Szczecin w numizmatyce

Szczecin – stolica województwa zachodniopomorskiego, siódme pod względem liczby ludności miasto w Polsce (ok. 410 000), trzecie pod względem zajmowanej powierzchni. Miasto położone jest nad Odrą i jeziorem Dąbie. Z racji nadgranicznego położenia i bliskości Morza Bałtyckiego, dostępnego przez żeglowną Odrę oraz Zalew Szczeciński, Szczecin jest jednym z większych ośrodków gospodarczych w kraju. Znajduje się tu port morski, stocznie remontowe, jachtowe oraz żeglugi morskiej. Miasto jest ośrodkiem turystycznym z dużą liczbą zabytków. Stanowi centrum akademickie i kulturalne (opera i operetka, liczne teatry, muzea i ośrodki kultury), jest także siedzibą kurii arcybiskupiej i wydziału teologicznego. Na terenie miasta znajduje się sanktuarium maryjne. Miasto otaczają 3 duże kompleksy leśne, puszcze: Wkrzańska od północy, Bukowa od południa oraz Goleniowska od wschodu. Charakterystyczną cechą Szczecina jest gwiaździsty układ ulic, wzorowany na planie Paryża. Ponadto, jako jedno z nielicznych miast, posiada duże przestrzenie zieleni, co sprawia, że zostało nazwane „miastem zieleni”. Do Szczecina warto wybrać się szczególnie wiosną, kiedy zaczynają rozkwitać gęsto obsadzone magnolie.

 

Szczecin to dawny gród, osada i port Słowian pomorskich, jego zaranie sięga VII-VI w. Miasto przechodziło burzliwą historię, a czasy wojen spowodowały, że dopiero po 1945 r. Szczecin został na dobre przyłączony do ziem polskich.

W 967 r. Szczecin zdobyty został przez Mieszka I, pod koniec życia Bolesława I Chrobrego na powrót uniezależnił się od Polski. W 1121 r. ponownie zajęty przez Bolesława III Krzywoustego i oddany Warcisławowi I, księciu zachodniopomorskiemu, lennikowi króla polskiego. Posiadał status republiki miejskiej. W 1237 r. przeniesiony na prawo niemieckie, w 1283 r. otrzymał przywilej składu, od 1360 r. członek Hanzy.

Przez tutejszy port eksportowano przede wszystkim zboże, od XV w. także sól, importowano głównie wyroby metalowe z Niemiec i Flandrii. W XIV i XV w. Szczecin prowadził wojny handlowe z innymi miastami pomorskimi, m.in. ze Stargardem i Gryfinem. W 1491 r. książę słupski Bogusław X, który zjednoczył Pomorze Zachodnie przeniósł do Szczecina stolicę księstwa. W 1630 r. miasto zostało opanowane przez Szwedów. Pod ich panowaniem utraciło dawne znaczenie gospodarcze i kulturalne, w wyniku wojen Szwecji z cesarzem niemieckim i Brandenburgią zostało mocno zniszczone. Od 1720 r. miasto znalazło się pod panowaniem Prus. W XIX w. stało się głównym portem zbytu płodów rolnych i węgla. Miasto rozrastało się terytorialnie. Po 1918 r. podupadło z powodu konkurencji Hamburga i odcięcia zaplecza rolniczego Wielkopolski i Śląska, które powróciły do Polski.

Podczas II wojny światowej na terenie Szczecina znajdowało się 101 obozów pracy i 19 jenieckich oddziałów roboczych. Działania wojenne spowodowały znaczne zniszczenie miasta, przede wszystkim zakładów przemysłowych i portu. W 1945 r. miasto przyłączono do Polski.

W przekroju historii miasta Szczecina w obiegu monetarnym krążyły różne środki płatnicze. Wraz ze zmianami panujących miastem, zmieniały się i pieniądze. Ja swoje spojrzenie na szczecińskie numizmaty rozpocznę od okresu międzywojennego. Lata (1916-1918) - koniec pierwszej wojny światowej oraz lata (1920-1923) - szalejąca hiperinflacja, to czas, który przyniósł w Niemczech falę pieniędzy zastępczych wprowadzanych masowo do obiegu przez władze miast, okręgów administracyjnych, a także duże zakłady przemysłowe i sieci sklepów. Mnogość wzorów i odmian była tak ogromna, że nigdy nie powstał kompleksowy katalog obejmujący wszystkie znane egzemplarze. Szczecin (Stettin) nie był na tym polu wyjątkiem. Także i tu masowo wprowadzano do obiegu lokalne emisje monet oraz banknotów - notgeldów. Monety i banknoty początkowo wykonywano bardzo starannie. Pieniądze papierowe były drukowane dwustronnie, w kilku kolorach i zwykle ładnie zaprojektowane. Z czasem ich jakość uległa obniżeniu. Na początku powstawały też specjalne serie dla kolekcjonerów. Z czasem pojawiły się liczne fałszywe emisje, które krążą do dziś. Pod koniec 1922 roku i na początku 1923 inflacja przyśpieszyła tak bardzo, że banknoty drukowano masowo ograniczając ich termin ważności nawet do kilku dni i zadrukowując tylko jedną stronę. A oto charakterystyczne przykłady emisji pieniędzy zastępczych dla miasta Szczecina:

1 - banknot zastępczy (notgeld) 25 fenigów ze Szczecina, emisja 1 stycznia 1922 r., na rysunku Baumbrucke z fotografii Maxa Dreblowa, drukowane dwustronnie, ważne do 31 czerwca 1922 r.

Nowy Most Kłodny (Neue Baumbrucke) 121-metrowy Nowy Most Kłodny (niem. Neue Baumbrucke) łączył Łasztownię z Bulwarem Nadodrzańskim i powstał obok starej drewnianej konstrukcji, rozebranej po jego powstaniu. Został poszerzony, wyposażony w trakcję tramwajową (w 1929 r.) i posiadał przęsło zwodzone. W 1945 roku został wysadzony przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie.

2 - banknot zastępczy (notgeld) 25 fenigow ze Szczecina, emisja 1 lipca 1921 r., na rysunku żaglowiec oraz wieża Bismarcka, drukowane dwustronnie, ważne do 31 marca 1922 r.

Wieża Bismarcka w Szczecinie (Wieża Gocławska) Wieża z tarasem widokowym znajdująca się na Zielonym Wzgórzu na szczecińskim osiedlu Gocław. Jest najdroższą z wybudowanych wież Bismarcka. Obecnie nieudostępniona do zwiedzania. Do wzgórza, na którym znajduje się wieża, najwygodniej jest dojechać tramwajem linii numer 6 (pętla Gocław leży u jego stóp). Dalej należy się kierować turystycznym szlakiem pieszym oznakowanym kolorem żółtym.

3 - banknot zastępczy (notgeld) 50 fenigow ze Szczecina, emisja 1 stycznia 1922 r., na rysunku żaglowiec oraz Bazylika archikatedralna świętego Jakuba, drukowane dwustronnie, ważne do 31 lipca 1922 r.

Bazylika archikatedralna świętego Jakuba – najważniejszy kościół miasta Szczecina. Zlokalizowany na Starym Mieście, ul. Kard. Wyszyńskiego 19. Drugi po Bazylice licheńskiej pod względem wysokości istniejący kościół w Polsce. W dobie średniowiecza wraz z nieistniejącym od 1831 kościołem NMP pełnił funkcję fary miejskiej, od 1534 do 1945 należał do pomorskiej gminy luterańskiej. Pod względem architektonicznym wzniesiona w XIV i XV stuleciu świątynia należy do dzieł gotyku ceglanego, charakterystycznego dla krajów nadbałtyckich stylu w architekturze gotyckiej. Spośród budowniczych kościoła wyróżnia się Heinrich Brunsberg i jego warsztat, działający na terenie Pomorza i sąsiedniej Brandenburgii. Zniszczony podczas II wojny światowej kościół został pieczołowicie odbudowany. Wewnątrz umieszczono wtórnie kilka dzieł plastyki gotyckiej w tym retabula ołtarzowe z Ciećmierza, Chojny i Lubeki. Z wystroju nowożytnego zachowało się kilka epitafiów i rzeźb. W 1972 stał się kościołem katedralnym diecezji szczecińsko-kamieńskiej, od 1992 archidiecezji.

4 - banknot zastępczy (notgeld) 75 fenigow ze Szczecina, emisja 1 stycznia 1922 r., na rysunku żaglowiec oraz panorama miasta z Wałów Chrobrego, drukowane dwustronnie, ważne do 1 lipca 1922 r.

Wały Chrobrego (niem. Hakenterrasse = Tarasy Hakena) – taras widokowy o długości ok. 500 m w Szczecinie na skarpie wzdłuż Odry. Słynne założenie urbanistyczno-architektoniczne współtworzące, wraz z Zamkiem Książąt Pomorskich i katedrą pw. św. Jakuba, nadodrzańską sylwetę miasta, widoczną z głównych tras dojazdowych od wschodu biegnących przez mosty i wiadukty. Zaprojektowane i wzniesione wg koncepcji Wilhelma Meyera-Schwartau w latach 1902-1921 z inicjatywy nadburmistrza Hermanna Hakena, na cześć którego zostały pierwotnie nazwane.

5 - moneta zastępcza 50 fenigow ze Szczecina, emisja 1918 r., kwadrat zaokrąglony, żelazo, nakład nieznany, moneta z terminem ważności do końca 1919 r.

6 - moneta zastępcza 1 fenig, obóz jeniecki Szczecin Dąbie - Altdamm, data nieznana (około 1917-1918 roku), okrag, cynk, nakład nieznany, mennica Ludwig Christopher Lauer z Norymbergi

7 - moneta zastępcza 50 fenigow ze Szczecina, emisja 1920 r., 13 łopatkowa rozetka, cynk, nakład nieznany, mennica Ludwig Christopher Lauer z Norymbergi, moneta z terminem ważności do końca 1922 r.

Okres międzywojenny w numizmatycznych dziejach Szczecina to wiele monet i banknotów zastępczych. Ja przedstawiłem tu zaledwie kilka, które z pewnością pozwoliły odrobinę wejrzeć na to miasto.

W 1939 r. wybuchła II wojna światowa, która po swoim zakończeniu spowodowała zwrot w dziejach Szczecina. Miasto na stałe już zostało przyłączone do Polski. Polski Szczecin nie był jednak „rozpieszczany numizmatycznie” przez Narodowy Bank Polski emisjami monet czy banknotów. W 1993 r. wyemitowano srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 200 000 zł. z okazji 750. lecia nadania praw miejskich Szczecinowi. Projekt monety jest bardzo prosty. Awers to polskie godło (taki jak w innych monetach), rewers przedstawia herb miasta Szczecina i rocznicowy napis.

200 000 zł. / 750 rocznica praw miejskich Szczecina; producent: Mennica Polska S.A. (Mennica Polska), Warszawa, Polska; materiał: srebro (Ag.750); nakład: 20 000 szt.; średnica: 32 mm; waga: 16,5 g

Mennica Polska S.A. poza zamieszczoną powyżej monetą, wybiła jeszcze dla miasta Szczecin dukat lokalny o nominale 8 GRYFÓW,

8 GRYFÓW / POLSKIE ŻAGLOWCE – ZAWISZA CZARNY; producent: Mennica Polska S.A.; materiał: bimetal / otok miedzionikiel (CuNi), rdzeń – mosiądz (M); nakład: 6 000 szt.; średnica: 27 mm; waga: 9 g; projekt: Dobrachna Surajewska; czas obowiązywania: 2011-08-13 - 2011-09-18

Awers dukata przedstawia panoramę miasta z Basztą Panieńską po lewej stronie i wieżą i katedry pw. św. Jakuba po prawej stronie. Baszta Panieńska (niem. Frauenturm) także Baszta Siedmiu Płaszczy (niem. Sieben Mänteln Turm) - budowla zlokalizowana jest w pobliżu Odry u stóp Zamku Książąt Pomorskich przy ulicy Panieńskiej 47 w Szczecinie. Blisko baszty przebiegają ruchliwe arterie miejskie – Trasa Zamkowa i Trasa Nadodrzańska (a konkretnie jej część o nazwie Nabrzeże Wieleckie, gdzie położony jest także Bulwar Piastowski). Niedaleko znajduje się też tzw. Nowa Starówka (część Starego Miasta będąca nadal częściowo w odbudowie).

W związku z legendami Baszta nazywana jest też "Basztą Siedmiu Płaszczy". Historycy łączą nazwę baszty z rzemieślniczym cechem krawców, którzy łożyli na utrzymanie budowli. Istnieje jednak legenda, która wskazuje na inne pochodzenie nazwy - a związane z siedmioma płaszczami uszytymi dla księcia Bogusława X.

Inne emisje monet i żetonów okolicznościowych o szczecińskiej tematyce.

• 1 DOLLAR / Niue Island – Miasta Hanzeatyckie | SZCZECIN Emisja: 2011 r.; emitent: Niue Island, producent: Mennica Polska S.A.; materiał: srebro (Ag.925); średnica: 38,61 mm; waga: 28,28 g; nakład: 3 000 szt.

Awers (wspólny dla całej serii): kompozycja w stylistyce z czasów Związku Hanzeatyckiego. Pod wstęgą z napisem „Hansa” widnieje mapa Europy z centralną częścią regionu wspólnoty Hanzy.
Rewers: u góry – napis w języku polskim „SZCZECIN”; w centralnej części – fragmenty wizerunków Kościoła Św. Jana Ewangelisty oraz Bazyliki Archikatedralnej Św. Jakuba; na dole – koga hanzeatycka, wizerunki kupców i herb Szczecina.

Bazylika św. Jana Chrzciciela w Szczecinie – neogotycki kościół halowy na planie krzyża łacińskiego w centrum Szczecina, u zbiegu ulic Bogurodzicy i Kaszubskiej. Zbudowany został w latach 1888-1890 na potrzeby diaspory katolickiej w protestanckim Szczecinie. Autorem projektu był architekt Engelbert Seibertz z Berlina, poświęcenia gotowej świątyni dokonał 30 września 1890 biskup wrocławski Georg Kopp.

Do roku 1945 kościół św. Jana Chrzciciela był jedynym kościołem rzymskokatolickim w Szczecinie. Część wiernych stanowili Polacy, do 1914 opiekował się nimi polski wikariusz, ksiądz Wojdas. Co czwartą niedzielę odbywały się tu nabożeństwa po polsku. Podczas wojny w 1944 spłonął dach kościoła, hełm wieży i dzwonnica. W czasie wojny miała miejsce skierowana przeciw szczecińskim katolikom akcja Gestapo Fall Stettin, w czasie której zamordowano trzech księży i aresztowano wielu wiernych. Po wojnie kościół odbudowano, lecz pierwotną formę hełmu wieży w kształcie oktagonalnego ostrosłupa przywrócono świątyni dopiero w latach osiemdziesiątych. Charakterystyczne są umieszczone na narożnikach i portalach kościoła metalowe rzygacze w kształcie skrzydlatych smoków. Wewnątrz na sklepieniu kruchty znajdują się malowidła przedstawiające czterech ewangelistów. Ołtarz główny poświęcony Matce Bożej Królowej Polski jest powojenny i pochodzi z lat 1960-1961, z oryginalnego wyposażenia zachowały się m.in. neogotyckie ołtarze boczne, ambona i witraże. W lewej nawie bocznej znajduje się tablica poświęcona poległym w I wojnie światowej 111 parafianom – duża część nazwisk jest polska. W 1994 wmurowano w lewym skrzydle transeptu dwujęzyczną, polsko-niemiecką tablicę poświęconą pamięci aresztowanych w 1942 przez gestapo, a później torturowanych i zamordowanych niemieckich duchownych katolickich ze Szczecina. W 2008 roku papież Benedykt XVI przyznał kościołowi pw. św. Jana Chrzciciela w Szczecinie honorowy tytuł bazyliki mniejszej.

• TALAR SEDINY / Producent: Mincovňa Kremnica - Słowacja; emisja: 2008 r.; materiał: miedź srebrzona oksydowana i srebro (Ag) oksydowane; średnica 41 mm

Pomnik Sediny w Szczecinie Fontanna Manzla – obiekt zabytkowy składający się z basenu fontanny autorstwa Otto Rietha oraz nieistniejącej kompozycji figuralnej Ludwiga Manzla, znajdujący się placu Tobruckim, u zbiegu współczesnych ulic Dworcowej i Nowej w Szczecinie. Obecnie w tym miejscu znajduje się Pomnik z Kotwicą. Wg współczesnej wiedzy oryginał kompozycji figuralnej, stanowiącej główny element fontanny, nie istnieje. Od nazwiska autora kompozycji figuralnej, odlanej według projektu prof. Ludwiga Manzla całość obiektu nazwano (niem.) Manzelbrunnen (dosłownie fontanna Manzla). Odsłonięty 23 września 1898 r. w obecności cesarza Wilhelma II (w połączeniu z uroczystością oddania do użytku Basenu Wschodniego w porcie wolnocłowym na Łasztowni) jako fontanna w północnym narożniku obecnego placu Tobruckiego (wówczas Marktplatz). Odlew brązowy na cokole z czerwonego piaskowca postawiono w celu upamiętnienia nowej drogi wodnej i otwarcia portu wolnocłowego. Grupa figuralna złożona z postaci kobiecej trzymającej żagiel i wspartej na kotwicy, mitologicznego bóstwa handlu – Merkurego, żeglujących w łodzi oraz bóstw morskich. Grupę umieszczono na skale, poniżej której znajdował się basen. Pomnik został ufundowany przez Zarząd Pruskiego Funduszu Sztuki i Zarząd Miasta Szczecina. Symbolizował Szczecin jako hanzeatyckie miasto handlu, żeglugi i przemysłu. Rzeźba zaginęła podczas II wojny światowej. Jej los jest nieznany. Podejrzewa się, że w 1942 została przez Niemców zdemontowana i gdzieś ukryta, bądź przetopiona na cele wojenne. Co pewien czas pojawiają się osoby twierdzące, że znają miejsce ukrycia rzeźby. Relacje owych świadków wykluczają się jednak wzajemnie i są jedynie poszlakowe. W 2004 zawiązał się społeczny komitet mający na celu restaurację fontanny poprzez zrekonstruowanie kompozycji figuralnej z dobrowolnych składek. W 2008 na zlecenie stowarzyszenia "Kupcy dla Szczecina" w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku powstał ponad dwumetrowy model rzeźby, prezentowany podczas dorocznych Dni Morza. Następny etap to planowane prace nad rzeźbą w oryginalnym rozmiarze.

 

• 1 GULDEN JAKUBOWY / Bazylika Archikatedralna św. Jakuba w Szczecinie
  1 GULDEN JAKUBOWY / producent: Mennica Kresowa; emisja: 2010 r.; projekt: Marcin Łukasz Lebensztejn
  WYEMITOWANO:
  
  • 1 GULDEN JAKUBOWY / materiał: mosiądz (M); nakład 3 000 szt. (w tym 300 szt. wybito stemplem odwróconym); średnica: 32 mm; waga: 13 g
  • 1 GULDEN JAKUBOWY / materiał: mosiądz posrebrzany; nakład 150 szt.; średnica: 32 mm; waga: 13 g 
  • 1 GULDEN JAKUBOWY / materiał: mosiądz posrebrzany oksydowany; nakład 50 szt.; średnica: 32 mm; waga: 13 g

W dniach 22 – 25 lipca 2010 r. odbyły się imprezy tzw. Jarmarku Jakubowego, na placu przed katedrą Św. Jakuba. Organizatorzy: Izba Rzemieślnicza Małej i Średniej Przedsiębiorczości, Kuria Biskupia, Urząd Marszałkowski i Prezydent Miasta Szczecina już wcześniej zapowiedzieli, że przygotowywana impreza będzie miała charakter cykliczny, wpisany w coroczny kalendarz wydarzeń wojewódzkich. Podczas trwania Jarmarku Jakubowego przewidziano wystawy, stoiska z wyrobami oraz kramy rzemieślników i przedsiębiorców. Ciekawą atrakcją było Święto Chleba. W Jarmarku udział wzięło około 150 wystawców. Jedną z wielkich atrakcji stało się wybicie przez Mennicę Kresową z Białegostoku medalu okolicznościowego "1 Gulden Jakubowy". To już wszystkie numizmaty związane z Szczecinem, które chciałem przedstawić w moim artykule. Myślę, że w ich pryzmacie przybliżyłem Wam choć odrobinę miasto Szczecin.

 

Autor: Józef Smurawa

Źródła:
http://www.hotele-polskie.pl/miasto_szczecin/
http://www.stettin.czejarek.pl/
http://wyburzone.pl/miasta/szczecin/
http://www.enumizmatyczny.pl/
http://www.mennica.com.pl/
http://www.numizmatyczny.pl/
http://pl.wikipedia.org/pl/
http://portalwiedzy.onet.pl/