dzieci, jedno trzyma w dłoniach napis przeciwko przemocy, drugie jedzie na rowerze z napisem zachęcającym do sprzątania świata. Docelowo planujemy umieszczenie jeszcze kilku postaci dzieci z miast partnerskich związanych z ideą Świętego Mikołaja. Postacie dzieci towarzyszących Świętemu Mikołajowi są naturalnej wielkości.

Pomnik Świętego Mikołaja - Fotografia: WIKIPEDIA

 

4 – SZCZAWNICA

Szczawnica – miasto uzdrowiskowe w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczawnica. Położone w Beskidach Zachodnich, nad potokiem Grajcarkiem.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 6022 mieszkańców.
W Szczawnicy rozpoczyna się Droga Pienińska – szlak pieszo-rowerowy biegnący wzdłuż Dunajca (głównie po słowackiej stronie) i kończący się w słowackim Czerwonym Klasztorze.
W pobliżu znajduje się masyw górski Jarmuta, na którym wg podań znajdować się miała pogańska świątynia.
Szczawnica leży u stóp góry Bryjarki, w bezpośrednim sąsiedztwie Pienińskiego Parku Narodowego, w malowniczej dolinie Dunajca. Ze wszystkich stron wznoszą się górskie zbocza, pokryte iglastymi i modrzewiowymi lasami. Szczawnica to doskonały punkt wypadowy do pieszych wędrówek po Pieninach.

Szczawnica - fotografia: WIKIPEDIA

W 1828 r. Szczawnicę nabyli Stefan i Józefina Szalayowie, po śmierci Stefana Szalaya uzdrowisko przejął w 1839 r. syn Józef Szalay. To właśnie on jest uważany za twórcę uzdrowiska. W 1876 zapisał uzdrowisko krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1909 r. od Akademii uzdrowisko kupił hr. Adam Stadnicki, po II wojnie światowej nastąpiło upaństwowienie zdrojowiska.
W latach 1973-1982 połączona z Krościenkiem, nosiła wtedy nazwę Szczawnica-Krościenko. W 1982 r. nastąpił ponowny podział miejscowości.
1 stycznia 2008 r. zmieniono rodzaj gminy Szczawnica z miejskiego na miejsko-wiejski, co w praktyce oznaczało zmniejszenie obszaru miasta i wyłączenie dawnych wsi Jaworki i Szlachtowa (nadając im status wsi) oraz Biała Woda i Czarna Woda (nadając im status części wsi Jaworki). Granice miasta objęły 4 obręby ewidencyjne.

 

Pieniński Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony w 1932 r.

Logo Pienińskiego Parku Narodowego

Pieniński Park Narodowy zajmuje najcenniejsze pod względem krajobrazowym i przyrodniczym obszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Koron, Pieniny Czorsztyńskie, Pieninki, Przełom Dunajca. Z Pienin Spiskich włączone zostały w obszar parku tylko Zielone Skałki. Ma najwyższy wśród wszystkich polskich parków narodowych wskaźnik nasilenia ruchu turystycznego w przeliczeniu na 1 ha powierzchni. Dla turystów udostępniono 35 km szlaków. Zalicza się do nich również stanowiący atrakcję na skalę europejską spływ tratwami przełomem Dunajca (jego trasę można przejść także pieszo Drogą Pienińską). Dla turystów przygotowano galerie widokowe na Trzech Koronach i Sokolicy.

Widok z Sokolicy / Reliktowa sosna na Sokolicy – fotografia: http://pieniny.com.pl/

Atrakcją turystyczną jest również Zamek w Czorsztynie. 53% powierzchni parku to własność Skarbu Państwa (ponad połowa zakupiona jeszcze w czasach II Rzeczypospolitej), reszta to tereny prywatne na których prowadzona jest działalność gospodarcza.

 

Szczawnickie monety zastępcze:

- 10 DUTKÓW SZCZAWNICKICH (2010)

10 DUTKÓW SZCZAWNICKICH -  Stowarzyszenie Flisaków Pienińskich, Szczawnica - Przystań u Źródeł / emisja: 11.06.2010 r.; czas obowiązywania: 2010-06-11 - 2010-10-30; emitent: F.H.P.U. Wektor; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: po 3 500 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Każda z monet wybita została również w wersji: bimetal z tampondrukiem - 300 szt., pozłacanej i pozłacanej z tampondrukiem - po kilkadziesiąt szt.

Trzy Korony (słow. Tri Koruny) – najwyższy szczyt Pienin Środkowych należący do Masywu Trzech Koron.

Trzy Korony – fotografia: WIKIPEDIA

Stowarzyszenie Flisaków Pienińskich

W 2009 roku Flisacy Pienińscy świętowali 75 lat założenia stowarzyszenia.
Pierwszy spływ przełomem Dunajca, z turystami na łodziach, miał miejsce 170 lat temu. Od 75 lat dzięki założeniu stowarzyszenia, obsługa turystów oraz ceny spływów jednakowo obowiązują wszystkich flisaków.

Spływ Dunajcem - fotografia: http://www.szczawnica.na-pulpit.pl

Spływ przełomem Dunajca można rozpocząć w Sromowcach Wyżnych-Kątach / przystań początkowa/ lub w Sromowcach Niżnych u podnóża Trzech Koron / przystanek na trasie spływu/.

Istnieją dwie przystanie docelowe:

• Szczawnica - długość trasy ok. 18 km,
  czas trwania spływu - ok. 2 godz. 15 min.
  Sromowiec Niżnych ok. 12 km czas trwania ok. 1 godzina 45 minut
• Krościenko - długość trasy ok. 23 km,
  czas trwania spływu - ok. 2 godz. 45 min.
  ze Sromowiec Niżnych ok. 17 km czas trwania ok. 2 godziny 15 minut

 

- 12 DUTKÓW SZCZAWNICKICH / TUZIN (2011)

12 DUTKÓW SZCZAWNICKICH -  JANOSIK / emisja: 01.07.2011 r.; czas obowiązywania: 2011-07-01 - 2011-09-30 na terenie Szczawnicy; emitent: F.H.P.U. Wektor; producent: Mennica Łebska; materiał: mosiądz; nakład: brak danych producenta; średnica: 32 mm; bok: gładki

 

5 – NIEDZICA I CZORSZTYN

Dwie miejscowości oddzielone od siebie przez Jezioro Czorsztyńskie (Zbiornik Czorsztyński). Jest to zaporowy zbiornik wodny na rzece Dunajec, w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy Pieninami i Gorcami. Powstał przez zbudowanie w Niedzicy zapory wodnej pomiędzy Pieninami Spiskimi i Właściwymi. W obu tych miejscowościach znajdują się malownicze zamki z XIV w. (na zdjęciu poniżej: po lewej Niedzica – zamek Dunajec, po prawej – Czorsztyn – ruiny zamku Wronin).

Zamek Dunajec w Niedzicy
Pięknie położony nad Dunajcem okazały zamek w Niedzicy (również nazywany Dunajcem) stoi na stromej skale o wysokości 566 m n.p.m. Wygląd otoczenia zamku został znacznie zmieniony w latach 80-tych XX w., gdy na rzece ukończono budowę potężnej zapory. Ten węgierski niegdyś zamek oraz pobliska polska warownia w Czorsztynie bardziej efektownie górowały nad okolicą i przypominały typowe "orle gniazda".
Zamek zachował się praktycznie w całości. Najwyższa, a zarazem najstarsza część zbudowana z kamienia wapiennego, z wysoką kwadratowa wieżą to zamek górny. Składa się on, oprócz wieży, z kaplicy (widać resztki polichromii), niewielkiej części mieszkalnej i małego dziedzińca ze studnią, głęboką na 90 m. Wg legendy kopali ją jeńcy tatarscy i posiadała ona połączenie z Dunajcem. Brama do pierwotnego zamku murowanego z XIV w. prowadziła od południa, zachowały się ślady bramy i mostu zwodzonego. Pod zamkiem górnym znajdowało się więzienie, w którym podobno więziony był Janosik, można tam dziś jeszcze zobaczyć dyby.
Zamek dolny, powstały na dawnym przedzamczu zamku gotyckiego jest otynkowany. Posiada w sumie 3 baszty i basteje: narożną i kapliczną oraz bramną. W baszcie kaplicznej pozostały resztki po dawnej bramie wjazdowej z końca XV w. Mury obwodowe zwieńczone są renesansową attyką. Między zamkami dolnym i górnym znajduje się zamek średni z zabudową mieszkalną. Do zwiedzania z przewodnikiem udostępnione są komnaty na zamku górnym i średnim, zawierające ekspozycje związane z historią zamku oraz wyposażeniem siedziby szlacheckiej. Z dwóch tarasów widokowych rozciąga wspaniały widok na okolicę: Pieniny, zaporę, zamek czorsztyński a nawet Tatry. Na dole jest też restauracja. W sezonie do zwiedzania udostępniony jest także spichlerz ze sztuką ludową Spisza.

Medal – Zamek Dunajec w Niedzicy, którego emitentem jest Stowarzyszenie Historyków Sztuki „Złota Polska / Zamek w Niedzicy – fotografia: WIKIPEDIA

Zamek Czorsztyński
Zamek położony jest malowniczo na brzegu Jeziora Czorsztyńskiego. Z platformy widokowej ruin przy bezchmurnej pogodzie można podziwiać przepiękną panoramę jeziora i Tatr.
Około roku 1350 zabiegający o bezpieczeństwo granicy z Węgrami Kazimierz Wielki wystawił murowany zamek. W następnych stuleciach zamek był ośrodkiem władzy królewskiej i siedzibą mianowanych dożywotnio starostów. Dawne kroniki wspominają przejazdy i pobyty monarchów. Kilka razy był oblegany. W 1598 roku zdobył go i ograbił Olbracht Łaski. W 1651 bronił się tu Kostka Napierski, który wzniecił na Podhalu chłopską rebelię. W roku 1769 na zamku szukali schronienia konfederaci barscy. Około roku 1795 spłonął od uderzenia pioruna. W XIX wieku był już tylko malowniczą ruiną. Dawne dobra królewskie przejął rząd austriacki i w roku 1819 wystawił na licytacji. W posiadanie Czorsztyna i kilku sąsiednich wsi weszła rodzina Drohojowskich. Za czasów Drohojowskich powstał zamysł odbudowy zamku. Zadanie to podjął w roku 1992 Pieniński Park Narodowy przystępując do remontu konserwatorskiego.
Drohojowscy mieszkali we dworze, u podnóża zamku. Stanisław Konstanty, trzeci w rodzinie właściciel Czorsztyna, mało czasu poświęcał gospodarce, za to rozwijał swoje zainteresowania historyczne. Napisał przewodnik po Pieninach. Pasjonowały go dzieje zamku, przeszukiwał ruiny. Około roku 1909 wykopał w zamkowej piwnicy średniowieczny miecz z XIV/XV wieku. Jest to miecz obusieczny, dwuręczny, wykuty z jednego kawałka żelaza, liczy 132 cm długości. Był ozdobą kolekcji znalezisk eksponowanej najpierw w pawilonie parkowym, potem w czorsztyńskim dworze. W roku 1945, po parcelacji majątku Drohojowskich, trafił do zbiorów Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Zamek w Czorsztynie – fotografia: WIKIPEDIA

- 12 CZORSZTYNIAKÓW / „TUZIN CZORSZTYNIAKÓW” (Kolekcjonerki Bon miejski)

12 CZORSZTYNIAKÓW / Emitent: Gmina Czorsztyn i Gminne Centrum Kultury w Kluszkowcach, producent: Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, nakład: 3 000 szt., wymiary bonu: 150  x 80 mm, emisja: 17 maja 2010 r.

 

6 – BUKOWINA TATRZAŃSKA

Bukowina Tatrzańska – wieś podhalańska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, w gminie Bukowina Tatrzańska.
Miejscowość jest siedzibą gminy Bukowina Tatrzańska.

Bukowina Tatrzańska, widok na Tatry – fotografia: WIKIPEDIA

Bukowina Tatrzańska leży na wysokości od 860 do ponad 1000 m n.p.m. (według innych źródeł 850–960 m n.p.m.) i jest położona na Pogórzu Spisko-Gubałowskim; liczy 2700 mieszkańców.
Pierwsze wzmianki na temat Bukowiny Tatrzańskiej pochodzą z XVII wieku. W dwudziestoleciu międzywojennym następuje przekształcenie wsi z rolniczo-pasterskiej w wieś turystyczną. Położona na trasie z Poronina do Łysej Polany. Obecnie duży ośrodek turystyczno-wypoczynkowy. Rozbudowana baza noclegowa. Stacja sportów zimowych, liczne małe wyciągi narciarskie, w tym popularny ośrodek Olczański Wierch ze Stacją Turnia, dysponującą wyciągiem krzesełkowym. W grudniu 2008 otwarto kompleks rekreacyjny Terma Bukowina, natomiast na początku roku 2009 oddano do użytku Stację Narciarską Rusiński (4 osobowa kolej firmy Von Roll, długość: 700 m, różnica wysokości: 124 m, zdolność przewozowa: 2400 osób na godzinę oraz 2 wyciągi orczykowe).
Budynek Domu Ludowego to jedna z największych w Polsce budowli drewnianych. W miejscowości znajduje się szereg drewnianych pensjonatów z okresu międzywojennego, wybudowanych w stylu inspirowanym stylem witkiewiczowskim (inaczej w stylu zakopiańskim).

 

Bukowiańska moneta zastępcza:

- 10 DUTKÓW BUKOWIAŃSKICH (2009)

10 DUTKÓW BUKOWIAŃSKICH - Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa / emisja: 15.12.2019 r.; czas obowiązywania: 2019-12-15 - 2010-09-30; emitent: Mennica Łebska; Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: 4 850 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Monetę wybito również w wersji: pozłacanej - 50 szt. i posrebrzanej - 100 szt.

Rysy (słow. Rysy, niem. Meeraugspitze, węg. Tengerszem-csúcs, 2503 m n.p.m.) – szczyt położony na granicy polsko-słowackiej, w Tatrach Wysokich. Ma trzy wierzchołki, z których najwyższy jest środkowy, w całości na terytorium Słowacji (2503 m), zaś północny stanowi najwyżej położony punkt Polski (2499 m).

Rysy, widok ze szlaku na Szpiglasową Przełęcz – fotografia: WIKIPEDIA

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bukowinie Tatrzańskiej zbudowany w 1887 r. przez J. Kramarza; drewniany, konstrukcji zrębowej, z częścią murowaną, ściany potynkowane. Wieża konstrukcji słupowej, dwukondygnacyjna, częściowo kryta gontami, częściowo oszalowana, zwieńczona blaszanym hełmem ostrosłupowym. Przy wieży, dwie dobudówki. Dach nad korpusem kościoła dwuspadowy, dwukalenicowy, gontowy, z wieloboczną wieżyczką na sygnaturkę. Kościół jednonawowy, z zamkniętym półkoliście prezbiterium. Wnętrze nakryte pozornymi sklepieniami kolebkowymi i ozdobione polichromią figuralną z 1937 r. wykonaną przez P. Palke. Ołtarze bezstylowe z 1907 r. W głównym posąg Serce Pana Jezusa, w bocznych obrazy Matki Boskiej i Św. Józefa. W świątyni znajdują się rzeźby z poprzedniego ołtarza głównego, wykonane przez J. Kramarza lub W. Kułacha.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bukowinie Tatrzańskiej: fotografia: http://www.parafia-bukowinatatrzanska.pl/

 

5 – BIAŁKA TATRZAŃSKA

Białka Tatrzańska – wieś podhalańska w południowej Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, w gminie Bukowina Tatrzańska, nad Białką oraz w ciągu drogi krajowej 49.
Jest to znana w Polsce miejscowość letniskowa, posiadająca koleje linowe, wyciągi narciarskie, jak również baseny termalne. Długość wsi to ponad 8 km. Z południowej strony wsi otwiera się szeroka dolina do Tatr Bielskich, która sprawia, że w Białce Tatrzańskiej występuje wysokie nasłonecznienie łagodzące ostry górski klimat.
Na stałe miejscowość zamieszkuje ponad 2 tys. mieszkańców. Zdarza się, że w okresie zimowym liczba turystów przewyższała liczbę mieszkańców nawet trzykrotnie.

Białka Tatrzańska – fotografia: WIKIPEDIA

Białcańska moneta zastępcza:

- 10 DUTKÓW BIAŁCAŃSKICH (2009)

10 DUTKÓW BIAŁCAŃSKICH -  Kościół Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza XVI w. / emisja: 15.12.2019 r.; czas obowiązywania: 2019-12-15 - 2010-09-30; emitent: Mennica Łebska; Wójt Gminy Bukowina Tatrzańska; producent: Mennica Łebska; projekt: Justyna Jaśkowiak; materiał: bimetal / otok - mosiądz, rdzeń - alpaka; nakład: 5 000 szt.; średnica: 27 mm; bok: gładki

Monetę wybito również w wersji: pozłacanej - 50 szt. i posrebrzanej - 100 szt.

Drewniany kościółek pw. św. Szymona i Judy Tadeusza należy do Szlaku Architektury Drewnianej. Został on wybudowany około 1700 roku przez Jędrzeja Topora i Jana Chlipalskiego. Kościółek, podobnie jak okoliczne świątynie drewniane pokryty jest gontem, składa się z prezbiterium, nawy oraz wieży z nadwieszaną izbicą i hełmem. Wnętrze jest barokowe i barokowo-klasycystyczne. Kościół okolony jest murowanym ogrodzeniem, w którym zachowały się bramy z XVIII i XIX wieku. Całość ocieniają lipy - zabytki przyrody. W latach 20-tych XX wieku, wykonano prace renowacyjne i konserwatorskie. Dziś we wnętrzu zgromadzony jest zbiór narzędzi rolniczych i dawnych przedmiotów gospodarczych. W okresie wakacyjnym odprawiana jest msza święta w języku łacińskim.

Białka Tatrzańska, Kościół Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza XVI w. – fotografia: WIKIPEDIA

 

Autor: Józef Smurawa

Źródła:
- http://pl.wikipedia.org/
- http://banknoty.republika.pl/
- http://www.mennica.com.pl/
- http://www.dutki.info/
- http://zlotapolska.pl/
- http://www.czorsztyn.com/pl/
- http://www.skarbiecmennicy.pl/