Dziś przyjmujemy za pewnik, że 1 złotówka zawiera 100 groszy, 1 dolar 100 centów itp. Niezbyt chętnie przyjmujemy do wiadomości, że ten system ukształtował się całkiem niedawno jako wygodniejszy w liczeniu. W naszym języku nadal funkcjonują pojęcia takie jak tuzin, mendel czy kopa. Dla nas to tylko archaizmy, od których się odchodzi, dla naszych przodków zaś podstawowy system obrachunkowy. Ale czy tak jest aby na pewno? Otóż nie! Nadal stosujemy tuziny (rok ma tuzin miesięcy, zaś doba 2 tuziny godzin), mendle (czyli kwadranse lub kwartały) i kopy (liczba minut w godzinie lub sekund w minucie). Żeby było ciekawiej wystarczy przypatrzeć się systemom metrycznym w innych krajach, aby zauważyć, że tam nadal nie ma systemu dziesiętnego: np. stopa w USA to nic innego jak tuzin cali.
  |
|
Rys.1. Kwartnik Henryka III - przykład niemetrycznego systemu obrachunkowego (zdjęcie wikipedia.pl)
|
System dziesiętny pomógł rozwinąć się rachunkowości. Chętnie korzystali z niego pierwsi bankierzy we Włoszech. Był łatwy w wyliczaniu procentów od pożyczek. Spotkał się jednak z ostrym atakiem m.in. kościoła katolickiego, który procent od pożyczki traktował jak lichwę. Pierwsi bankierzy nie mieli łatwego życia. Jako naturalny i zarazem zgodny z boskim traktowano system oparty na kalendarzu. Pomijając systemy metryczne, gdzie królowały stopy i łokcie, zajmijmy się systemami obrachunkowymi.
Dziś sięgając po monetę do kieszeni czytamy jej wartość i płacimy nią. Tak po prostu. Ale jak mieli używać monet ludzie, którzy czytać ni pisać nie potrafili. Jeszcze do niedawna te nauki były zarezerwowane dla nielicznych. Nawet wielu królów i wielkich tego świata nie posiadło tej tajemnej sztuki. Jak więc zaznaczyć na monecie, że jest ona warta tyle a tyle? Było to prostsze niż nam się wydaje. Każda moneta miała określoną wartość i charakterystyczną wielkość i wzór, która co prawda zmieniała się z czasem, ale ludność traktowała to tak samo jak my zmianę waluty (ostatnio przechodziliśmy ją w 1995 r. z okazji denominacji złotówki. Nowy wygląd pieniądza ciekawił i przyciągał. Dość szybko nauczyliśmy się przeliczać dawną walutę na nową. Niebawem czeka nas kolejna zmiana ? przesiadka ze złotówek na euro. Dawniej każda moneta posiadała określoną wartość, a większość ludzi i tak rozpoznawała jej wartość po wizerunku lub wielkości. Spróbujmy pobawić się i odgadnąć bez podglądania, jaką właśnie monetę wyciągnęliśmy z portfela. Nie jest to trudne, prawda?
A teraz troszkę matematyki: dawniejszy system opierał się na grzywnach. Grzywna denarowa ważyła ok. 210 g, zaś grzywna "wacławowa" (od Wacława III, który wprowadził monety groszowe) 253,14 g. Grzywna dzieliła się na 4 wiardunki i 24 skojce, przy czym 1 wiardunek liczył 16 groszy. Grzywna określała więc wagę pieniądza. W Polsce grzywna liczyła ok. 205 g. Analogiczne jednostki wagowo-pieniężne funkcjonowały na całym obszarze ówczesnej Rzeczpospolitej, lecz pod odmiennymi, regionalnymi nazwami. Jeśli nawet istniały różnice, to były one niewielkie. Grzywna składała się więc z 4 wiardunków, albo 24 skojców. Skojec stanowił więc 1/6 wiardunka i miał wartość 2 groszy lub 4 kwartników. Kwartnik (1/96 grzywny) liczył pół grosza, 8 denarów lub 16 oboli. Troszkę skomplikowane? A co mieli powiedzieć niepiśmienni chłopi i mieszczanie, którzy na co dzień stykali się z tym przelicznikiem? Ten system funkcjonował ze zmianami przez wiele stuleci (zainteresowanych odsyłam do http://pl.wikipedia.org/wiki/Systemy_monetarne_w_Polsce - znajdziecie tam podstawy systemów obrachunkowych w Polsce). W 1480 r. wprowadzono nową jednostkę pieniężną: złoty, wzorując się na złotych dukatach i florenach. Niestety złoty istniał tylko w przeliczeniach. Zawierał 30 groszy, lecz jako moneta jeszcze nie istniał. W 1528 r. użyto co prawda określenia "czerwony złoty" dla dukatów Zygmunta Starego dla odróżnienia ich od prawdziwego dukata. Jako złotówka, złoty zaistniał jednak dopiero w 1663 r. i to jako moneta srebrna! (zobacz artykuł "Dobry żart tymfa wart"). To jeden z paradoksów historii: złoty nigdy nie był złoty, ale o tym niebawem bliżej w innym artykule: "Dlaczego złoty nie był złoty?".
  |
|
Rys.2. Grosz Wacława III - pierwsze polskie monety groszowe (zdjęcie wikipedia.pl)
|
Złotówka liczyła więc 30 groszy. Dziś liczy ich 100. Kiedy nastąpiła zmiana? Całkiem niedawno, w czasie zaborów. Po powstaniu listopadowym w 1830 r. zaborca rosyjski postanowił mocniej rusyfikować ziemie polskie wprowadzając do obiegu monety dwunapisowe, a raczej dwuwalutowe. Każda z nich zawierała napis w języku polskim i rosyjskim a także swą wartość w obu walutach. Przykładem są tu pięknie wykonane i niezwykle cenne monety z tego okresu: 1 złoty - 15 kopiejek, 2 złote - 30 kopiejek, 5 złotych - ? rubla, 10 złotych - 1? rubla, 20 złotych - 3 ruble. Następny krok, to wprowadzenie monet wyłącznie rosyjsko-języcznych po upadku powstania styczniowego z 1863 r. Po odzyskaniu niepodległości w Polsce funkcjonowały przez kilka lat marki polskie (z podziałem już na 100 fenigów), a ich miejsce w wyniku reformy zajął w 1924 r. złoty polski zawierający całe 100 groszy polskich. Okres wprowadzania systemu dziesiętnego nasz złoty "przegapił". W ciągu kilkudziesięciu ostatnich lat przeżył 2 denominacje (pierwszą po wojnie w 1947 r. w relacji 100 zł = 3 zł, drugą zaś w 1995 r. kiedy przesunięto jego wartość o 4 zera i 10000 zł = 1 PLN, by po niecałym wieku istnienia odejść do lamusa (już niebawem, bo według zamierzeń w 2012 r.), gdzie przeszły już inne liczne waluty: marka, frank itp. O tym, skąd wzięły się ich nazwy poczytaj już niebawem w innym artykule "Nazewnictwo pieniądza".
  |
|
Rys.3. Dwuwalutowe monety złotowe emitowane pod zaborem rosyjskim, 1 złoty - 15 kopiejek oraz 10 złotych - 1? rubla (zdjęcie wcn.pl)
|
Autor: Jacek W.Kamiński - [email protected]
„Od dawna specjaliści głowili się nad tym dlaczego starożytny Wschód, a potem Grecja i Rzym, przyjmowały na ogół stosunek wartości złota do srebra jak 1 do13,5 czyli, jak byśmy to dziś określili, ze gram złota odpowiadał 13,5 gramom srebra. W końcu znaleziono klucz do tej dawnej zagadki – człowiek bowiem, tworząc podstawy swojej kultury materialnej i intelektualnej, jest bardziej konsekwentny niż to się na pozór wydaje”. Już w czasach cywilizacji egipskiej czy sumeryjsko- babilońskiej obserwowano niebo, ruchy słońca i księżyca. Było to niezwykle ważne dla egzystencji tych ludów. Ważne zarówno w sferze duchowej jak i materialnej.
Dziś prezentuję obiecaną drugą część fotorelacji z wyprawy do Muzeum Narodowego w Warszawie. Na zamieszczonych zdjęciach znajdą się prawie wyłącznie największe nominały. Floreny, dukaty i piękne medale pokażą jak może lśnić złoto. Znajdą się też piękne, srebrne talary Wazów. Miłośnicy II RP obejrzą próbną stuzłotówkę z Mikołajem Kopernikiem, którą zaprojektował Stanisław Szukalski. A na deser najsmaczniejsze kąski sztuki medalierskiej - Johann Höhn Starszy i medal z okazji dwustulecia inkorporacji Prus Królewskich do Polski oraz Sebastian Dadler - Władysław IV na medalu triumfalnym z okazji odniesionych zwycięstw .
O poszukiwaniach skarbów oraz przepisach prawa w tym zakresie obowiązujących w Polsce pisałem już w artykule 
Bezpośrednim powodem tego, że siadłem i napisałem ten artykuł jest wyemitowany kilka dni temu w Białymstoku żeton o nazwie „1 Biały”. Trudno tu mówić o emisji, gdyż blaszka ta była dodawana jako gratis do gazety „Kurier Poranny”. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że wokół owego żetonu w Białymstoku zrobiono szum na miarę co najmniej pamiętnego „Sokoła wędrownego 20 zł”. Dumnie mówiono o „monecie lokalnej” , „pieniądzu zastępczym”, kiedy faktycznie jest to prawdopodobnie niewiele znaczący medalik dodawany jedynie do gazety w celu zwiększenia jej sprzedaży.
Przeglądając dziś co bardziej spekulacyjne fora internetowe można natknąć się w 90% na wiadomości związane z emisją katalogu Fisher 2009. „Lokomotywa ruszała… „ to tytuł postu, który najbardziej nie rozbawił. Jaka lokomotywa, gdzie przepraszam bardzo. Moim zdaniem maksymalnie do Włoszczowy, bo euforia wokół nowego katalogu jest podobnym absurdem jak owy dworzec kolejowy. Po fali spadków, kiedy grupa spekulantów z podwiniętym ogonem opuściła szeregi numizmatyczne, znów widać powolny ich napływ. Obawiam się jednak, a wręcz jestem pewien, że przyniesie to więcej szkody niż pożytku. 
W dniach 17-18.05.2008 oddział okręgowy NBP w Krakowie zorganizował dni otwarte pod hasłem „180-lecie polskiej bankowości centralnej”. Jeden z naszych forumowiczów był tam - Piotr Źrałka (znany z forum jako riko_2) zrelacjonował nam na fotografiach to wydarzenie. Ze względu na okrągłą rocznicę jaka w tym roku przypada, inne oddziały NBP także prawdopodobnie mają w planach tego typu imprezę. Także jeśli ktoś chce odwiedzić „swój rodzimy” oddział niech czuwa, bo podczas takiej akcji można zobaczyć to czego podczas normalnej wizyty zobaczyć nie można. Zresztą zobaczcie sami co było w Krakowie.
Fałszowanie pieniędzy ma długą historię, o czym mogli przekonać się rosyjscy archeolodzy prowadzący prace w Nowogrodzie Wielkim. Odkryte przez nich monety z XI wieku, mimo że średniowieczne, okazały się podrabiane. 
